Lesbók Morgunblaðsins - 16.03.1947, Blaðsíða 4

88
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Æ J. Johnson:
Sigmundur Steinþórsson
prestur í Miklabæ
i.
í bokinni „Skútuöklin“ (síðara
bindi), sem skráð er af Gils Guð-
mundssvni rithöf er svo komist að
orði um sjera Sigmund í Miklabæ á
bls. 57. „Um svipað leyti sem Há-
karla-Bjarni var uppi.l) prýddi veröld
þessa Sigmundur klerkur Sleinþórs-
son, liinn furðulegasti ævintýramaður
og ribbaldi. Hann var faðir Jóns lög-
manns Sigmundssonar, er í mestum
deilunum átti við Gottskálk biskup
Nikulásson. Kvæntur var hann (ekki
er það nú rjett, því hann gat ekki
kvænst frekar en aðrir kaþólskir
prestar) Solveigu, dóttur Þorleifs
1) Fyr á síimu bls. er getið um Bjarna
Marteinsson á Ketilsstöðum á Völlum, tengda-
son Þorvarðar Loft«sonar ríka. er hafði viður-
nefnið Hákalla-Bjarni (ekki 7/aArarfa-Bjarni).
Er J>ar sagt, að „fátt sje um Bjarna J>ennan
vitað, nema hvað liann fór um skeið með
sýsluvöld eystra”. Að vísu er Bjarni talinn
sýslum. í Sýslumannaæfum, en Hannes Þor-
steinsson segir ]>ar um í aths:. „Að Bjarni hafi
haft sýsluvöld í Múlajúngi finnast ekki heim-
ildir fyrir“. (Smæf. IV. bls. 088). — Höf.
heldur af nafngiftinni, „að beint liggi við að
ætla, að Bjarni hafi sótt hákarlaveiðar af
kappi“. Um }>etta er ekki gott að segja með
fullri vissu. En mjög tel jeg það vafasamt, og
ýmislegt mælir gegn því, t. d. að hann bjó
langt frá sjó (á Eiðum og Ketilsstöðum á Völl-
um) svo og, að hann var „auðmaður mikill“,
fekk t. d. í arf með konu sinni „8 hundr hundr.
í jörðum, og aðra peninga að auki“, svo ekki
hefir hann þurft vegna fátæktar, að vera að
skaka á hákarlaveiðum. Er viðurnefnið ekki
komið af því, að Bjarni hafi þótt stórkallalqpur
á einhvern hátt, t. d. í sjón, framgöngu, máli,
— eða yfirgangi og óvægni? í Fornbrjefasafn-
inu „er talað um ýmsa hluti, er Bjarni hafi
orðið brotlegur um kongdómsins vegna, svo
sem kirkjublök, og tíundarreikning m. fl.“.
(Smæf. IV. bls. 688).
sýslumanns Arnasonar og Vatnsfjarð-
ar-Kristínar, Björnsdóttur Jórsala-
fara Einarssonar.
Eitt af frægðarverkum Sigmundar
prests Steinþórssonar var það, að
hann fór með hernað á hendur stjett-
arbróður sínum og eftirmanni, sjera
Jóni Broddasyni í Miklabæ, en þar
hafði Sigmundur áður þjónað. Framdi
hann þar rán mikið .‘5. febrúar 147G,
Ijet greipar sópa um flest verðmæti,
bæði mat og annað. Meðal þeirra
hluta. sem hann hirti úr útibúri (þetta
útibúr var nú reyndar kirkjan í
Miklabæ), voru tólj hákarlslykkjur, að
því er kunnugir vottuðu síðar“. Þessa
lýsingu á sjera Sigmundi virðist höf.
Skútualdar gefa til þess eins, að geta
sagt frá því, að í Miklabæ hafi verið
til „tólf hákarlslykkjur“, og þurfi því
naumast „í grafgötur um það að fara,
að Skagamenn hafa verið teknir að
veiða hákarl til matar er hér var kom-
ið sögu“.
Það er ekki svo, að rithöfundar og
frœáimtnn hafi ekki áður farið illa og
hraklega með sjera Sigmund. Það hafa
þeir vissulega gert, og líklega að ó-
rannsökuðu máli hver eftir öðrum.
En nú virðist alveg óþarft að end-
urtaka sama óhróðurinn um sjera
Sigmund, því nú er til ítarleg saga
nm 'svokallað Miklabœjarrán eftir
hinn merka alþýðufrœðimann Mar-
geir Jónsson á Ögmun darstö ðu m.
Birtist hún í fílöndu 1939, og er nefnd
þar „Brot úr sögu Skagfirðinga“.
Sögu sína byggir Margeir á traust-
ustu heimildum sem til eru, Fom-
brjefasafninu. Er því ekki að efa að
sagan er sönn og rjett.
En sagan hlýtur að snúa við.l) a.
m. k. að iTiestu levti, áliti manna á
sjera Sigmundi í Miklabæ, og kveða
niður þau illmæli er um hann hafa
verið höfð, líklega svo öldum skiftir,
og enn skjóta upp kollinum.
Mnrgeir Jónsson byrjar sögu sína
á því' að segja frá prestastefnu, cr
haldin var á Víðivöllum í Skagafirði
18. júní 1458. Mættu á prestastefnu
þessari 30 prestar til að kjósa biskup
til Hólastóls, í stað Gottskálks bisk-
ups Kenekssonar, er þá var andaður
fyrir nál. einu ári.
Prestastefna þessi kaus til biskups
„frænda hins látna biskups“, Olaf
Rögnvaldsson. prest á Breiðabólstað
í VTesturhópi, einbeittan inann og ráð-
ríkan, sem raun gaf síðar vitni. 1
kjörbrjefinu fær hann þann vitnis-
burð, að „vera nýtilegur fyrir heilaga
kirkju“, og prestarnir samþykkja, að
„styrkja sjera Óla.f og heilaga Hóla-
kirkju til allra rjettra mála“. (D. I.
V. 167. •— Leturbreytingar eru gerð-
ar af mér —).'
Einn hinna 30 presta' við þetta
biskupskjör, var sjera Sigmundur
Steinþórsson í Miklabæ.
„Þetta sama sumar (1458) brá
Ólafur biskupsefni til utanfarar. Var
hann vígður í Niðarósi, og að því
loknu ferðaðist hann á fund Kristjáns
I. Danakonungs og fekk hann til að
veita sjer sýsluvöld í Hegranesþingi
um 10 ára bil. Kom Ólafur biskup
úr vígsluför sinni 14G0 og settist að
á Hólum „tvöfaldur í roðinu“, enda
1) Líkt og dr. Páll Eggert Ólason sneri við
áliti manna á Gissuri biskupi Einarssyni, sem
liann sannaði að væri rjett „talinn manna vitr-
astur og stjórnvísastur allra þeirra. er til valda
hafa hafist á íslandi". (M. M. II. 453). Svip-
að má segja um ritgerð Þorvaldar Guðmunds-
sonar bóksala og fræðimanns, um Hallgerði
llöskuldsdóttur. Hún er það líklegasta og sann-
gjarnasta í garð Hallgerðar, sem jeg hefi lesið
eða heyrt. Höf segist „ekki hika við, að öllu
athuguðu, að telja hana (Hallgerði) hjer eftir
sem hingað til með merkustu konum fornald-
arinnar". (Fyrirl. Þ. G. 28). Það er jrœili-
menska sem vert er um að tala, að snúa við
dómi eða áliti sögunnar, með sönnu og rjettu.