Lesbók Morgunblaðsins - 19.10.1947, Blaðsíða 3

LESBÓK MOROUNBLAÐSINS
311
H. Th. A. Thomsen
því að á meðan árnar voru stíflaðar,
voru þær svo vatnslitlar þar fyrir neð-
an, að lax gekk ekki í þær, en þegar
vatninu var hleypt af engjunum varð
ílóðið svo mikið að laxakisturnar
fóru í kaf og laxinn stökk yfir þær.
Thomsen höfðaði þá mál gegn Bene-
dikt Sveinssyni árið 1870. En Bene-
dikt helt þvi fram, að Thomsen hefði
enga heimild til að þvergirða árnar.
Væri slíkt bannað í lanaleigubálki
Jónsbókar, þar sem segir að enginn
megi þvergirða ár og „ganga skal
guðs gjöf til fjalls sem til fjöru, ef
gengið vill hafa“. Fór svo að Thom-
sen tapaði þessu máli fyrir undir-
rjetti, en vann það fyrir landsyfir-
rjetti 18. sept. 1877 og hæstarjetti
árið 1875. Segir í forsendum hæsta-
rjettardómsins að frá aldaöðli hafi
verið farið með laxveiðina í Elliða-
ánum sem væri hún sjerstök eign, og
frá miðri 18. öld hafi hún verið
stunduð með því að hlaða garða um
þvera ána og hafa laxakistur í görð-
unum. Megi telja víst að veiðibrellur
þessar hafi verið hafðar í báðum kvísl
um árinnar, að minnsta kosti síðan
1780. Virðist þetta ekki fara í bág við
56 kap. í landsleigubálki Jónsbókar,
þar sem bannað er aö þvergirða ár,
með því að cú regla virðist eir.ungis
sett til að varðveita veiðirjett þann
er fylgir jörð annars manns, er land
á að ánni oíar, en henni verði ekki
beitt þar cem eir.n og sami maöur
eigi alla veiðina. ------
Um þennan dcm sagði Benedikt
Sveinsron í þingræðu scinna:
„Ilæstirjettur hefur gcngið út frá
því, að á miðri 18. öld hafi verið
byrjað að þvergirða árnar. Þetta er
þó eki'.i byggt á lagalegum sönnun-
um, heldur sjer í lagi á bók Horrc-
bows sáluga, sem ferðaðist hjer um
landið um þetta leyti------byggt á
óeiðsvörnum vitnisburði dauðs manns,
cem eigi þótti meir cn svo sannorður
í liíar.da lííi“.
NÝ LÖGGJÖF
ÞAÐ MÁ telja víst að þessi málsúr-
slit hafa orðið þess valdandi, að Al-
þingi samþykkti þá um sumarið ný
lög um friðun á laxi. Segir svo i þeim
lögum:
Lax skal friðheigur frá 1. september
til 20. maí ár hvert. — Enginn má
leggja net sitt eða garða eða aðrar
fastar veiðivjelar lengra en út í miðja
á. — Engar veiðivjelar, net eða veiði-
brdllur má heldur viðhafa er taki smá
laxa, skulu því veiðiáhöld vera svo
gerð, að smálax gangi í gegn. —
Skulu möskvar í netjum vera 9 þuml-
unga, og bil milli rimla í grindum í
veiðivjelinni svo mikið, að lax, sem
er 9 þumlunga gildur, geti smogið
þær. — Brjóti r.okkur lög þessi, sæti
10—50 kr. sekt og 2 kr. fyrir hvern
ólöglega veiddan lax. Öll ólögmæt
veiðiáhöld skulu upptæk og ólöglegir
veiðigarðar óhelgir. — Þá skal og sá,
sem ranglega veiðir, bæta þeim, sem
hann hefur spillt veiði fyrir skaða
allan eftir mati 5 óvilhaidra dóm-
kvaddra manna. — Uppljóstrunar-
maður á þriðjung sekta og andvirði
ólöglegra veiðinetja og veiðivjela, en
2 hluta á sveitarsjóður, þar sem brot-
ið er framið.-----
Lar.dshöfðingi ljet brjef fylgja
þecsum iögum til íslands ráðgjafa og
er það dagsett 1. okt. 1875. Þar segir
hann að Alþingi hafi haft til með-
fcrðar slíkt frumvarp árin 1867, 1871
og 1873 og hafi þau strandað á því
hve skiptar skoðanir hafi verið um
þau. En nú hafi þingið afgreitt þessi
lög i flýti og án nægilegrar athugun-
ar. Gerir hann síðan nokkrar athuga-
semdir við þau, bendir á að hann sje
þeim mótfallinn. en leggur undir úr-
ckurö ráðgjafans hvort þau skulu stað
fest eða ekki.
Lögin voru nú samt sem áður stað-
íest af konungi 11. maí 1876.
Thomsen skrifaði langa grein í
ísafold (10.—11. tbl. 1877) um þessi
lög, því að honum mun haía fundist
þeim stefnt nokkuð ónotalega að sjer.
Telur hann þar upp ýmsa galla á
þeim, og leggur til að þeim verði
breytt þannig, að þvergirðingar sje
ekki bannaðar, heldur skuli þær tekn-
ar úr 24 (eða 30) klukkustundir á
viku, svo að laxinn geti gengið ó-
hindrað, og að ákveðið verði að bil
milli rimla megi ekki vera minna en
U •> þumlungur.
Þrátt fyrir þetta þvergirðir hann
árnar þetta sumar, eins og áður, og
mun þar hafa skákað í skjóli hæsta-
rjettardómsins um það, að hann einn
ætti alla veiði í Elliðaánum og þess
vegna væri ekki hægt að banna sjer að
þvergirða árnar. Yfirvöldm mundu
heldur ekki hafa skipt sjer neitt af
þessu, og máske hann hafi vitað það.
En þá gleymdi hann einum asJilja, sem
varð honum þungur í skauti, en það
var almenningur. Þegar hann helt á-
fram að þvergirða, snerist almenn-
ingsálitið hatramlega á móti honum,
og varð úr því meiri eldur en títt er
hjer á landi. Og út af þessu gerðust
margir sögulegir atburðir. Og þetta
varð eigi aðeins hitamál meðal al-
mennings, heldur einnig eitt hið
mesta hitamál á Alþingi.
Ábúendum jarðanna upp með án-
um gramdist það, að veiði væri spillt