Lesbók Morgunblaðsins - 11.09.1949, Side 8

396
LESBÓK MORGUNBLAÐSÍNS
Hekluför Banks
Uín miðjan september 1772 gekk Sir
Joscp Banks ásamt fjelögum sínum á
Heklu. Þá var kalt veður, hrim á jörð
og ising settist i klæði þeirra, en vatn,
sem þeir höfðu með sjer, fraus á leið-
inni. Þegar þeir komu upp á efsta
tindinn að vestan, voru þar nokkrir
heitir blettir. Þaðan heldu þeir svo upp
á hæsta tindinn. Þar var jörð freðin
nema allra efst var ofurlítill blettur,
um þrjú fet að þvermáli, sem var svo
heitur að þeir gátu ekki sest þar, enda
lagði þar upp talsverða gufu. — Þá
voru liðin sex ár frá því að Hekia gaus
sínu seytjánda gosi (1766). „Þá brann
í tveimur stöðum eldur út um fjallið.
Annar eldurinn kom upp um toppinn,
en hinn litið neðar, vestar í fjallinu.“
Kotbeinsey
er 58 sjómilur i hánorður frá Sigiu-
nesi. Mitt á milli hennar og Grímsey-
ar er lítið grunn, en mjög fiskisælt. Þar
hafa færeyskir fiskimenn fundið sker-
klakk og er aðeins 5 íaðma dýpi á hon-
um, og er hættulegur skipum þegar stór
sjór er. Aiinars er þarna 12—30 faðma
dýpi og þarna draga menn þaraþyrsk-
ling úti á reginhafi. Kolbeinsey er altaf
að minka að völdum isreks og sævar-
gangs og mun einhvern tíma hverfa
með öllu. Misdýpi er mikið við eyna
og< er á sjókorti talið 395 metra dýpi
rjett vestur af henni.
Norræn orð á Hjaltlandi
Á Hjaltlandi lifa enn nokkur orð af
norrænum uppruna, sem að vísu hafa
vikið úr daglegu máli fyrir skoskunni,
en hafa eigi glcymst með öllu, heldur
fengið á sig einhvers konar dularfull-
an blæ. Ifænan lieitir „flokner", sbi.
flognir i islenska orðinu árflognir. —
Eldur heitir „þrener“, sbr. brennir i
isiensku. Tunglið heitir „glóm", en á
fornu skaldamáli lieitir það gláinur.
Sólin heítir „foger", sb'-. isienska nafn-
ið fagrahvel. Sjórinn heitir „diúb“
„mar“ og „log“, sbr. islensku nöfnin
djúp, marr og lögur.
Skáktafl
barst upphaflega til íslands frá Eng-
landi. Af námsmönnum og stúdentum
á síðara hluta 12. aldar, er ætla má að
SUMRI hallar og sumarferðunum er lokið. En margir geyma í hug sjer minn-
ingar um undurfagra staði víðs vegar um land. Þessar minningar eru misjafn-
lega ljósar og fjölskrúðugar, alt cftir því hvernig menn hafa kunnað að horfa á
náttúruna, svipbreytingar hennar og einkenni. Margir hafa komið að Hallorms-
stað og skoðað staðinn vandlega. En þá mætti spyrja: Hafið þjcr sjeð þennan
svip, sem hjer er á myndinni? Hafið þjer sjeð skeggjaða kletta-öldunginn, sem
situr við lækinn og liorfir heim á staðinn og út yfir skóginn?
Iiafi meðal annara flutt skáktaflið til
Islands, má ncfna: Þorlák biskup helga,
scm var nokkur ár við dómskólann í
Lincoln; Hrafn Sveinbjarnarson, sem á
árunum 1190—1200 ferðaðist um oll þau
lönd í Evrópu, þar sem skák vai' þá
tefld, England, Frakkland, Italiu og
Spán: Pál Jónsson biskup sem dvaldist
um 1180 við skóla í Englandi. — Talið
er það missögn i sögu Ólafs helga, þar
sem segir að Knútur ríki hafi teflt
skák við Úlf jarl í Hróarskeldu, því
að á þeim tíma þektist skáktafl hvergi
í Evrópu nema meðal Serkja á Spáni.
Bloðbergste
Fyrir 80—100 árum drukku Reykvík-
ingar mikið af blóðbergste, enda þótt
kaffi væri þá orðið aðaldrykkurinn.
Blóðbergið var tínt á Melunum, en
þar óx þá mikið af því.
Fiskiniannasjóður Kjalarncsþings
Hinn 6. april 1830 urðu miklir tnann-
skaðar hjer í grend; um 20 menn
diukknuðu, þar á nieðal Grímur Árna-
son smiður í Þingholti, Hannes G. Ol-
sen snikkari faðir Jóhannesar Olsens
og Ólafur Valdason faðir Hróbjarts i
Sauðagerði. Var þá skotið saman tals-
verðu fje til ekkna og barna þeirra, er
druknað höfðu. Samskotafjenu var þó
ekki óllu úthlutað til þeirra, hvernig
sem á því hefur staðið, heldur var nokk
uð af þvi sett á vöxtu, og var upphæð
þess fjár 1840 orðin 293 rdl. 56 sk. Var
þá ákveðið að stofna sjóð af þessu fje
til styrktar ekkjum og börnum þeirra
manna, er druknuðu við fiskveiðar úr
Reykjavík og Gullbringu- og Kjósar-
sýslu. Reglugerð fyrir sjóðinn var str.ð-
fest af konungi 24. júní 1840 og gaf
hann um leið 100 rdl. til sjóðsins. Þetta
er upphaf Fiskimannasjóðs Kjalarnes-
þings. Formaður sjóðstjórnar er pró-
fasturinn í Kjalarnesþingi.
Fjósin
Vestan í Stórhöfða í Vestmannaeyj-
um eru tveir sjávarhellar, sem nefnast
Fjósin. Er annað þeirra 20—25 faðma
inn í bergið og má róa þar inn þegar
ládautt er. Yfir er hvelfing geisihá og
slórfengleg ásýndum, en í veggjununi
eru stallar og stór langvíubæli, og má
af sjó komast upp í sum þeirra.
Gömul trú
er það, að ef karlmenn eru sam-
brýndir þori ekkert ilt framan að þeim,
og ekki heldur ef þeir hafa loðinn
kross á brjósti ,en ef þeir hafa loð-
inn kross á baki, þorir ekkert ilt held-
ur aftan að þeim. Ekkert ilt er svo
magnað, að það þori að ganga á móti
alsberum karlmemu.