Lesbók Morgunblaðsins - 23.10.1949, Blaðsíða 2

462
ULöBÚK MORgU-NBLaíjSj.No
láta í ljós álit sitt um það hvort
nokkurt gagn væri í henni. Þeir
sendu aftur nákvæma lýsingu og
teikningu af námasvæðinu sumar-
ið 1864. Þetta sendi svo dómsmála-
ráðuneytið til „Den polytekniske
Anstalt" í Kaupmannahöfn og bað
um umsögn þess. Tveir danskir
jarðfræðingar voru fengnir til að
láta álit sitt í ljós og þeirra úr-
skurður var sá, að þetta væri ekki
annað en vitleysa, því að á íslandi
fyndist ekkert námakyns. Og að
þessum úrskurði þeirra fengnum
neitaði stjórnip að veita Sverri
hinn umbeðna styrk.
LÁ SVO ÞETTA mál í þagnar-
gildi um nær 10 ára skeið. En það
var ekki gleymt. Og sumarið 1873
rjeðist, Egill Egilson kaupmaður í
það að leigja námarjettindin í Mó-
gilsárlandi fyrir 40 kr. gjald á ári.
Og hinn. 10. ágúst fór hann við ann-
an mann upp að Mógilsá íil að
skoða námuna og búa undir kalk-
vinslu þar. Viku seinna hafði svo
verið brotinn svo mikill kalk-
steinn þarna að Egill sendi bát
uppeftir og hafði 10 hesta heilan
dag til þess að flytja á þeim kalk-
stein úr námunni niður að bátn-
um.
Jafnframt byrjaði hann á því að
reisa kalkbrensluofn hjá Rauðará.
Þessi ofn var alls ekki fullkominn,
því að hann var aðeins gerður í
tilraunaskyni. En 109 dagsverk
fóru þó í það að hlaða hann, draga
að grjót, sand og deigulmó og enn-
fremur fóru 14 dagsverk í brenslu.
Var þar brent mó, spýtum, hrísi og
kolum og segir Egill sjálfur svo
frá að tilraunin hafi tekist vel.
Geta má þess, að við vinsluna var
brent 113 hestum af mó (hver hest-
ur kostaði þá 50 aura) og IV2
tunnu af kolum. En ekki hefi jeg
getað fundið hve mikið kalk bafð-
ist upp úr þessu. Kostnaður við
námugröftinn þetta ár nam sam-
tals 682.00 krónum og var þar með
talin 40 kr. leiga.
ÁREIÐANLEGA hefir kalknám-
ið ekki borgað sig, enda var hjer
aðeins um byrjunartilraun að ræða.
Þó hafði Egill trú á fyrirtækinu,
en treystist ekki til að leggja í það
meira fje og fyrirhöfn að sinni. Og
næsta ár, 1874, var ekkert unnið í
námunni, og ekkert kalk brent í
ofninum hjá Rauðará.
Árið 1875 kom Alþing saman og
þar bar Jón Hjaltalín landlæknir
fram frumvarp um bann gegn út-
flutningi á kalksteinum o. fl. í
sambandi við það komst hann þann
ig að orði: „Menn vita lítið um
aðra fjallkalksteina hjer á landi en
kalklagið í Helgustaðafjalli, því að
þótt kalklag hafi fundist í Esjunni,
þá er það svo þunt, að það nemur
að breidd varla 1/5 hluta af því,
sem Helgastaðanáman er, enda vita
menn eigi hve langt Esjukalk-
steinninn gengur inn í fjallið. Það
ber öllum saman um, að kalkið og
silfurbergið í Helgustaðafjalli sje
hið hreinasta kalk, er fundist geti
nokkurs staðar“.
Hann segir og að kalk það, sem
komi frá Danmörku sje leirbland-
að og magurt og mikið af því mjöl-
kalk sem innihaldi meir en helm-
ing þunga síns af vatni. Mundi því
kalk úr Helgustaðanámu verða
helmingi betra. Danska kalkið kosti
8 til 16 kr. tunnan og sje ókljúfandi
fyrir almenning áð byggja úr svo
dýru steinlími.
Þá fer hann mörgum orðum um
óheilnæmi og endingarleysi torf-
bæja. í Austfjörðum standi þeir
ekki nema svo sem 10 ár, vegna
úrkomu, og væri munur fyrir fólk
þar og annars staðar að geta bygt
úr steini, auk þess sem þá fengist
heilsusamlegar íbúðir.
Eins og sjá má á þessu ber hann
ekkcrt oflof á kalknámuna í Esj-
unni. En að hann hafi huít trú á því
að landinu væri hagur að því, að
náman væri unnin, sjest á því, að
á þessu sama þingi bar hann fram
þá breytingartillögu við fjárlögin,
að Agli væri veittur 1000 kr. styrk-
ur til kalkbrenslu, á 10 gr. fjár-
laganna undir ýmislegum útgjöld-
um.
Landshöfðingi lagðist á móti
þessu. Ekki væri það af því að
hann vildi ekki styðja fyrirtækið,
eins og sæist á því, að í fyrra hefði
hann heitið Agli 400 kr. styrk, með
því skilyrði að fyrirtækið hefði
einhvern framgang, en svo væri
ekki enn. Auk þess ætti slíkur
styrkur að veitast áf því fje, sem
veitt væri í 15. gr. til vísindalegra
og verklegra fyrirtækja. Það fór
því svo að tillaga J. H. var feld.
EGILL mun hafa sjeð það, að
ekki var heppilegt að hafa kalk-
brensluofninn inn hjá Rauðará og
að betra mundi að hafa hann nið-
ur við höfnina, hjá læknum. Fór
hann því til landshöfðingja og bað
um ofurlitla lóð úr Arnarhólslandi
við lækjarósinn undir kalkbrenslu-
ofn og stíg frá honum niður að sjón
um, svo gott væri að koma kalk-
steininum þangað.
Landshöfðingi gaf honum kost
á þessu með þeim skilyrðum, að
þessi blettur væri girtur með 2
álna hárri trjegirðingu, að jafnstór
blettur væri sljettaður í túni sínu
(Arnarhólstúni) og að Egill
greiddi 8 kr. leigu á ári til land-
sjóðs fyrir afnot kalkofnsblettsins.
Þetta fundust Agli harðir kostir,
þegar þess var gætt að þessi blett-
ur, sem hann bað um, var ekki tún,
heldur alfaraleið allra þeirra, sem
fóru yfir lækinn neðst, allur troð-
inn og auk þess skemdur af sjávar-
gangi. Þó taldi hann sjer nauðugan
einn kost að ganga að þessum skil-
yrðum því að hvergi í Reykjavík
múndi tiltækilegt að hafa ofninn
ncma þarna hjá læknum, vcgna