Lesbók Morgunblaðsins - 23.10.1949, Blaðsíða 12

472
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Það var því ekki að furða þótt fólk
biði þess með eftirvæntingu hvern-
ig færi um uppskeruna. Og það vai
ýmislegt sem hægt var að fara eft-
ir til þess að vita hvernig uppsker-
an yrði. Gömul trú var það, að ef
mörg sveinbörn fæddust um vorið,
eða ef ísinn leysti snemma á vorin
og rak að landi fram undan bæn-
um, þá boðaði það góða uppskeru.
Kornið var dýrmætt og það þótti
gott ef hægt var á vorin að hafa
korn til helmings í grauta á móti
trjáberki og hreindýramosa.
Jeg minnist sögu um pilt frá Röl-
dal. Hann var á vist í Brattlands-
dal, þar sem uppskeran er trygg-
ari. Húsbóndi hans vildi gjarnan
losna við kerlingu sína og hugsaði
sjer að stytta henni aldur í kyr-
þey. Hann bað piltinn að hjálpa
sjer til þessa, en hann var ófáan-
legur til þess, þangað til bóndinn
hjet honum hálfri tunnu af korni
að launum. Þá stóðst hann ekki
freistinguna. Það var ekki lítið að
fá hálftunnu af korni í sveit þar
sem uppskeran var ótrygg. Kornið
bar hann heim til sín í Röldal. en
þá komst alt upp. — Nú eru þeir
hættir að hugsa um kornyrkju í
Röldal, kartöfluræktin er komin í
staðinn.
Það voru hin góðu beitilönd og
heyskapurinn sem freistuðu manna
til að reisa bú í Röldal. Á sumrin
var fólkið í seljum upp til fjalla og
kom ekki þaðan fyr en á haustin.
Mikið var hægt að veiða af fugli
á fjöllunum og mikil silungsveiði
í vatninu. Þeir settu sjer þau lög
að allir skyldu byrja silungsveiðina
á sama tíma, svo að allir stæðu
jafnt að vígi að njóta hennar. —
Kjarr hafði verið brent og skógur
höggvinn til kolagerðar, svo að hlíð
arnar voru nú berar, en þó grasi
grónar, svo að þar voru góðir sauð-
fjárhagar. Hingað komu menn til
að kaupa fje á fæti. Og hjer fóru
um lestir með korn og salt til aust-
urdala. Voru þá Röldælir og Sul-
dælir oft fengnir til að aka því
hálfa leið á sleða á vorin og svo
komu Austlendingar á móti þeim
að sækja það.
Röldælir báru oft sjálfir korn sitt
heim á bakinu, því að ekki var auð-
velt að koma hestum við, þar sem
yfir vatn og stórgrýtis urðir var að
fara. Frá Brattlandsdalen komu
kerlingarnar með sinn bagga á baki
og gengu prjónandi.
Merki sáust eftir járnvinslu, en
fátt var um hana vitað. En það var
meira um það í fjallabygðunum hjá
Voss. í Myrdalen í Vosshjeraði var
rekinn mikill rauðablástur alt fram
um 1700. Smiðirnir þar fóru venju-
lega með vörur sínar út um alt
Hörðaland og seldu þær. Á þessu
lifðu fjallabændur, sem höfðu nóg-
an skóg, en gátu ekki ræktað korn
Sagnir eru um það í Suldal, að
fyrsti maðurinn, sem bjó á Bratt-
landi hafi fyrst sest að á Tystall.
þar sem Suldælir höfðu stöðul
sinn. Þetta var inni í dalbotni og
þess vegna kom hrímþokan þar
fyrst. Þess vegna fluttist hann upp
í hlíðina, þar sem Brattland er nú.
Þar fór hrímþokan fyrir neðan
kornakrana. Nú er vegur meðfram
ánni í dalbotninum, en bærinn
stendur hátt uppi í fjalli og þangað
er aðeins brattur og krókóttur stíg-
ur. Erfitt er að búa þarna og bær-
inn hlýtur að leggjast í eyði, án
þess að eldgos eða aðrar náttúru-
hamfarir grandi honum. Lengra
inni í dalnum varð skriðuhlaup
hjerna um árið og sópaði með sjer
öðrum bæ alveg niður í á, húsunr.
fólki og öllu. Nú vill æskufólk ekki
vera á Brattlandi lengur. Það leitar
til bæanna og verksmiðjanna.
í Röldal og hinum dölunum þarna
er langur og harður vetur. Oft var
orðið bjargarlítið á vorin. Það rarð
því fögnuður hjá fólkinu þegar snjó
tók að leysa. Og í maí og júní voru
allir, sem vetling gátu valdið, send-
ir á rótafjall. Þeir komu aftur heim
með bagga og poka fulla af hvönn
og hún var etin hrá, eins og vjer
etum ávexti. Og kátt varð í kot
um þegar fyrsta hvönnin barst
heim.
Þeir sem bjuggu á þessu eyðibýli
hjer í Þjórsárdalnum hafa líka vit-
að hve gott var að fá hinar fjör
efnaríku hvannarætur. Þegar vetri
hallaði hafa þeir farið inn í Hvapna
gil og inn til jökla „á rótafjall“ og
dregið þar björg í bú.
Á góuþrælinn gekk jeg út að grafa
rætur,
út með mínar allar dætur,
óspjallaðar heimasætur.
I Röldal og Suldal voru hesta-
menn miklir, enda eru þar víðáttur
miklar. Á haustin, þegar fje kom
af fjalli, var haldinn markaður fyr-
ir sauðfje og hesta skamt frá kirkj-
unni. En upphaflega var markaður-
inn haldinn nær Suldal. Og þar hóf-
ust kappreiðar og hestaat 22. sept-
ember og stóðu í þrjá daga. Enginn
mátti selja nje kaupa hest fyr en
hann hafði leyst þá þraut af hendi
að ríða í loftinu berbakt og taum-
laust, og án þess að halda sjer í
faxið, eftir grýttum melum. Kon-
unum, sem heima sátu, varð ekki
svefnsamt þessar þrjár nætur, því
að þær óttuðust að menn sínir
mundu koma heim stórslasaðir eða
dauðir.
Nokkuð var sukksamt á þessum
dögum, en annars var kyrlátt líf
í Röldal. Þeir áttu sína eigin kirkju,
forna stafkirkju og hún er nú eina
húsið frá miðöldum þar í dalnum
Um Jónsmessu dreif fólk þar að
úr öllum áttum, því að þar var
kross og á hann var sú trú, að hver
sem tæki á honum á Jónsmessu-
nótt, læknaðist af öllum meinsemd-
um. En þess varð að gæta að siúk-
lingurinn kæmi ekki inn í dalinn
fyr en eftir sólarlag og væri farinn