Lesbók Morgunblaðsins - 11.06.1950, Qupperneq 3

311
LESBOK MORGUNBLAÐSINS
----------- ----«----
IIús sænsku óperunnar í Stokkhólmi.
teljast afi sænsku óperunnar, þar
sem Gústaf III er oft og það með
sanni kallaður faðir hennar.
Af öðrum ríkjum álfunnar voru
aðeins tvö, ítalia og Frakkland, svo
langt á vcg komin að eiga þjóðleg
óperuhús. Það var vissulega djarft
áform að skapa óperu í landi, þar
scm hvorki voru fyrir hendi 'eik-
kraftur nje þjóðlegir söngleikar.
Þar ofan á bættist, að ópcra krafð-
ist einnig stórrar hljómsvcitar,
söngkórs og dansfiokks en um fram
allt leiksviðs, er útbúið væri eftir
ströngustu kröfum tímans. En bess-
ari háleitu hugsjón var- hrundið í
framkvæmd, og fjórða nóv. 1772
var sett reglugerð um óperuna, sem
jafnframt var fyrsta leikhúsieglu-
gerð í Svíþjóð.
Og átjánda janúar 1773 var óper-
an vígð með söngleiknum „Phetis
og Pelée“ eftir Uttini. Textinn var
saminn af J. Wellander eftir . am-
nefndu leiki'iti Gústafs konungs.
Óperan fekk til umráða leiksviðið
í Knattleikhúsinu, og fyrsti for-
stjóri hennar v'arð sem fvrr "
Ehrensvárd fríherra, eiim mestl
virðingamaður innan hirðar. —
Hann hafði verið í fylgd með kon-
ungi erlendis árin 1770—71. Ehiens-
várd hjelt dagbækur og skrifaði
síðar á ævinni endurminningar sín-
ar, og varpa þær skæru ljósi á
lífið við hirð Gústafs III. og jpp-
haf Konunglegu sænsku óperunn-
ar.
Fyrsti hljómsveitarstjóri óper-
unnar varð Uttini, ítalskur hljóm-
listarmaður. Uttini hafði komið til
Stokkhólms með ítalskan óperu-
flokk, en 1767 varð hann hirð-
hljómsveitarstjóri og samdi all-
margar óperur í ítölskum stíl fyr-
ir Stokkhólmsbúa. Uttini var því
ekki líklegur til þjóðlegs braut-
ryðjendastarfs, en úr fáum var að
velja. Síðar kom á daginn, að val-
ið hafði tekist vel og giftusamlega,
því Uttini reyndist dugleguv og
hugkvæmur i starfi sínu.
Gústaf konungur bar föður'ega
umhyggju fvrir þessu eftirlætis-
barni sínu, óperunni, og náði um-
hyggja hans til alls þess, er strfn-
uninni viðkorn. Var þar við \msa
erfiðleika að etja en þó einkum
tæknilega, en konungur var hinn
ótrauðasti og ljet einskis ófreist-
að, til þcss að sænsk leiklist ejgn-
aðist viðunandi lífsskilyrði. í því
augnamiði keypti hann hið svo-
nefnda De le Gardieska hús við
Norrmalmstorg, nú Gústaf Adolfs
torg, og 1775 var lagður þar horn-
steinn að húsi, sem enn í dag ber
áletrunina „Gustavus III Pat.riis
musis“, konungur gaf ríflega fjár-
hæð úr eigin vasa, og 30. sept. 1782
var hið nýja leiksvið vígt með «'.oer-
unni „Cora og Alonzo“, eftir Nau-
mann mcð texta eftir Adlerbert.
Þetta ár telst stofnár sænsku óper-
unnar. Það var upphaílega ætlun-
in að vígja nýja leiksviðið með
óperunni „Aeneas í Carthago“,
sem konungur átti hugmyndinr. að,
en Kellgren hafði snúið efninu í
ljóð. Þessi ákvörðun raskaðist þó
af persónulegum ástæðum eins
leikarans/svo að „Aeneas í Cartha-
go‘' var ekki leikinn fyrr en anu-tj-
án árum síðar.
Óperan hafði nú eignast góð og
virðuleg húsakynni. Til þess að
hvetja listamennina til ntaka
veitti konungur þeir styrki til páms
ferða auk ýmislegra fríðinda. Til
styrktar hljómsveitinni voru er-
lendir hljómlistarsnillingar eiris og
Naumann, Kraus, Vegler og H.effn
cr ráðnir að cperunni, og til Frakk-
lands sótti hann einn kunnasta
leikara þeirra tíma, Monvei, sem
einnig var afburða kennari. Þá
voru ráðnir að óperunni erlendir
listdansarar að ógleymdum leik-
tjaldamálaranum Després. Þegar
söngleikurinn Gustaf Wasa ci’tir
Naumann, með texta Gustafs kon-
ungs og Kellgrens, var frumsýnd-
ur árið 1786, má segja að óperan
hafi náð þeirri reisn, sem konung
hafði dreymt urn. Sú ráðstöfun að
ráða erlenda listamenn til starfs við
óperuna var ekki gerð í óvirðingar-
skyni við sænska listamenn, þeldur
var það gert til styrktar sænskum
listamönnum. Þeir eignuðust með
þeim hætti fjelaga og kennara er
unnu sænskri menningu mikið
gagn. Ur skóla Monvels kpmu síþ-
ar snjallir leikarar eins og Lars
Hjortberg, Charlotte Neumann og