Lesbók Morgunblaðsins - 08.06.1952, Blaðsíða 2

302
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
komið svo sem áður var, að al-
menningur gerir sér trautt grein
fyrir því að hann er eldfjall. Eng-
inn getur þó fullvrt neitt um að
hann sé lagstur til hvíldar fyrir
fullt og allt. Hann getur enn komið
mönnum á óvart og þeytt úr sér
eldi og ösku þegar minnst varir.
Lýsing Steingríms biskups á upp-
tökum gossins er á þessa leið:
— í rökkrinu og um vökuna mið-
vikudagskvöldið 19. des. 1821, hið
næsta fyrir jól, sáust oft leiftranir
í heiðríkju, en daginn eftir, undir
miðmunda, sást á hæstum Eva-
fjallajökli lítill, hvítleitur, bólstrað-
ur skýstólpi, sem á svipstund lagði
hátt upp á loft og varð að þvkkum
reykjastólpa, er sortnaði því meir
sem frá leið. Veður var heiðskírt
og lygnt. Um sólsetur hvarf reyk-
urinn, en skömmu seinna gekk enn
meiri reykjarmökkur upp af jökl-
inum og sáust neðarlega í þeim
mekki leiftranir og eldglæringar
um kvöldið.
Dagana 21.—27. des. gekk mökk-
urinn ákaft upp með hvassviðri af
norðaustri og lagði mökkinn þá
fram yfir og vestur um fjallið. —
Virtist jökullinn þá dökkna við það
af öskufalli, en mökkurinn óx og
dreifðist út um suðurloftið. Varð
við það mikið öskufall undir Ytri-
Eyafjöllum og um Austur-Landey-
ar, og lítillega varð vart við það í
Hvolhreppi og neðri hluta Odda-
sóknar. Einstöku sinnum brá eldi
fyrir á jöklinum, neðan til við
mökkinn. Hinn 28. desember virt-
ist gosmökkurinn klofna af mis-
vindi og sýndust tveir mekkirnir
og næsta dag skifti hann sér í ýms-
ar áttir eftir gustinum.
Fyrstu dagana kom nokkur vöxt-
ur í vötn og fljót, og vestur með
Eyafjollum heyrðust óttalegir
dynkir í jöklinum, eins og hann
mundi springa þá og þegar. Sand
og Ösku skóf norðaustanveðrið að
mestu burt aftur í Landeyum, þó
sást þar á jörðu fín, gráleit ösku-
móða, en framan undir Eyafjöll-
um varð mest af öskufallinu, og
miklu af vikri hlóð niður á heiðar
þar fyrir ofan. Hlýtt veður var alla
þessa daga. Fram að nýári hefur
mest verið 3 stiga frost, en oft 2
stiga hiti.
Frásögn séra Brynjólfs Sivertsen
er á þessa leið:
— Eldgjáin er tæplega mílu veg-
ar frá Holti. Jökullinn sprakk og
nokkur hluti úr honum þeyttist í
norður, en til allrar hamingju varð
það ekki að tjóni. Var þetta ísstykki
um 9 alna hátt og 20 faðma um-
máls. Auk þess komu miklar skrið-
ur og fylgdu þeim ógnarlegar drun-
ur, en ekki teljandi jarðskjálfti. —
Síðan gaus ægileg eldsúla upp úr
gjánni og var á sífelldu kviki af
gosstrókunum, sem fylgdu á eftir
og misjafnlega björt. Þó bar hann
birtu vítt um kring, svo að lesljóst
var um miðja nótt inni í Holti, eins
og um hábjartan dag væri. Þessu
fylgdi mikil aska, grjót og möi og
stórir hálfbrunnir steinar, er sumir
vega um 50 pund.
Þennan dag og fram til nýárs
fellu ókjör af vikri á næstu sveitir,
eftir því sem vindur stóð, svo að
þykkt öskulag varð á jörð. Þetta
líktist mest stórhríð og askan
þrengdist inn í hús um allar smug-
ur meðfram gluggum og gættum
og bar með sér sterka brennisteins-
fýlu. Mann sveið í augun undan
þessari ösku.-------
Þá segir séra Torfi á Breiðaból-
stað svo frá:
— Askan var hvítgrá með brenni-
steinskeim og sagt er, að sé henni
fleygt á eld, þá komi upp bjartur
logi. Tvisvar hefur gosið sprengt
jökulinn og sjónarvottur hefur sagt
mér að gosið hafi kastað jökulbrot-
um, sem voru þrisvar sinnum
hærri en hann og margir faðmar
ummáls. Af hinum mörgu hálf-
brunnu steinum, sem þeytzt hafa
úr gosinu, hefur fundizt einn um
mílu vegar frá gosstaðnum og vóg
hann 80 pund. Ekki hefur frétzt
um neitt tjón á mönnum né skepn-
um, en askan var farin að valda
gaddi í skepnum, áður en stormur-
inn sópaði henni burt. —
Jón biskup Helgason segir í „Ár-
bókum Reykjavíkur", að fyrstu
daga gossins hafi eldglæringarnar
sézt úr Reykjavík á hverju kvöldi,
en enginn aska hafi þó fallið hér
um slóðir.
----♦----
Upp úr nýárinu tók gosið að réna.
Komu þá rigningar svo að öskuna,
sem fallið hafði undir Eyafjöllum,
rigndi niður í jörðina, eða hún varð
að eðju, og fraus síðan svo að hag-
laust varð með öllu. Nokkrir bænd-
ur lóguðu þá einhverju af fé sínu.
í bréfi, sem Steingrímur biskup
skrifaði 23. febrúar, segir hann svo:
— Mökkurinn er ekki horfinn
enn af jökhnum, og í dag er hann
meiri en að undanförnu. Þó hefur
ekkert öskufall verið nú um langt
skeið og jökullinn er aftur orðinn
drifhvítur, svo að askan hlýtur að
hafa sópazt af honum í regni og
stormi. Reykurinn líkist gufu upp
af sjóðandi vatni, og hlýtur að stafa
af eldi, sem enn er í jöklinum.
Sumum sýnist jökullinn hafa lækk-
að í nánd við gíginn og gígskálin
virðist vera miklu stærri en hún
áður var, því að mökkurinn færist
út frá norðri til suðurs heðan að
sjá, en hvort hann hefur færzt út
frá austri til vesturs verður ekki
heðan séð. Síðan gosið hófst hefur
veðrátta versnað, verið sérstaklega
óstöðug og oft miklir stormar og
nú seinast mikill snjór og kuldi.
Vegna þess hve uggvænlega
horfði um fóðrun búpenings undir
Eyafjöllum, gerði séra Páll Ólafs-
son að Ásum í Skaftártungu Ey
fellingum það stórmannlega tilboð,