Lesbók Morgunblaðsins - 05.07.1953, Page 2

408
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
stafaði af óánægju í báðum löndum
með stjórnarfar íslands. íslending-
ar heimtuðu þá stjórnarbót, sem
þeim hafði verið heitin, og kröfurn-
ar um eigin fjárforráð urðu æ há-
værari. En á hinn bóginft var ríkis
þing Dana óánægt með, að útgjöld
til íslenzkra málefna fóru stöðugt
vaxandi, enda þótt stjórnin heldi
í fé eins og hún gat. Út úr þessum
vandræðum var það svo, að kon-
ungur skipaði sérstaka nefnd 1861
til þess að athuga fjármálin og
koma með tillögur. Hún skilaði
áliti árið eftir, en stjórnarherrarnir
gátu þó ekki orðið á eitt sáttir um,
hvernig málið skyldi leyst. Leiðsvo
og beið fram til 1864, en þá samdi
stjórnin frumvarp að stjórnskip-
unarlögum fyrir fsland og átti að
leggja það fyrir Alþingi árið eftir.
Um þessar mundir var Heltzen
orðinn dómsmálaráðherra og fór
með íslandsmál. Hann mun hafa
langað til að binda enda á óánægj-
una í báðum löndum, og því var
það að hann bauð Hilmari Finsen
stiftamtmannsembættið á íslandi.
Hefir hann talið, að það mundi
mælast vel fyrir á íslandi, að í þetta
æðsta embætti væri skipaður mað-
ur af íslenzkum ættum, og hann
þekkti Hilmar Finsen svo vel, að
hann vissi að hann mundi ekki rasa
fyrir ráð fram.
—★—
Hilmar Finsen var fæddur í Kold
ing á Jótlandi 28. janúar 1824. Fað-
ir hans var Jón Finsen, sonur
Hannesar biskups í Skálholti, en
móðir hans var dönsk. Hann hafði
numið lögfræði við háskólann í
Kaupmannhöfn. Árið 1850 varð
hann bæarfógeti í Sönderborg á
eynni Als, og gengdi því embætti
í 14 ár. Hann missti það í Slésvík-
urófriðnum 1864, þegar Þjóðverj-
ar tóku Als og ráku þaðan alla
danskaembættismenn. Komst hann
þá á biðlaun og má vera að það hafi
meðfram verið til þess að spara
þau, að honum var boðið stift-
amtmannsembættið á íslandi.
Hilmar kunni ekki íslenzku, því
að íslenzka hafði ekki verið töluð
á heimili hans. Varð hann nú að
fá sér tilsögn í henni og varð Stein-
grímur Thorsteinsson skáld kenn-
ari hans. Gekk hann svo undir próf
í íslenzku vorið 1865, eins og fyrir-
skipað var með konungsúrskurðum
um embættismenn á íslandi. Að
því loknu fór hann til íslands og
kom hingað 3. ágúst. Þá sat Alþing
að störfum og hafði honum verið
falið að vera konungsfulltrúi þar.
Íslendíftgar hugðu mjög gott til
þess að fá íslenzkan mann í æðsta
embætti landsins, því að þeir töldu
hann íslenzkan og vonuðú að hann
líktist feðrum sínum. Fáum dögum
eftir að hann kom, gengu allir
þingmenn fyrir hann, með Jón Sig-
urðsson forseta í broddi fylkingar,
til þess að bjóða hann velkominn
og láta í Ijós þá von sína að hann
reyndist góður höfðingi og sannur
íslendingur. Sama dag gengu og
ýmsir embættismenn, borgarar og
kaupmenn fyrir hann að bjóða
hann velkominn, og ennfremur
bæarstjórn Reykjavíkur og hafði
Jón Guðmundsson orð fyrir þeim.
Má af þessu marka hve miklar
vonir íslendingur gerðu sér um far-
sæla stjóm hans, og að honum
mundi takast að hafa áhrif á hina
dönsku stjórn þannig, að hún
kæmi sanngjarnlegar fram við ís-
land en áður.
—★—
Sumarið 1867 lagði stjórnin fyrir
Alþingi frumvarp til stjórnskipun-
arlaga, sem Jón Sigurðsson sagði
að væri „hið langbezta“ sem frá
henni hefði komið. Gerði þingið þó
á því nokkrar breytingar, og taldi
Hilmar Finsen, sem var konungs-
fulltrúi, að líklegt væri að þær
mundu ná fram að ganga. En það
fór á annan veg. Konungur leysti
upp Alþingi og fyrirskipaði nýar
kosningar vorið 1869. En áður en
það yrði, var Hilmar Finsen kallað-
ur út til skrafs og ráðagerða. Og á
næsta þingi lagði hann svo fram
nýtt frumvarp frá stjórninni, sem
var svo miklu verra en hið fyrra,
að enginn þingmaður vildi við því
líta.
Þá tók menn að gruna að ekki
væri allt græskulaust hjá stiftamt-
manni, að hann léki tveimur
skjöldum og drægi meir taum
Dana, þegar á reyndi. Snerust þá
menntamenn öndverðir gegn hon-
um. Og ekki rénaði sá óþokki þeg-
ar Stöðulögin komu 1871. Alþingi
mótmælti þeim harðlega, og ýmsir
töldu að þau væri undan rifjum
stiftamtmanns runnin. En það var
ekki rétt, og ekki gaf Jón Sigurðs-
son honum þann vitnisburð, heldur
að hann hafi unnið vel að því að
koma stjórnarmálinu áleiðis. En
allt orkar tvímælis þá gert er, og
vegna þess að Hilmar Finsen vildi
miðla málum með gætni, og líta á
málstað beggja, sætti hann miklum
ámælum af hendi hinna yngri
menntamanna og skólapilta.
Svo kom konungsúrskurður 4.
maí 1872 um að stiftamtmanns-
embættið skyldi lagt niður, en í
stað stiftamtmanns skyldi koma
landshöfðingi. Með erindisbréfi,
sem út gefið var fyrir hann 29. júní
s. ár, skyldi hann hafa meiri völd
en stiftamtmaður hafði haft, en þó
sömu nafnbótartign. Auk þessa var
svo ákveðið að skipaður skyldi sér-
stakur landshöfðingjaritari, og
amtmannsembættin í Suður- og
Vesturamti skyldi sameinuð og
amtmaður fyrir þau eiga búsetu í
Reykjavík.
Hilmar Finsen var skipaður
landshöfðingi, Jón Johnsen frá
Álaborg (hann kallaði sig Jón
Jónsson upp frá því) var skípaður
landshöfðingjaritari, en Bergur
Thorberg amtmaður sunnan og