Lesbók Morgunblaðsins - 31.01.1954, Side 8

60
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Ferð um Hjaltlandseyar
HJALTLENDINGAR eru nánir frændur fslendingá og saga þeirra
er að ýmsu leyti svipuð. Þjóðhættir voru lengi hinir sömu hjá
báðum, en á Hjaltlandseyum leið norræn tunga undir lok fyrir
eitthvað 150 árum. Þó eru enn í málinu ýmis norræn orð og örnefni
eru flest af norrænum uppruna, þótt nú sé afbökuð orðin og sum
lítt þekkjanleg. Atvinnuvegir hafa verið þar hinir sömu og á
íslandi, fiskveiðar, landbúnaður og heimilisiðnaður, aðallega to-
vinna. Á seinni árum hafa orðið meiri framfarir á íslandi en Hjalt-
landi, en „margt er þó enn líkt með skyldum".
ÉG kom til Hjaltlands á björtum
og kyrrum apríldegi. Hjaltland og
Orkneyar eru á sama breiddarstigi
og norðurhluti Labrador, en þrátt
fyrir það er þar mild veðrátta. Þang-
að liggur kvísl af Golfstraumnum og
vetur eru oft mildari þar heldur en
um miðbik suðurhluta Englands.
Reglulegar flugferðir eru frá Edin-
borg og Glasgow til Hjaltlands og er
maður þá ekki nema nokkrar klukku
stundir á leiðinni. En ég hafði nú
enga löngun til þess að heimsækja
þessar gömlu víkingastóðvar á þann
hátt. Eg fór því sjóleiðis eins og vík-
ingarnir, tók mér far með skipi frá
Aberdeen.
Leirvík var það fyrsta sem ég sá
á Hjaltlandi. Húa er höfuðborg þar
og mesta byggð. Hún reis á legg á
17. öld og húsin standa fram í sjó-
inn, svo að bárur gjálfra undir þeim.
Gistihúsið er þannig byggt og það
getur komið fyrir að gestirnir vakni
um miðja nótt við að bárur skella á
húsinu.
Norræn örnefni eru hér tengd við
flesta staði og norræn funga var töl-
uð hér fram til loka 18. aldar. Hjalt-
lendingar telja Skotland meðal út-
landa og bóndi á Orkneyum sagði
mér frá því, að í stríðinu hefði þrír
synir sínir gegnt herþjónustu erlend-
is, einn í Kanada, annar í Afríku og
sá þriðji í Aberdeen! Margir Hjalt-
lendingar hafa aldrei til Skotlands
komið.
Frá Hjaltlandi er álíka langt til
Bergen í Noregi og Aberdeen á Skot-
landi. Norrænu jarlarnir, sem réðu
yfir Hjaltlandi um þrjar aldir, töldu
þessar skóglausu, grasi vöxnu eyar
norrænt land. Þaðan fóru þeir her-
ferðir til Skotlands, sem þeir kölluðu
Suðurland, og svo heitir enn nyrzti
hluti Skotlands (South Land).
Rögnvaldur jarl, sem hóf byggingu
dómkirkjunnar í Kirkwall á Orkn-
eyum, var sægarpur mikill og hon-
um óx ekki í augum að sigla til Spán-
ar, Gyðingalands og Miklagarðs. —
Eyaskeggjar eru komnir af þessum
harðgjöru norrænu sægörpum, en þó
rennur einnig skozkt blóð í æðum
þeirra, því að fjöldi manns frá Skot-
landi fluttist norður yfir Pettlands-
fjörð og settist þar að, áður en ey-
arnar voru lagðar undir skozku krún
una 1472. En það varð með þeim
hætti, að Danakonungur setti þær að
veði fyrir heimanmundi Margrétar
dóttur sinnar, en hún giftist Jakob
III. Skotakonungi. Heimanmundur-
inn átti að vera „60.000 flórínur
rínskar“, en Danakonungur gat ekki
greitt hann, og þannig fellu eyarnar
undir Skotland.
SÍLDARBÆRINN
Leirvík var einu sinni mesti síld-
arbær Skotlands. Þá unnu þar stund-
um 20 þúsundir manna við síldveið-
arnar.
„Ég man eftir því þegar eg var
drengur“, sagði gamall sjómaður við
mig, „að þá lágu síldarskipin svo
þétt hérna í sundinu, að það hefði
nærri því mátt ganga á þeim út í
eyna þarna“. Hann benti á grænan
hólma utan við höfnina. „Þau komu
úr öllum áttum, frá Þýzkalandi, Rúss
landi, Hollandi og Frakklandi. En nú
er þessu lokið“, og hann andvarpaði
mæðulega.
Það voru gufuskipin, sem útrýmdu
gömlu reknetjaskipunum. En nú eru
dísilskip aftur að útrýma þeim. Þessi
nýu skip eru ódýrari í rekstri og þau
geta veitt með dragnót, þegar síldin
er ekki við. Leirvík er því enn mik-
ill fiskibær. Þeir fluttu út fisk þar
fyrir 772.000 Sterlingspund árið 1952.
Á aðalgötunni í Leirvík eru engar
gangstéttar. Menn verða að reyna að
skjótast inn í húsasund eða fordyri,
•
ef þeir mæta bíl, en að vísu eru bíl-
arnir fáir. Á laugardögum er mikil
mannaferð um göturnar, því að þá
fara allir í búðir að versla. Þar eru
margar blómlegar verslanir og eru
sumar þeirra orðnar aldagamlar. Fyr