Lesbók Morgunblaðsins - 19.09.1954, Blaðsíða 6

578
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Mórinn er mikils virði
arfirði, smíðaður 1914; „Gullfoss*-
eldri; uppdráttur, er sýnir helztu
fiskimið við ísland, og kútter með
vél frá Vestmanneyum 1919. Þá
kemur seglskipið „Reykjavík“ 1876
með dálítið laundrjúgri áletrun,
sem telur það „íslands firsta fiski-
skip“. Skipstjóri var Markús
Bjarnason, síðar skólastjóri Stýri-
mannaskólans. Þá er líkan í um-
gerð og undir gleri af þilskipi,
(kútter) frá því um 1900, og tvær
ljósmyndir af gömlum hjöllum til
að verka og herða fisk og hákarl í.
Þá koma uppdrættir, sem sýna
byggðir íslendinga á Grænlandi að
fornu, og nokkrar siglingaleiðir og
staði, er íslendingar sóttu á þjóð-
veldisöld, bæði í austri og vestri,
og loks íslandskort, er Hollending-
urinn Jorris Carolus gerði og gaf
út í Amsterdam 1632, en það er að
mestu bvggt á uppdrætti Guð-
brands biskups Þorlákssonar.
Á þverveggnum, beggja megin
inngangsdyra, hanga: fyrst ljós-
prentun af íslandsuppdrætti Þórð-
ar biskups Þorlákssonar frá 1668,
gerður samkvæmt mælingum og
uppdrætti frænda hans, Guðbrands
biskups. Frummyndin er varðveitt
í Konungsbókhlöðunni í Kaup-
mannahöfn. Næst er uppdráttur af
„Holmens Havn“, þ. e. Hólmshöfn
við Reykjavík, ljósprentun af upp-
drætti eftir Hans Hoffgaard 1715
— frummyndin er í Háskólabóka-
safninu í Kaupmannahöfn. En hand
-an við dyrnar er ljósprentun af
hinum endurbætta Íslandsupp-
drætti Þórðar biskups frá 1670,
sem hann mun hafa gert fyrir kon-
unginn, Kristján V. Frummyndin
er í Háskólabókasafninu í Kaup-
mannahöfn. — Austast hanga svo
tvær htlar myndir; er önnur þeirra
af Þuríði.formanni hinni alþekktu
sjóhetju á Stokkseyri; er það frum-
teikning gerð af Finni á Kjörseyri
Jónssyni og er sjálfsagt einasta
mynd, sem til er af Þuríði. — Fyrir
CUM LÖND eiga því láni að fagna
að hafa nóg eldsneyti, en önn-
ur mega heita alveg á flæðiskeri
stödd að því leyti. Svo er um ír-
land. Þar eru engir skógar, engin
olía og kol af svo skornum
skammti, að þau geta naumast til-
izt til hlunninda. En á írlandi er
mikið af mó og það hefir hjálpað
þjóðinni fram á þennan dag.
Á bændabýlum hefir það verið
venja að brenna mónum í opnum
hlóðum og þess var jafnan vand-
lega gætt að láta eldinn aldrei
deya. Á hverju kvöldi var glóðinni
dreift og tveir mókögglar látnir þar
í miðju, en síðan var eimyrju og
ösku rakað þar að og byrgt yfir
kögglana.
Þessi siður að fela eld í hlóðum
neðan hana er ljósmynd frá því
um 1910 af skinnklæddum sjó-
manni, Magnúsi Guðmundssyni í
Ánanaustum, sem margir eldri
Reykvíkingar kánriast við.
Á austurvegg eru fyrst níu mynd-
ir úr Ferðabók Paul Gaimards
hins franska, ein sýnir höfnina í
Reykjavík 1836 og önnur ungan
sjómann, Pétur Ólafsson að nafni, í
skinnklæðum, hinar sýna bústaði
og störf sjómanna í Reykjavík um
þessar mundir, nema ein, sem er
úr Ólafsvík. Þar innar af eru marg-
ar stækkaðar ljósmyndir, teknar
af Magnúsi ljósmyndara Ólafssyni;
sýna tvær þeirra höfnina í Reykja-
vík um 1907, hinar eru bæði frá
Reykjavík og Keflavík og sýna
ýms störf eins og netjagerð, fiski-
aðgerð, fiskverkun o. fl., er heyrir
útgerðinni til.
Hér er reyndar ekki allt talið,
sem í salnum má sjá, en samt nóg
til að gefa hugmynd um þær minj-
ar, sem til eru frá veiðiskap og út-
gerð landsmanna.
hefir og viðgengist hér á íslandi
frá ómunatíð. Skyldi hann ekki
einmitt hafa borizt hingað með ír-
um á landnámstíð? Varla hefir
þessi siður verið í Noregi, þar sem
eingöngu var notað brenni til elds-
neytis. Þar var ekki hægt að fela
eld, því að glóðin helzt ekki, held-
ur brann allt upp til ösku. í mó og
taði leynist aftur á móti lengi glóð
ef eldurinn er falinn, og það hefir
verið hagnýtt þannig á íslandi og
írlandi, að hægt væri að taka upp
eld á hverjum morgni, án þess að
þurfa að kveikja nýan eld. Ekki
hefir verið rannsakað hve mikið
af gömlum búskaparvenjum vér
höfum fengið frá hinu keltneska
þjóðarbroti, sem kom hingað á
landnámsöld, en þetta gæti verið
ein af þeim.
Eldsneytis og orkuþörf íra hefir
mjög aukizt á seinni árum, og þeir
hafa ekki haft í annað hús að
venda en mómýrarnar. En það
hefði verið seinlegt að afla nægi-
legra birgða með gömlu aðferðinni,
að stinga móinn upp með spaða,
aka honum út á völl og þurrka
hnausana þar. Því að nú er mór-
inn notaður sem aflgjafi í iðnaði
og til þess að framleiða rafmagn.
Hafa því verið teknar upp stór-
virkar vélar til þess að grafa mó-
inn úr jörð. í fyrra voru teknar upp
708.509 smálestir af mó og af því
fóru 386.098 lestir handa raforku-
stöðvum.
Mórinn er ýmist notaður mulinn
eða fergður í töflur. Mómylsnan er
notuð til kyndingar í verksmiðjum
og raforkustöðvum, en töflurnar
eru aðallega til heimilisnotkunar.
Rannsóknir hér á landi sýna, að
ísland á mikinn fjársjóð þar sem
mómýrarnar eru. Gætum vér ekki
lært eitthvað af írum hvernig bezt
er að hagnýta þann Ijársjóð?