Lesbók Morgunblaðsins - 19.09.1954, Síða 19

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
591
SIG. A. MAGNÚSSON
FYRRI GREIN
Gamalt og nýtt í nútíma Ljóðagerð
JjUNN sá hlutur, sem greinir
manninn frá öðrum skepnum,
er hæfileiki hans til að gefa hugs-
unum sínum og tilfinningum form,
tjá sjálfan sig og setja mark eigin
persónuleika á aðra menn. Þetta
hefur hann gert með margvísleg-
um hætti á umliðnum öldum, í lát-
brigðum, orðum, línum. litum eða
tónum. í einu orði, listin hefur ver-
ið viðamesta og varanlegasta tján-
ingartæki mannsandans allt frá
upphafi.
Sú listgrein, sem á einna lengsta
og fjölbreytilegasta sögu að baki,
er ljóðlistin. Áður en ritlist kom til
sögunnar, hafði ljóðagerð víða náð
mikilli fullkomnun, og er þar nær-
tækast dæmi norrænn kveðskapur
við hirðir höfðingja fyrir kristni.
Og flest það, sem til er ritað af
elztu bókmenntum mannkynsins,
er í bundnu máli. Á það jafnt við
um indverskar, kínverskar, pers-
neskar, egypzkar, hebreskar, grísk-
ar og rómverskar bókmenntir.
Það ræður af líkum, að víða hef-
ur verið við komið í svo langri
sögu, enda hefur það jafnan verið
aðall mannsins að láta ekki staðar
numið í leit sinni að nýjum leiðum
og betri formum til að túlka sjálfan
sig og veruleikann. Það yrði of
langt mál að rekja þá sögu hér, en
benda má á, að það form, sem
lengsta hefur átt sögu, í ýmisleg-
um tilbrigðum, er hið svo nefnda
epíska form, sem enn í dag á sér
marga iðkendur meðal hinna beztu
skálda. Hér er það fyrst og fremst
atburðarásin, sagan, sem máli
skiptir, og túlkun sjálfs veruleik-
ans kemur lítt eða ekki til greina
— að öðru leyti en því sem hver
atburður er í vissum skilningi túlk-
un á lífinu.
Það er ekki ófróðlegt að gera sér
þess grein, að obbinn af íslenzkum
kveðskap allt fram á okkar daga
er í víðasta skilningi epískur: hann
fjallar um atburði og persónur
fremur en sálarlíf skáldsins og svn
þess á lífinu, enda þótt hin ytri
form séu með ýmsu móti. Að þessu
leyti virðist mér íslenzk skáld-
mennt nútímans standa að baki
því, sem bezt er með öðrum þjóð-
um, þar sem þróunin hefur legið
innávið. Við virðumst rækja hið
ytra á kostnað hins innra. Ekki þar
fyrir, við eigum margar góðar und-
antekningar, en heildarmyndin
einkennist af atburðum fremur en
innsýn. Má vel vera, að þetta eigi
rætur í þjóðareðli okkar, og ef svo
er, er ekki um það að fást. En það
getur líka stafað af hugsunarlausri
íhaldsemi: okkur er hið gamla og
hefðbundna svo kært, að við þor-
um ekki að leita á ný mið.
— ★ —
Það ætti að vera þarflaust að
taka það fram, að arfur fortíðar-
innar er hlutur, sem enginn heil-
vita hugsandi maður gengur fram
hjá. Því aðeins að við byggjum á
fortíðinni, öðlast nútíð og framtíð
varanlegt gildi. En það er jafn-
gæfulaust að rígbinda sig svo for-
tíðinni, að maður áræði ekki að
reyna ótroðnar brautir.
Það sem glapið hefur mörgum
sýn í þessum efnum er eflaust sú
hryggilega staðreynd, að á flestum
sviðum lista hafa verið settar upp
tvennar andstæðar búðir, þar sem
hvor hópurinn um sig hrópar ó-
kvæðisorðum til hins, og öll heil-
brigð hugsun drukknar í vígorða-
flaumi. Annar hópurinn vill hvorki
sjá né heyra neitt, sem nýtt getur
talizt, og hinn fordæmir allt, sem
gamalt er og hefðbundið. Og tólf-
unum kastar, þegar pólitískar
kreddur eru dregnar inn í þennan
bægslagang.
Við rólega yfirvegun held ég það
hljóti að verða mönnum ljóst, hve
fjarri öllum sanni slíkur flokka-
dráttur er. Allt, sem bezt hefur
verið byggt með mannkyninu, á
hvaða sviði sem er, stendur djúp-
um rótum í fortíðinni. Og allt, sem
áunnizt hefur í framsókn manns-
andans, á rætur að rekja til þeirrar
sannfæringar brautryðjendanna.
að hið gamla væri ónóg og finna
þyrfti nýja vegi. Og þeim gleymd-*
ist ekki sú augljósa staðreynd, að
nýir vegarspottar verða til lítílla
nota, séu þeir ekki tengdir þeim
vegum, sem fyrir eru. Það er sama
fásinna að „byrja upp á nýtt“ með
tvær hendur tómar og það er að
gera sig ánægðan með það, sem
fyrir er, „af því það hefur dugað
hingað til.“
— ★ —
Það kann að vera orðin innan-
tóm glósa fyrir mörgum, að ný»r
tímar krefjist nýrra forma, en fátt
mun vera sannara, hvort sem litið-
er á listir eða önnur svið mannlegs
lífs. Því neitar víst enginn, að upp-
götvun Kóperníkusar, franska
stjórnarbyltingin, iðnbyltingin og
atómöld nútímans sköpuðu hver
um sig nýjan hugsunarhátt. Hver
gertæk breyting eða bylting hefur
ekki aðeins áhrif á ytra líf manna,
kjör þeirra og kringumstæður,
heldur umskapar hún líka hug-