Lesbók Morgunblaðsins - 03.08.1958, Side 2

Lesbók Morgunblaðsins - 03.08.1958, Side 2
386 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS Nú er hækkun sjávar hér um bil 2,5 þumlungar á öld. Þegar ísaldirnar voru í algleym- ingi, var yfirborð sjávar 300 fetum lægra en nú. Langt var þá til sjáv- ar þar sem hafnarborgirnar standa nú. —★— Jöklar bera glöggt vitni um tið- arfarsbreytingar. Þess vegna hafa farið fram jöklamælingar nú um mörg ár. Stærstu jöklar jarðarinnar eru Grænlandsjökullinn og Suður- skauts j ökullinn. Gr ænlands j ökull er um 10. hlutinn af öllum jöklum jarðar, en gizkað er á að Suður- 6kautsjökullinn sé um 86% af öllum jöklum. Það sem þá vantar á eru dreifðir jöklar víða um heim, eða í öllum álfum nema Ástralíu. Fjöldi vísindamanna um allan heim er nú að rannsaka skriðjöklana frá þeim. Þeir mæla hvað jökullinn muni vera gamall og hvort hann rýrnar eða gengur fram. Með þessu móti fæst samanburður á öllum joklum jarðarinnar á sama tíma. Svo virðist sem sumir jöklar sé að stækka, en aðrir minnka. Jöklar safnast á heimskautalönd- in vegna þess að þar er kaldara en annars staðar. Veldur þar mestu um að sólarljósið nýtur sín þar ekki. Sólargeislarnir falla svo ská- hallt að þeir verða að fara í gegn um breiðara belti af gufuhveli jarðar, heldur en annars staðar, en við það glatast mikið af hitamagni þeirra. Jökulbreiðurnar miklu (5 milljónir fermílna við Suðurpól og 3 milljónir fermílna við Norðurpól) endurkasta svo um 80% af því sól- arljósi, sem á þær fellur, og með því fer hitinn aftur út í geiminn Menn mæla hve mikið ský og þoka draga úr geislamagni sólar og þeir mæla hve mikið af hitanum jökullinn dregur til sín. Þeir mæla lofthita og vinda. Tvisvar á hverj- um degi eru loftbelgir sendir upp með senditæki, og þeir mæla loft- hita upp í 100.000 feta hæð, loft- raka og loftþrýsting. í aðalstöð Bandaríkjanna þar syðra, hafa 40 „rockoons“ þegar verið sendir á loft, en svo nefna menn flugbelgi, sem hafa í sér rákettu. Rákettan kveikir í sér sjálf í 24 km hæð, og þeytist síðan upp ’ 100 km hæð. Með senditækjum gefa þær svo til kynna hvernig sé þar uppi í háloftunum, langt fyrir ofan öll „veður“. —★— Með því að rannsaka jökullögin á Suðurskautslandinu, geta menn séð hvernig tíðarfar hefir verið þar um nokkur hundruð ára. í jöklinum eru lög hvert ofan á öðru. Surr eru ljós, en önnur bláleit, og þess’ bláleitu lög eru eftir þá sólbráð sem orðið hefir á hverju ári. En ljósu lögin sýna hve miklu hefir bætt á jökulinn af snjó á hverju ári. Með rannsóknum á sjávarbotni og allt niður í 100 feta dýpi, má þó rekja sögu veðurfarsins enn lengra aftur í tímann. Lögin sem myndast hafa á sjávarbotni segja til um það sjálf hvernig þau hafa myndazt. Þessar rannsóknir virð- ast hafa leitt í ljós. að enginn jök- ull hafi verið á Suðurskautsland- inu fyrir 12.000 árum, eða í þann mund er jökull gekk yfir mikinn hluta af Norður-Ameríku, Evrópu og Asíu. Jökull fer fyrst að mynd- ast þar fyrir eitthvað 5000 árum Af því má ráða, að þegar hlýnaði á norðurhveli og jöklarnir þar tóku að bráðna, þá hafi kólnað á suður hveli Hvernig stóð á því? Það er ein af þeim spurningum sem vísindamenn vona að geta greitt úr á jarðeðlisfræðaárinu. —★— Jöklarnir eru sinn á hvorum heimsenda. En þeir eru mjög ólíkir. Suðurskautsjökullinn er sums stað- ar 3 km þykkur á meginlandinu. og er það því hæsta land jarðar. Á Norðurskautinu er hafís Hann er lágur og er á floti í hafi, sem er svo að segja umgirt löndum á alla vegu. Þessi hafís er ekki nema svo sem 12—15 fet á þykkt, að vísu þykkri þar sem hann hrannast upp, en þynnri þess á milli. Eini þykki jökullinn á norðurhveli er á Græn- landi, og hann slagar upp í Suður- skautsjökulinn, því að hann er um 10.000 fet á þykkt. Norðurskautsísinn er ekki jafn kaldur og Suðurskautsísinn, og þess vegna bráðnar hann auðveld- legar. í eðli sínu er hann þó enn frábrugðnari, því að þetta er sjáv- arís, en suðurfrá hefir jökullinn myndazt úr snjó. Fleira er ólíkt með heimskaut- unum. Á norðurhveli hefir mönn- um tekizt að ala aldur sinn meðal ísa og jökla. En þótt meira líf sé í sjónum á suðurhveli, mundi eng- inn maður geta lifað á veiðiskap þar. Svo „ólíft“ er á Suðurskauts- landinu, að þar hefir ekki funaizt annað líf en fáein skordýr — þar á meðal vængjalaus fluga — og örfáar lægstu jurtir. Enginn heiir enn uppgötvað á hverju flugurnar geta lifað. Það þarf harðfylgi til þess að draga fram lífið, þar sem sjaldan er frostlaust á sumrin. Þo hafa fundizt þar um 60 tegundir ai skófum, allt upp í 10.000 feta hæð Og tvær tegundir blómjurta hat'a íundizt á strönd, þar sem íslaust er á sumrin. Skófirnar lifa á klettum og draga til sín næringu úr þeim. Þær geta komizt af þótt lítið sé um sól og vætu jafnvel árum saman. Sumar hafa verið þarna á klettunum öld- um saman, og vilja ekki deya. — Allt öðru máli er að gegna á norð- urhveli jarðar. Þar er sægur land- dýra og jurtategundir skipta pai

x

Lesbók Morgunblaðsins

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.