Lesbók Morgunblaðsins - 14.09.1958, Qupperneq 5

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
453
Venjuleg eldíluga. Annars eru þetta
ekki flugur heldur bjöllur.
svepp, sem sezt hefir í fúabletti.
Gamlir trjábolir varpa stundum frá
sér gulgrænni glætu, og það er
alvanalegt að stoðir í námum verða
sjálflýsandi af sveppum, sem setj-
ast á þær. Sumir stærri sveppir,
svo sem ætisveppir og gorkúlur,
geta og gefið af sér birtu.
ELDFLUGURNAR eru kunnastar
af öllum sjálflýsandi skordýrum.
Þetta eru Þó ekki reglulegar flug-
ur, heldur bjöllutegund. í líkama
þeirra er eitthvert efni, sem iram-
leiðir ljós, sem birtist með nokk-
urn veginn reglulegu millibili, iíkt
og vitaijós. Vísindamenn halda að
þær bregði upp þessu ljósi, þegar
þær leita sér að maka. Karlbjailan
er á flugi og gefur ljósmerki með
svo sem 6 sekúnda millibili. Kven-
bjallan, sem ekki er fleyg, situr á
einhverjum áberandi stað, og svar-
ar með ljósmerkjum á 2 sekúnda
millibili. Mismunurinn á ljósahrað-
anum halda menn að sé til pess
að karlbjöllurnar sjái hvar kven-
bjöllurnar eru. Þau gefa hvort öðru
merki þannig, Þangað til þau ná
saman, en þá er maddaman svo
hæversk að „slökkva" sitt ljós.
í Siam og víðar hafa menn veitt
einkennilegu fyrirbrigði eftirtekt,
án þess að nokkur skýnng hafi
fengist á því. Á hlýum sumar-
kvöldum safnast eldflugur saman
í trjám, sem standa á árbökkum.
Og allt í einu, og á sama andar-
taki, bregða allar flugurnar í ein-
hverju tré upp ljósum sínum, svo
að tréð virðist uppljómað. Stund-
um kemur það þá fyrir, að eld-
flugur í öðrum trjám gera hið
sama. Verður þá af Þessu svo mikil
birta, að það er eins og verið sé að
kveikja og slökkva á víxl á trján-
um.
. Tvö einkennilegustu sjálflýsandi
skordýrin eru hinn svokallaði járn-
brautarormur og „cucujo“-bjallan.
Jámbrautarormurinn er mjög víða
í Suður-Ameríku og þar er hann
kallaður „ferrocarril“. Þetta er
bjöllutegund, en það eru aðeins
Ljósbjalla frá Vesturindíum.
fullvaxnar kvenbjöllur og lirfur,
sem eru sjálflýsandi. Járnbraut-
arormsnafnið hefir bjallan fengið
af því, að á hverri hlið hennar eru
11 grænir „lampar“, en á hausnum
rautt ljós. Ef hún verður óróieg,
bregður hún upp rauða ljósinu en
ef hætta er á ferðum, birtast öll
grænu ljósin. Þegar hættan er lið-
in hjá, „slekkur“ hún grænu ljós-
in, og seinast hverfur svo rauða
ljósið.
„Cucujo“-bjallan (pyrophorus
noctilicus) á heima í Vestur Indí-
um og hefir skærara ljós en nokk-
urt annað skordýr. Hún hefir tvo
„lampa“ rétt hjá hausnum og eru
þeir svo bjartir, að af þeim hefir
hún fengið auknefnið „Bíl-bjall-
an“. Af kviðnum stafar einnig
björtu gulu ljósi. Sagt er að stúlk-
ur Þar hafi þann sið, að binda þess-
ar bjöllur við tærnar á sér svo að
þær sjái fótum sínum forráð þeg-
ar þær eru á ferð í myrkri. Þá er
og sagt, að amerískur herlæknir,
William C. Gorgas, hafi einu sinni
gert hættulegan uppskurð og ekki
haft annað ljós, en fulla flösku af
„cucuj os“-bj öllum.
Þetta er nú um sjálflýsandi ver-
ur á jörðinni, en þá koma sjálf-
lýsandi verur í sjónum.
KALDA LJÓSIÐ í sjónum, sem
sumir nefna maurildi, hefir valdið
vísindamönnum mörgum heilabrot-
um frá því er sögur hófust. Benja-
mín Franklin kom fyrst fram með
þá kenningu, að það stafaði af raf-
magni, sem myndaðist við árekstur
vetniseininga og salts. En seinna,
er hann hafði hugsað málið betur,
sagði hann: „Það er mjög sennilegt,
að Þessari birtu valdi einhverjar
lífverur, svo örsmáar, að þær eru
ekki sýnilegar í stækkunargleri".
Þar hitti hann naglann á höfuðið.
Maurildi má oft sjá í kjölfari
skipa, eða jafnvel þegar árum er
drepið í sjó. Þessu valda ýmsar
örsmáar lífverur, sem eru sjálflýs-
andi. Kunnust af þeim er „nauti-
luca miliaris“, sem er um öll höf.
Þegar hún er trufluð, gerist hún
sjálflýsandi og hún veldur maur-
ildinu í sjónum.
En svo eru einnig til miklu stærri
sjálflýsandi verur i sjónum, svo
sem kolkrabbar og fiskar. Kol-
Sjálílýsandi fiskur í suðurhöíum.