Lesbók Morgunblaðsins - 09.08.1959, Qupperneq 14

350
LESBÓK MORG UNBLAÐSINS
Maxwell Anderson —
\
hetja mannsandans
Eftir SJ. Harry
UPPHAF leikritagerðar í hinum
vestræna heimi má rekja til trú-
arbragðánna. Hinir fornu klassísku
grísku harmleikir voru alltaf leikn-
ir til heiðurs einhverjum guðanna,
venjulega Dionysosi. Og trúarleik-
ir miðaldanna, sem nútímaleik-
bókmenntir eru komnar af, eru aft-
ur tilkomnir með helgisiðum til
dýrðar upprisu Krists. Vera má, að
svo virðist sem þessar ævagömlu
rætur eigi lítið skylt við ljósadýrð-
ina á Broadway í New York; þó
komst amerískt nútímaleikrita-
skáld, Maxwell Anderson, einu
sinni þannig að orði: ,Leikhúsið er
um þar að lútandi við sérdeild í
Heilsuverndarstöðinni í Lexington
í Kentucky og við mörg önnur
sjúkrahús. Enn sem komið er hafa
rannsóknir þessar staðfest niður-
stöður vísindamannanna.
Dr. May og dr. Eddy hafa veitt
Bandaríkjastjórn einkaleyfi á
framleiðslu NIH 7519. Hins vegar
hefur stjórnin tilkynnt, að hún
hafi í hyggju að veita Alþjóða
heilbrigðismálastofnuninni (WHO)
einkaleyfi á framleiðslu þess til
útflutnings.
Hingað til hefur það verið svo,
að í hvert sinn sem vísindamenn
hafa fundið deyfilyf er jafnast á
við morfín að styrkleika, hefur
samtímis komið í ljós, að það var
einnig jafnmikil eða meiri hætta á,
að það leiddi til ofnautnar. NIH
7519 virðist vera undantekning.
trúarleg stofnun, sem er helgað
því hlutverki að upphefja manns-
andann." Anderson andaðist hinn
28. febrúar 1959, sjötugur að aldri.
Gagnrýnandinn John Mason
Brown lýsti Anderson einhverju
sinni þannig, að hann væri einn af
þeim, sem lifðu „hinu erfiða, snauða
og einmana lífi skáldsins, er berst.
af öllum mætti gegn andlausum
vesalmennum, sem murka lífið úr
öllum verðmætum í þessum heimi.“
Og enn sagði hann: „Hann er leik-
ritaskáld, sem trúir á fegurð mik-
illa orða, þegar þau eru notuð í
göfugum tilgangi, heimspekingur,
sem áræðir að leggja hismið á vog-
arskálarnar, leikritaskáld, sem
hvorki flýr af hólminum né telst til
þeirra, er hann kallar sjónhverf-
ingamenn og sölumenn rósaglers.“
Ævi þessa alvörugefna og
háleita hugsjónamanns hófst í
bænum Atlantic í Pennsylv-
aníu árið 1888. Faðir hans
var baptistaprestur og hafði ekki
fast aðsetur, heldur ferðaðist um
milli borga og bæja. Þannig atvik-
aðist það, að Maxwell Anderson
gekk í skóla í ýmsum fylkjum —
og vann þess á milli á bóndabæj-
um. Við háskólann í Norður-Dakóta
sá hann leiksýningu í fyrsta sinn:
það var Brúðuheimili Ibsens. Þeg-
ar hér var komið hafði hann þó
eingöngu lagt fyrir sig ljóðagerð.
Fyrsta leikrit Andersons var í
órímuðum ljóðum. Það var „The
White Desert“, og var því illa tek-
ið, þegar það var fyrst sýnt 1923.
En það var eins og hann sagði
sjálfur: „leikhúsið dró mig að sér
eftir þetta.“ Ásamt Lawrence Stall-
ings skrifaði hann því næst leik-
ritið „What Price Glory?“ sýnt
1924, og var það stórkostlegur sig-
ur. Þess er enn minnzt vegna þess
á hve raunsæjan hátt stríðsljóm-
inn er afhjúpaður.
Rétt áður en Anderson lézt, 28.
febrúar sl„ á sjötugasta og fyrsta
aldursári, var hann að búa 33. leik-
rit sitt undir sýningu. Hann fór
vitanlega engan veginn varhluta
af mörgum og miklum mistökum á
þessum langa starfsdegi. En sigrar
hans voru líka margir og glæsileg-
ir. Meðal þeirra voru leikritin:
„Elizabeth the Queen,“ sýnt árið
1930 með'Lynn Fontanne og Alfred
Lunt; „Night Over Taos“, sýnt ár-
ið 1932; „Mary of Scotland“, sýnt
árið 1933 með Helen Hayes; „Both
Your Houses,“ sem hann hlaut
Pulitzerverðlaun fyrir 1933; „Wint-
erset,“ sem félag leikritagagnrýn-
ev',r' í New Yorkborg verðlaunaði
árið 1935. Öil þessi leikrit voru
s.vni'uð í órímuðum ljóðum að
undanskildu „Both Your Houses.“
Þá munu og söngleikirnir „Knick-
erbocker Holiday“ og „Lost in the
Stars“ með tónlist eftir Kurt Weill
halda minningu Andersons á lofti.
Leikritagagnrýnendur voru ekki
að skapi Maxwell Andersons. Leik-
riti hans, „Anne of the Thousand
Days“ (1948), um skipti þeirra
Anne Boleyn og Henry VIII, hrós-
uðu gagnrýnendur hástöfum og
vegsömuðu, en hann neitaði að nota
tilvitnanir í leikdóma þeirra í aug-
lýsingar um sýningar leiksins.
„Hvort sem þeir lofa eða fordæma
leikrit mín, þá er það enn sem fyrr
heilög sannfæring mín, að gagn-
rýnendur hafi of mikið vald. Þegar
þeir segja „nei“ um leikrit, þá er
það lokadómur yfir því. Fólk í lýð-
ræðislandi ætti að ákveða sjálft,
hvaða leikrit það vill sjá.“
En hann þekkti hinar óútreikn-
anlegu örlagadísir, sem hafa ráð
leikhúsanna í hendi sér. Þegar