Lesbók Morgunblaðsins - 07.05.1961, Blaðsíða 4

248
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Við eigum ógrynni ættjarðar-
ljóða. Sum eru þau vitaskuld
skærustu perlur, og mætti nefna
slík djásn sem „ísland“ Jóns Thor-
oddsens og „Vorhvöt" Steingríms
Thorsteinssons — ef einhver þyrfti
að tiltaka. Annars skal það hrein-
skilnislega sagt að mig væmir við
miklum þorra þeirra. En flest ætt-
jarðarkvæði Einars Páls gæti eg
með innilegri ánægju tekið upp
í grein þessa, ef það væri ekki
svo margfaldlega ómögulegt rúms-
ins vegna. En áður en eg skilst
við þennan veigamikla þátt í ljóða
-gerð hans, vona eg að mér leyf-
ist að taka upp niðurlagserindi
lengsta kvæðisins:
Landiö helga heiöra morgna,
hjartaö geymir svipinn þinn.
Þar mun œskan endurborna
eiga lengsta drauminn sinn
Þó aö bregöist mörgum minni,
margir kjósi aðrar dyr,
ítaksvon í eilíföinni
eg af hendi seldi fyr.
— o —
Satt er það sem eg sagði fyr, að
Einar Páll hröklaðist í útlegð, til
þess að eyða þar ævi sinni, af því
að ísland hafði ekkert að bjóða
honum. En hitt er þá líka satt,
•— satt ef nokkru máli skiptir um
þá baráttu íslenzks þjóðernis, sem
nú er bersýnilega að komast á
lokastigið í Vesturheimi — að
þegar hann var einu sinni kom-
inn í þessa útlegð, þá mátti ís-
land ekki missa hann úr henni
heim til sín. Hitt verður aldrei
afsakað eða varið að við létum
hann ævilangt heyja þar stríð við
örbirgð. Við höfðum fé til þess
að ala hér önn fyrir þeim mönn-
um, sem hvorki unnu bókmennt-
um okkar sæmd né gagn, þó að
þeir teldu sig s^álfir svo gera.
Sannleikurinn er sá — ljótur og
beiskur — að framlag íslendinga í
Vesturheimi til bókmennta okkar
höfum við alla tíð metið að litlu
eða engu, svo geysimerkilegt sem
það þó hefir verið.
Mörg skáld hafa að vonum kveð
-ið fagurlega til mæðra sinna, lífs
og liðinna. Almennt munu mönn-
um minnisstæðust kvæði þeirra
Matthíasar Jochumssonar, Einars
Benediktssonar, Jóns Magnússonar
og Magnúsar Stefánssonar (Arnar
Arnarsonar). Kvæði Einars Páls,
„Við leiði móður minnar“, skipar
vel sitt sæti í þessum flokki:
Kvöldiö hljótt. Viö leiöi móöur
minnar
myndir kallast fram úr hugans djúpi;
finst mér eins og heilagt döggfall
drjúpi
dánarreitsins niöur hljóöar kinnar.
Hérna margan lífs og liöinn
dreymdi —
logi kvöldsins friöarhofiö baöar.
Fleira nam viö þennan þögla jaöar
þroskans sál en moldareöliö gleymdi.
Aldrei mundi Einar Páll hafa
haftþað mikillæti að telja sig jafn-
ingja þeirra hinna stærri skáld-
bræðra sinna, Þorsteins Erlings-
sonar og Einars Benediktssonar,
en báð>a hylti hann þá í ljóðum,
Þorstein á fimmtugsafmæli hans,
en Einar er hann var í Vestur-
heimi 1921. í ávarpi sínu til hans
komst hann þannig að orði:
Stundum var fámennt í fylkingum
þínum,
fjöldinn á reiki í skoöunum sínum.
En þá varstu’ í oröi og atgervi
stœrstur,
íslenzki frumtónninn dýpstur og
hœstur.-
Ungur þú lagöist í andlega viking,
sem útvöröur stóöst gagnvart
þjóöflokksins sýking,
meö arnarins flugmagn og árceöi
Ijónsins,
meö íslenzkan þjóöblæ í sveiflumýkt
tónsins.
Fœddur meö einkennum umbóta-
mannsins,
áformin sólvígö í þjónustu landsins.
Hver óöur var lífgróöur þjóöinni
þinni,
sem þroskast í ófœddu barnanna
minni.
Það er hvorttveggja að þarna er
vel að orði komist og með rétt
mál farið. Einar Benediktsson
mátti því vel við una þessa hyll-
ingu nafna síns.
Mjög er því á einn veg farið um
stökuna og smásöguna að í báð-
um verður að segja mikið í stuttu
máli, og því þarf þar hver hugs-
un að vera meitluð og helzt hvert
orð hnitmiðað, svo að segja megi
að vel hafi tekist. Það hefir orðið
að íslenzkri þjóðaríþrótt að meitla
stökuna, en sú íþrótt hlýtur óum-
flýjanlega að verða samferða rími
og stuðlum út úr tilverunni. Því
má búast við að næstu kynslóð
verði hún með öllu ókunn, nema
af sögunni. Á smásögunni, á hinn
bóginn, hefir enn sem komið er
fáum íslendingum lánast að ná
tökum, og margt sem við köllum
smásögur, er hreinlega rangnefnt
svo. Á smásagnagerð er mér ekki
kunnugt um að Einar Páll reyndi
sig nokkru sinni, en stökur vissi
eg ekki að heyrðut eftir hann aðr-
ar en góðar. Hér skulu tekin að-
eins þrjú dæmi: Hið fyrsta er lýs-
ing á fundi í Vesturheimi:
Heimskan hráflökuö,
hræsnin órökuö,
enskan afbökuö,
íslenzkan sárþjökuö.