Lesbók Morgunblaðsins - 05.08.1962, Blaðsíða 11

erð um
EFTIR P. V.
i
HORNINU á Lækjargötu og
Skólabrú stendur gamalt og
lágveggjað timburhús. Sá, er nú gengur
um götuna, getur vanalega séð inn um
gluggana fjölda unglinga, sem eru þar
að drekka coca-cola eða reykja sígar-
ettur, því að nú er þetta hús skytn-
ingur fyrir skólaæskuna, en einu sinni
var það íbúðarhús eins þekktasta em-
bættismanns þjóðarinnar, dr. med. Jón-
asar Jónassens, landlæknis, alþingis-
manns og bæjarfulltrúa, kommandörs af
dannebrog og riddara af frönsku heið-
ursfylkingunni. Þetta hafði þótt nýstár-
legt hús, þegar hann reisti sér það, því
að það var fyrsta íbúðarhúsið í Reykja-
vík með útidyr á gafli, en ekki á miðri
framhlið. Svo róttækur var"dr. Jónas-
sen.
Fyrir rúmlega hálfri öld lá leið mín
oft fram hjá þessu húsi og þá varð mér
stundum litið til hliðar, beint í augu
gamals manns, sem sat hreyfingarlaus
í hægindastóli innan við syðsta glugg-
ann og starði út um hann. Eg var þá
kominn til talsverðra mannvirðinga í
minni sveit, orðinn busi í Latínuskól-
anum, því að þessi gamla menntastofn-
un hélt enn því virðulega heiti í hug-
um norðlenzkt sveitafólks, en eg var
ekki vaxinn upp úr þeirri forvitni, sem
lýðurinn er jafnan haldinn gagnvart
frægum mönnum, og gat því sjaldan
stillt mig um að líta í alvarleg augu
þessa langleita og gáfulega höfðingja.
Eg hugsaði ekki út í það þá, að þau
höfðu séð mikið af mannlegu böli.
Ef til vill fann ég til hálfduldrar
hreykni þess heilbrigða og sjálfumglaða
unglings, sem sér lamaðan mann fyrir
innan lokaðan glugga. Það er djúpt í
mannlegu eðli að finna sig vaxa við
vesæld annarra, einkum ef vissan um
eigið gildi er meiri í orði en á borði.
Þessi augu hafa orðið mér minnis-
stæð, og það hafa líka tvenn önnur
iæknisaugu orðið, hin gráu gáfnaaugu
Odds Jónssonar, sem var talsvert lægri
maður en eg, en varð næsta mikilúð-
legur, þegar hann sperrti á mann sjónir
sínar, og bláu augun hans Þórðar
Sveinssonar, sem fylltust seiðandi
ljóma, þegar hann ræddi um áhugamál
sin.
Var dr. Jónassen gamli að hugsa um
sína eigin æsku og horfna skólabræður,
þegar hann horfði út um gluggann sinn
á gamla skólahúsið og ærsl ungra
sveina á blettinum fyrir neðan það, eða
var hann að minnast sjúklinga, sem
hann hefði mátt verða að meira liði,
ef þá hefði verið komin til sögunnar
sú nýja þekking og nýja tækni, sem
fólkið dáðist nú að hjá þessum nýju
læknum, Guðmundunum?
t *V
l^m það leyti sem eg varð stúd-
ent, sá eg stundum annan öldung inn
um þennan glugga, höfðinglegan og
fríðan sýnum, með snjóhvítt hár og
efrivararskegg. Það var fyrsti rektor
Háskóla íslands, dr. Björn M. Ólsen,
sem sat þarna gegnt Latínuskólanum,
þar sem hann hafði verið dáður kenn-
ari, en óvinsæll stjórnandi, af því að
hann brast skilning á uppreisnarhug og
sjálfstæðisþrá ungra manna. Þessir tveir
menn, annar fulltrúi hagnýtra fræða,
hinn fulltrúi hugvísinda, eins og þetta
®r orðið nú á tímum, voru miklir vinir
sérlega barngóður. Þar er líka að finna
í ýmsu blaðadóti úr dánarbúi dr. Jónas-
sens ofurlitla vasabók, sem hann hefur
fært inn í tekjur sínar af sjúlcrapraxis
í noltkur ár og sýnir hún, að tekið
hefur hann fyrir ferð upp að Breiðholti
27. nóv. 1879 tvær krónur og öll praxis
hans það ár er kr. 660,60, en næsta ár
kr. 529,88 að viðbættum 25 krónum frá
gufuskipunum, sem hefur sennilega
vexið fastagjald umsamið. Þá var hann
héraðslæknir í 1. læknishéraði, sem náði
frá Straumi fyrir sunnan Hafnarfjörð
að Botnsá í Hvalfii'ði, að Reykjavík
meðtalinni, en hún taldi þá 2567 íbúa.
Imxifalið í þessum tekjum er nokkur
greiðsla fyrir útlendinga, svo sem
Frakka, sem þá komu hér oft, svo að
sennilega hefur hann gefið mörgum ís-
lendingi læknishjálp sína, en þá var
fátækt mikil og engar sjúkratryggingar,
enda eru þetta litlar tekjur, þótt miðað
sé við að kaupmáttur krónunnar var
einhversstaðar á milli þess að vera
fimmtugfaldur og hundraðfaldur á við
það, sem nú er.
Til ei'u slitróttar sjúkradagbækur
dr. Jónassens frá Gamla spítalanum,
sem stóð þar sem hú er Herkastalinn,
og Nýja spítalanum, í Þingholtsstræti,
og segir þar t. d. um barn eitt árið
1885: „Þessi litli drengur hefur haft
coxitis í mörg ár“. (Coxitis er berkla-
bólga í mjaðmarlið) Maður getur lesið
meðaumkvun hins barngóða manns út
úr orðinu „litli“, en fleiri slík dæmi er
þar að finna.
Dr. Jónassen var kennari íslenzkra
lælcnaefna í 30 ár, en enginn er nú á
lífi af þeim, sem útskrifuðust af Lækna-
skólanum í hans kennaratíð. Hann naut
virðingar og vináttu nemenda sinna og
á silfurbrúðkaupsdegi hans og konu
hans færðu þeir honum þakkir og lof-
kvæði, mjög fagurlega skrautritað, en
mannkostum hans er á snilldarlegan
hátt lýst í erfikvæði Sigurðar skálds
G.
og um mörg ár sambýlismenn í húsinu
við Skólabrú, þar sem unglingarnir
drekka nú coca-cola. Þarna ræddu þeir
alvarleg mál og hnotabitust stundum í
bróðerni um gildi fræðigreina sinan, og
líklega hefur það verið innan þessara
veggja, sem Björn M. ólsen orti „Loff,
Malakoff“, til þess að henda gaman að
Jónasi vini sínum og lærisveinum hans.
Svo segja vitrir menn, að tíminn sé
ein víðátt rúmsins. Þegar við ferðumst
gegnum þann hljóðmúr, sem aðskilur
nútíð og fortíð, finnum við fólk, sem
er enn gætt sínu eigin lífi fyrir hug-
skotssjónum okkar. Á mælistiku rúm-
tímans eru margir íslendingar liðinna
ÚR MYNDABÓK
LÆKNIS
alda miklu nær okkur en núlifandi
svertingjar suður í Kongó, og viðskiptin
við þá eins ábatavænlég á sína vísu
eins og það að selja svertingjunum
skreið. Það þykir heimskur heimaaln-
ingur, sem aldrei kemst út fyrir tak-
mörk fæðingarsveitar sinnar, en hálfu
meira flón er sá, sem aldrei hirðir um
KOLKA
að ferðast . í víðátt tímans út fyrir
þröng takmörk sinnar eigin ævi.
Innan veggja Safnahússins við Hverf-
isgötu er hægt að ferðast í víðátt tím-
ans og kynnast mörgum góðum manni
og merkum. Þar hef eg hitt niinn gamla
kennara, Guðmund Magnússon pró-
fessor, sem lætur þess getið um dr.
Jónassen, á lausu blaði, sem virðist
hafa verið frumdrög að minningargrein,
að hann hafi verið mjög samvizkusamur
læknir, ósérhlífinn og skyldurækinn,
brjóstgóður við þá, sem bágt áttu, og
frá Arnarholti, er dvaldist árum saman
á heimili hans.
Lister birti niðurstöður sínar um
smitvörn við skurðaðgerðir árið 1867 og
Danir, sú ágæta menningarþjóð, tóku
aðferð hans upp sama árið, fyrstir
manna á meginlandinu. Einn af frum-
herjum þeirra í því efni var yfir-
læknir Fæðingarstofnunarinnar, Asger
Snebjörn Nicolai Stadfeldt, en hann
var af íslenzku kyni í föðurætt, eins og
nöfnin benda til, ættaður frá Stað í
Steingrímsfirði. Jónassen hafði útskrif-
azt árið áður og smitvarnir og smitgát
runnu honum aldrei í merg og blóð á
sama hátt og læknum síðari tíma. Hann
var samt sæmilegur skurðlæknir á
gamla vísu og bjargaði t. d. lífi fjögra
ára gamals drengs með barkaskurði 26.
júní 1886. Þessi drengur var síra Bjarni
Jónsson vígslubiskup, sem vígðist til
px-ests sama mánaðardag 24 árum síðar.
Okkur nútímamönnum finnst lítið
til um þekkingu þeirra lækna, sem
fengu menntun sína áður en Listers-
öldin gekk í garð, en læknisstarfið er
ekki eingöngu í því fólgið að vera
sæmilegur handverksmaður, því að með
nægilegri þjálfun getur hver og einn
orðið það, sem ekki er fæddur klaufi.
Þekkingin breytist með hverri kynslóð,
en mannúð, í þess orðs beztu og víð-
tækustu merkingu, er arfur, sem beztu
menn læknastéttarinnar hafa átt og
ávaxtað frá kyni til kyns. Einn af
þeim var dr. Jénas Jónassen og því hef
eg kosið að helga honum, síðasta at-
kvæðamanni gömlu læknakynslóðarinn-
ar hér á landi, tíunda og síðasta þátt-
inn, sem hér birtist úr myndasafni
mínu. Sú forvitni, sem fékk mig sem
dreng til að líta í augu hans, hefur
fengið. mig til að leita hann uppi á ný
á ferðum mínum um víðátt tímans, og
eg tel mig hafa grætt á þessari nýju
viðkynningu, eins og maður gerir alltaf
á umgengni við góða menn.
P. V. G. Kolka.
AKÆRÐUR
Framh. af bls. 8
„Já,“ sagði bóndinn. Sýslumaðui'inn
snýr sér þá að drengnum og bað hann
segja sér sannleikann. Drengurinn varð
ennþá minni en áður, og einhverju
svaraði hann, sem ekki heyrðist.
í þessum svifum ryðst gamli maður-
inn — sem kom til okkar á hlaðinu,
þegar bóndinn sótti drenginn — inn að
borðinu, sem sýslumaðurinn sat við. Ég
sé ennþá öldunginn fyrir mér þar sem
hann gekk inn gólfið, teinréttur, með
hvítt alskegg og hvítt hár sem náði
niður fyrir treyjukragann, og segir við
sýslumanninn: „Viljið þér ekki spyrja
drenginn, hvort hann hafi aldrei verið
svangur, síðan hann kom á þetta heim-
ili?“ Segist hann munu fylgjast með
þeim dómi sem felldur verði á dreng-
inn fyrir þennan verknað hans. Auð-
séð var að fleiri af þeim, sem viðstadd-
ir voru, undruðust þennan sakaráburð
á drenginn, því óánægjukliður heyrðist
úr öllum áttum.
Sýslumaðurinn bað fundarmenn að
gefa hljóð. Sagði hann að drengurinn
væri búinn að játa á sig verknaðinn.
En þar sem hann væri barn að aldri,
væri ekki hægt að gjöra á hann bóta-
kröfu, og hann hefði ekki heldur laga-
staf fyrir því að refsa honum. En þar
sem ákærandi væri foi-ráðamaður
drengsins, væri hann forsvarsmaður
gjörða hans, og með því væri málinu
vísað frá.
Nú bi'eyttist viðhorfið til mál-
anna. Nú var það bóndinn, sem kært
hafði drenginn, er varð ennþá minni
og aumari en drengurinn, þegar hann
fór burt af þingstaðnum. Það var svo
auðsæ fyrirlitning þeirra sem þarna
voru viðstaddir á framkomu bóndans
við munaðarlausan drenginn, að það
var lengi í minnum haft.
En afleiðingarnar voru þær, að
drengurinn varð aldrei samur eftir
þetta áfall sem hann fékk fyrir að
vera ákærður.
Hann varð aðeins 21 árs gamall.
Æskan með öllum sínum yndisleik var
hrifin úr tengslum við þennan ungling
daginn sem hann var ákærður.
Viktoría Bjarnadóttir.
V 19. tölublað 1962
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS H