Lesbók Morgunblaðsins - 21.10.1962, Blaðsíða 5

FYRSTI HLUTI Eftir Sigurb Heibdal

§5 VEINN var í miðjum hópi
sjö systkina, bama Jóns í
Gróf, — tveir bræður og ein systir
eldri og tveir bræður og ein systir
yngri. Hann var fremur lítill vexti
eftir aldri og líkamsburðir hans af
skornum skammti, en kvikur var
hann í hreyfingum og viðbragðs-
fljótur, ef hann vildi það viðhafa.
í daglegu tali var hann alltaf kall-
aður Sveinki.
Á meðan börnin voru í ómegð var
allþungur afkomuróðurinn hjá Jóni
bónda. Var þá stundum þröngt í búinu
á útmánuðum og mannfóður í Gróf
hvorki kræsilegt né kraftmikið.
Áhyggjur Sveinka snerust samt ekki
um fátækt heimilisins. Hann gerði sér
enga rellu út af því, þótt grjónaforðinn
væri á þrotum eða þótt kökubitaskammt
urinn færi minnkandi með degi hverj-
um á útmánuðunum. Hann vissi, að enn
var nokkuð eftir af trosinu og kartöfl-
unum, og svo var bræðingurinn ekki
nærri á þrotum eða réttara sagt tólgin
og þorskalýsið. Og ef hey var nóg þurfti
engu að kvíða.
En Sveinki bar áhyggjur — þungar
áhyggjur. Hann var nefnilega lítill vexti
eftir aldri ,eins og fyrr getur. Og úr
því að Árni bróðir hans var sex árum
eldri en hann og Gvendur fjórum árum
eldri, þá má svo sem nærri geta hvaða
augum þeir litu á Sveinka, angann,
svona miklu yngri og svona lítinn og
pervisinn. — Þeir bókstaflega siguðu
honum eins og rakka, og ef hann vildi
ekki hlýða þeim, þá voru vísar líkam-
legar þjáningar undan klípum og kreist
ingum og jafnvel höggum.
E n þó tók út yfir allan þjófabálk,
þegar bræðurnir gerðust skútumenn og
komu heim í vertíðarlokin með margar
klyfjar af trosi og fulia vasana af pen-
ingum, sem þeir færðu pabba sínum.
Og auk þess komu þeir með kaffi og
sykur handa mömmu og mjölvörur í
búið. Það var glatt á Hjalla í fyrsta
sinn, sem þeir komu heim frá sjónum.
Sveinki sá það á pabba sínum, að hann
varð einhvern veginn léttari á sér um
þær mundir, og kökubitarnir voru ríf-
legri hjá mömmu — ekki að tala um
lummuhlössin, sem þá urðu til — en
þeirra fékk enginn að njóta ómælt,
nema skútumennirnir.
Auðvitað voru skútumennirnir góðir
við Sveinka eins og alla fyrsta daginn
eftir heimkomu þeirra. Þá sögðu þeir
..Sveinki minn“ í hvert sinn, sem þeir
báðu hann að gera eitthvað fyrir sig.
Á öðrum degi fór að síga í gamla horfið
Þá var „Sveinki minn“ orðinn að stutt-
um og snöggum „Sveinka“, nú og svo
á þriðja degi, þá var „Sveinki", sem
mátti una við, vegna viðmótsblæsins í
röddinni, orðinn að þessum gamla óþol-
andi „Sveinka“, sem hljómaði eins og
Snati eða Krummi, þegar hundarnir
voru ávarpaðir, — já, eða Sveinki orð-
inn bókstaflega að engu, bara „farðu“,
„komdu“, og meira að segja hlaupinn í
það versta eins og: „flýttu þér, strák-
ur“, eða jafnvel í það allrá versta:
„hertu þig nú svolitið, greyið mitt“. —
Þótt „greyið“ væri ef til vill vingjarn-
legra en sum hin ávörpin, þá fólst í því
óþolandi lítilsvirðing — þessu „greyi“...
.... Já, þvílíkt og annað eins .... þetta
líf. —
Það bætti nú heldur ekki úr skák,
að Sveinki gat ekki gert sér von um að
verða nokkurn tíma skútumaður, því að
í hvert sinn, sem hann kóm á sjó, ætlaði
hann bókstaflega að drepast úr sjóveiki.
Sveinki var á þrettánda ári, þegar
bræður hans gerðust skútumenn. Þeir
höfðu tekið vaxtarsprett á aldrinum
fimmtán til seytján ára og voru nú
orðnir stærðar raumar. Þessi vaxtar-
sprettur bræðranna gerði muninn á
þeim og Sveinka ennbá meiri en aldurs-
munurinn gaf efni til.
J. öllum þessum mótiætissorta var
þó ein vonarglæta í sál Sveinka. Hann
vissi, að hann var betur að sér í bókleg-
um fræðum en bræður hans. Honum
gekk vel að læra hjá umgangskennar-
anum og fékk mikið hrós fyrir gáfur og
góða ástundun við námið. En þess hátt-
ar hégómi var nú ekki talinn mikils
virði í Gróf. Skútumennirnir voru ekki
bókhneigðir, og pabbi þeirra ekki held-
ur. — En þeir máttu nú hugsa hvað þeir
vildu, hans vegna. — Þeir höfðu ímug-
ust á öllu bókagrúski. — Þeir um það.
— Sveinki vissi vel, að hann skrifaði
miklu betur en skútumennirnir, að hann
kunni dálítið í málfræði, en þeir ekki,
að hann kunni þann reikning, sem fyr-
ir þeim var sem gríska, að hann hafði
lesið margar bækur, sem þeir höfðu
enga hugmynd um að væru til, og að
hann hafði lært dálítið í útlendu tungu-
máli — dönsku — og gat í laumi sagt
við sjálfan sig: God morgen eða Hvor
skal du hen? Einu sinn glopraðist út úr
honum við Gvend, svona í galsa: Hvor
mange er Klokken, Gvendur? Gvendur
leit á Sveinka, fyrst með undrun, svo
lýsti svipurinn svo kuldalegri fyrirlitn-
ingu, að Sveinki varð hræddur.
— Að heyra á endemi — var allt,
sem Gvendur sagði. En þa'ð var nóg
handa Sveinka. Hann gætti þess vand-
lega eftir þetta, að láta engan heima-
manna verða varan dönskukunnáttu
sinnar. Hann fór einnig æ dulara með
bókþekkinguna, en sótti því fastara að
ná sér í ýmsar bækur til lestrar, og not-
aði hverja stund, sem hann gat til að
fræðast af þeim. Var kennarinn í sveit-
inni honum drjúgust hjálparhella í þess
um efnum. Hann vissi um aðbúnað
Sveinka á heimilinu, og var trúnaðar-
maður hans í þessu efni. Skútumenn-
irnir litu bóklestur Sveinka æ óhýrari
augum og höfðu stundum á orði, að
ekki mætti líða stráknum þetta bóka-
grúsk.
En samt sem áður — e’nhvern veg-
inn ósjálfrátt þokaðist hann í það sætið
á heimilinu, að teljast færastur að leysa
úr þeim málum, sem bókþekkingu
þurfti til, og stundum kom það sér vel.
— En það var nú svo sem ekkert merki-
legt við það, úr því að hann var að
þessu bókagrúski, strákurinn, — sögðu
skútumennirnir. — Hann mundi hvort
sem væri ekki láta bókvitið í askana.
— Við dagleg störf varð þess ekki vart,
að hann stæði betur að vígi en aðrir
með sín bókvísindi.
En þeir máttu nú blaðra eftir vild,
skútuspekingarnir. — Sveinki lærði af
bókunum margt það, sem kom honum
að gagni. Hann náði í sundreglur og
lærði að synda af bókinni. Þegar fólkið
komst að því, að hann gat synt, þá
spurði Gvendur: — Hvar í skrattanum
hefur þú lært að synda, Sveinki? Hann
gat mælt rétt horn, þegar feðgarnir voru
að leggja undirstöðuna að lambhústótt-
inni, án þess að notast við hornmæli.
Þá sagði Gvendur: — Jú, eitthvert vit
er í þessu, sem hann er að þvæla í sig
úr bókunum.
Sveinki fræddist um það af bókun-
um, hvað hann skyldi gera til þess að
stæla líkamann. Hann iðkaði leikfimi,
skautanlaup og skíðafarir auk sundsins,
en skútumennirnir iðkuðu nú einnig
sumt af þessu.
E itt sinn heyrði hann, að pabbl
hans sagði við Einar í Holti, nágr£inna
þeirra. — Hann er lang uppátektarsam-
astur af mínum börnum, þessi strákur.
— Og hann sagði þetta í viðurkenn-
ingarskyni, fannst Sveinka.
En áhyggjuefnið mikla hvíldi eins
og mara á honum. Honum gekk lítið að
vaxa.
Haustið eftir að Sveinki fermdist náði
hann sér í enskunámsbók. Tók hann
nú til að lesa ensku af kappi og naut
aðstoðar Brynjólfs kennara, hvenær
sem hann gat náð til hans.
Bærinn, Gróf, var utanvert við fjörð-
inn. Undanfarin sumur hafði stórt enskt
herskip, sem Bellona hét, legið innar-
lega á firðinum fleiri vikur samfleytt.
Fjörðurinn var langur, og var því æði
löng leið frá Gróf þangað, sem her-
skipið lá.
Eitt sinn um haustið gisti Brandur
í Nesi að Gróf. Herskipið lá framundan
bænum að Nesi á sumrin. Kunni Brand-
ur frá mörgu að segja um háttu ensku
sjóliðanna. Hann sagði, að þeir hefðu
fengið landgönguleyfi hundruðum sam-
an á sunnudögum. Þeir hefðu klifrað
í klettana í fjöllunum fimir eins og
kettir. Þeir hefðu fengið að láni og
stundum stolið hrossum og þeyst á þeim
um allar trissur, stundum bæði berbakt
og beizlislaust. Þeir hefðu keypt sér
mjólk á bæjunum en jafnan spurt fyrst
um bír eða viski, en það þýddi öl eða
wiskí, já, og stundum hefðu þeir nefnt
brandí, en það væri brennivín.
— Það er áreiðanlegt, sagði Brandur,
að það væri hægt að hafa gott af því,
ef maður hefði vín til að gæða þeim á.
Þessir offiserar hafa fulla vasa af pen-
ingum. En bæði var það, að enginn
skildi þá þama á bæjunum, og svo á
enginn vín þar um slóðir.
Út af þessu spunnust miklar umræð-
ur í baðstofunni. Brandur var marg-
fróður um auð og veldi Englendinga.
Hann sagði frá nokkrum dæmum þess,
hve vel sumir íslendingar hefðu ábat-
azt á því, að vera í þjónustu þeirra, til
dæmis þeir, sem hefðu verið túlkar
enskra ferðamanna eða veiðimanna. —
Englendingarnir hefðu, „hreint út sagt“,
gert suma menn stórauðuga.
Um þetta hugsaði Sveinki oftlega eft-
ir komu Brands.
Sveinki hafði lítil auraráð. Hann átti
eina gimbur veturgamla. Af henni gat
hann ekki vænzt tekna fyrr en haustið
eftir, ef lambið undan henni lifði, og
auðvitað ullarhárið af henni um vorið.
En það gat nú ekki orðið mikils virði.
Aðaltekjuvon hans voru hagalagðarnir
næsta vor.
" n Sveinki hugsaði sitt ráð og
byggði sína loftkastala. Hann stundaði
enskunámið af kaDpi ,og naut leiðbein-
ingar kennarans, þegar tækifæri gafst
Fólkið í Gróf hafði lítið af þessu ensku-
námi að segja. Það sá, að hann var að
sínu venjulega bókagrúski, hvenær, sem
hann gat því viðkomið, og einhver varð
þess var, að hann var mp>ð en^Vunáms-
bóx. sem hann þóttist vera að lesa í.
Fólkið lét líka afskiptalaust. bótt kenn-
arinn væri stundum að heimsækja
Sveinka og sæti hjá honum úti í fjósi.
Fyrir kom það, að einhver heyrði þá
vera að babla eitthvað, sem enginn
skildi, „og líklega ekki þeir sjálfir",
sagði Gvendur. Þetta kom auðvitað ekki
að sök, ef Sveinki sló ekki of slöku við
verk sín, vegna þessa lesturs. Fólkinu
í Gróf datt ekki í hug, að Sveinki væri
í alvöru að læra ensku. Það hlaut að
vera meiri vandi en svo, að gerlegt væri
að stunda það yfir kvrrössum og fjósa-
Framh. á bls. 12.
26. tölublað 1962
LESBÓK MORGUN BLAÐSINS
5