Lesbók Morgunblaðsins - 04.11.1962, Page 13

’’ Svó fór hann að fá sfmahringingar,
meðal annars frá töturum og öðrum per-
sónum með torkennilega rödd, sem hót-
uðu honum öllum hugsanlegum íarðind-
um, ef hann færi ekki þegar í stað úr
borginni.
Að vissu marki hafð' afi ekki nema
gaman af þessu öllu. En ef öllu var á
botninn h''-olft, var hann nú samt smekk
maður með fínar taugar og tilfinningar,
en hafði hinsvegar ekkert gaman af
mjög iangvinnum aevintýrum. Hann
hafði meira gaman aí því, sem fyrir
hann bar svona bara af tilviljun. „Sann-
ast að segja, var ég orðinn þreyttur á
þessum flóðhesti". sagði hann. .,Ef ekki
frú La Chance væri jafn indael jg raun
er á, vaeri ég til með að snúa mér frá
henni og að annarri, sem væri auðveld-
ari viðureignar. En því miður er ég
bara svo skratti hrifinn af henni, og
svo hef ég ekki hitt neina verulega
fallega lengi. Það er víst ekki annað að
gera en útrýma herra Grjóthaus!"
„Ætlarðu að skora hann á hólm?“
spurði pabbi.
„Þið skuluð nota kamnavínstappa á
tiu skrefa færi“, sagði Desmonde
frændi.
„Kampavínstappi dregur aldrei tíu
skref svo að gagn sé í“, sagði Felix
frændi.
„Ég ætla að nota mína aðferð“, sagði
afi íbygginn.
„Ég vona. að þú meiðir ekki neinn“,
sagði mamma.
„Ekki sjálfan mig, að minnsta kosti“,
sa^ði afi og skríkti.
Nú hafði afi komizt að því. að Grjót-
haus var mjög vanafastur. Hann vissi,
að hann kom alltaf sömu leið heim til
ekkjunnar, og á sama tíma dags. Afi
hugsaði sér að veiða hann í gildru — í
bókstaflegri merkingu.
ilann dró mig fyrirvaralaust \ ráð
stefnu, einn daginr., lét mig blóðga mig
á bumalfingrinum og krossa mig með
blóðinu og sverja að segja ekki nokk-
urri sálu frá því, sem hann ætlaði að
se<*la mér.
Ég sór og varð þannig bandamaður
hans.
Við fórum svo á staðinn einn daginn
o® lögðum þar bjarnagildru. En auðvit-
að átti hún þarna að vera mannagildra.
Við grófum gryfju, eins og ég hafði
lært af einhverjum veiðimannasögum
— djúpa gryfju. Yfir hana settum við
fínriðið vírnet. Gryfjan var þannig gerð,
að óhugsandi var að komast upp úr
henni hjálparlaust.
Sem betur fór hafði afi haft hugsun
á því að setja mat og vatn niður í
gryfjuna. Hann ætlaði að geyma Grjót-
haus þar í nokkra daga. bangað til hann
væri orðinn næ"ilega hræddur til að
láta ekkiuna í friði framvegis. Þá ætlaði
hann að láta keDOinaut sinn lausan.
Svo biðum við í myrkrinu, skammt
frá orvfiunni.
„Hefurðu samvizkubit af þessu?“
spurði afi.
„Ekki ef það tekst“, svaraði ég alvar-
lega.
Það var niðdimmt, þegar okkur fannst
við verða varir við Grjóthaus. Þv. mið-
ur var ákafinn í okkur svo mikill, að
við neyttum ekki skilningarvita okkar
nægilega. En gildran beið þarna búin
og við flýttum okkur tii Ottawa til þess
að hafa fjarverusönnun.
Það var þremur dögum selnna, sem
afi hringdi til lögreglunnar með skjálf-
andi röddu og sagði, að maðurinn frá
ölgerðinni, sem saknað væri, mundi vera
þar sem hann til tók í skóginum.
Auðvitað hafði afi verið of spenntur
til að heimsækja ekkjuna þessa daga.
Og það var eins gott. Hann hefði ekki
hitt hana heima.
Hún var í gryfjunni ásamt Grjóthaus.
1 ifjþnuði seinna var það augljóst, að
ekkjan og Grjothaus ætiuðu að íara að
giíta sig. Afi varð hugsanai þegar i.ann
heyrði þetta. Hann sneri upp á /axborið
yfirskeggið og sagði: „Nú, jæja, ef mað-
ur og kona eru saman . fjóra daga —
og nætur — í gryíju, þá standa þau sig
beinlínis ekki við annað en giftast.
Hann seildist eftir einum rommbrjóst-
sykri og beit í hann.
„Þið vitið sjálfsagt“. sagði hann eins
og upp úr þurru, „að hún var með
falskt hár?“.
V í K IN G A Ö L D
Framhald af bls. 6
víkingarnir fljótt, að þeim er ekki allt
af vís sigurinn, þó að þeir njóti fulltingis
Þórs og Óðins.
Hin forna stéttaskipun helzt heima
fyrir, en á sjóferð og í liði hlýtur hún að
leysast upp. Þá skiptir engu máli, í hvaða
stétt maður er borinn; þegar frá eru
teknir liðsforingjar og skipstjórnarmenn
(en til þess hafa helzt valizt menn af
höfðingjastétt eða auðugir) eru allir vík
ingar jafnir, stéttlausir. Það er haft eft-
ir víkingum, sem komu til Frak’klands
og voru spurðir, hverjir fyrir réðu: „Við
erum allir jafnir", sögðu þeir.9 Hér miss
ir líka alveg af vernd ættarinnar. Vík-
ingurinn lærir, hvað það er að ráða
sjálfur, og hann velur, hverjum hann
þjónar. Víkingaliðsmenn verð: einstakl-
ingar og félagar. f stað þess að fá skjól og
hlýju af frændseminni, fá menn hana
nú af vináttu við óskylda menn. Eftir-
tektarvert er, hve oft kemur fyrir orð-
ið félagi í rúnaristum, oft reisir maður
stein eftir félaga sinn. Annað lífsorð vík
inganna kemur fyrir á öðrum hverjum
rúnasteini, það er orðið drentrr. Það lýt-
ur að félagsskap þessara óskyldu manna
göfugmennsku og hugrekki; af því er
svo komið orðið og hugmyndin dreng-
skapur, sem varðveizt hefur á fslandi
fram á þennan dag, um eins konar göf-
ugmennsku eða riddaraskap, en með
alveg stéttlausum blæ.
Þó að bæði hin margbrotna stétta-
skioun og ættarveldið héldist í heima-
löndunum, færðist hin nýja hugmynd um
einstaklinginn þangað os kemur þetta
ágætleo-a fram í staðanöfnum, sem nú
eru oft dregin af nöfnum einstakra
manna. en það hafði ek'ki tíðkazt áður.'">
Um betta leyti hefur Datríarkalska fjöl-
skyldan líka verið að skiptast, svo og
hinar miklu, fornu jarðir; byggðin er að
dreifast. Og í heild sinni má segja, að
þegar ísland er byggt, hverfi svnir frá
foreldrum oo fái sér annan bústað jafn
skjótt og þeir hafa staðfest ráð sitt
(famille coniugale.)
V'kingaöldin breytir og nokkru um
stöðu konunnar, þó að það færist jafn-
ótt aftur í sitt forna far. Auðséð er. að
konur hafa stundum farið í her, og eru
þær nefndar skjaldmeyjar; bær hafa þá
ráðið sér sjálfar og verið lítt bundnar
af ætt sinni, og pætir þess nokkuð í kvæð
um þess tíma. f umrótinu gat og borið
við, að kona yrði oddviti heils hóns, eins
og Unnur diúnúðga oe Gunnhildur kon-
unpsmóðir. Meðal hirðskálda á 9. öld er
nefnd Jórunn skáldmær, og eru varðveitt
brot af kvæði eftir hana, Sendibít; má
vera, að ólga víkingaaldar hafi gefið
henni byr í seglin. Á hinn bóginn verður
nú meira um hernám kvenna, og fjöl-
kvæni hefur aukizt, þegar svo bar und-
ir, svo og portkonuskapur (sjálft orðið
portkona er til orðið á Bretlandseyj-
um). 11
Auðsætt er, að víkingaferðirnar hafa
aukið þann hernaðaranda, sem lifað
hafði með herskáum konungum heima
landanna. Þessu fylgdu hermannsdyggð
ir og lestir, hreysti og harka, hugrekki
og hetjuskapur, íþróttir og líkamsrækt.
Menn hneigðust til að dýrka frægð og
glæsimennsku frekar en nytsemi. „Til
frægðar skal konung hafa meir en til
langlífis, er haft eftir Magnúsi berfætt.
Þessar hugsjómr veita hátterni þessara
rr.anna einkennilegan fegurðarsvip, jafn
vel þó að verk þeirra séu ýmisleg. —
Hernaðurinn hefur og áhrif á átrúnað
manna. Óðinn var m.a. herguð, og hefur
dýrkun hans aukizt, sjálfsagt einkum
með nöfðingjastéttinni, en Þór hinn
rammi hefur sýnilega verið einnig mikið
dýrkaður af víkingum. Þegar víkingar
snerust að kaupmennsku eða tóku að
rækta jörðina, hefur hernaðarandinn
slævazt, en sæmdarkröfur hermannsins
hafa þó varðveitzt í hugarheimi þessara
manna, hefndarskyldan var jafnrík sem
fyrr, og mönnum þótti enn hernaður og
víkinealíf hið veglegasta efni í sögur og
kvæði.
Víkingaöldinni fylgdu ferðalög til fjar
lægra landa, vítt sjónarsvið. Það er al-
þjóðlegur tími. Fáein atriði skulu nefnd
til marks um það. Sú varð venja að reisa
steina eftir dána menn og rista á rúnir,
og var þá getið um ævi þeirra og dauð-
daga. Hér skulu nefnd fáein dæmi úr
Svíarlki (risturnar eru hér ritaðar að
íslc'zkum hætti).
Á rúnasteini í Högby, Austurgautlandi:
„Góðr karl Gul(l)i andaðisk Qzurr
gat fimm syni; austr í Grikkjum;
fell á Fýri Varð á Hólmi
fræk.. drengr Ásmundr; Hálfdan drepinn"
Bi.rresta á Upplöndum: „Karsi ok
(Geirbiö)rn þeir lótu reisa stei(n) þenna
eptir Úlf föður sinn. Guð hiálni hans
(önd) auk guðs móðirr[. En Úlfr hefir
á Englandi þrjú gjöld tekit; þat vas
fyrsta, þess Tósti galt, þá galt Þórketill,
þá galt Knútr.“
Steinn að Djulefors á Suðurmannalandi
segir, að ,.Inga reisti stein þansi at Óleif
sinn erfing. Hann australa arði carði auk
í Langbarða landi andaðisk (?).“ Hér
snýst áletrunin í lióð. Sama er að segja
um ristu á Gripshólmi:
„Þeir fóru drengila erni gáfu-
fiarri at eulli Dóu sunnarla
ok austarla á Serklandi".
Þetta eru ekki nema fá sýnishorn at
mörgum á öðrum steinum eru nefnd
önnur lönd.12
Að lokum skal nefna ristuna frá Tim
ans í Roma á Gotlandi: „Ormi, Úlfarr;
Grikkjar. Jórsalir, fsland. Serkland".
Þetta er elzta skráða heimildin, þar sem
nafn tslands kemur fyrir. Þeir Ormiga
ost Úlfarr munu hafa verið kaupmenn,
félaear tveir. og telja þeir udd bau lönd,
sem þeir hafa sótt lenest í fjarska. Rist
an er talin frá 11. öld.ls
Auðvelt væri að fiölea þessum dæm-
um, en í stað þess skal ég nefna önnur
vitr í Landnámabók er nefndur ís-
lenzkur farmaður Hrafn Hlymreksfari,
sem farið hefur til Hlymreks á írlandi;
á öðrum stöðum eru nefndir menn, sem
kenndir eru við Garða eða Hólmsarð.
Sagnir eru um, að íslenzk skáld hafi
kveðið um höfðingja á Norðurlöndum,
en einnig í Orkneyjum, f. Englandi og
frlandi. Til marks um það, hve norræn
t- fór viða, má nefna, að í fornum
ritum kemur fyrir Njörvasund um Gí-
braltarsund, gefið af þeim, sem komu
vestan að, og Sikiley tekið upp úr grísku
af Væringjum. Austur þar hafa þeir
lært nafn fílsins af mönnum mælandi á
arabiska tungu. Svo viðalágusnor þeirra,
svo víðan sjóndeildarhring höfðu þeir.
Þessi landabekking þeirra varðveitist og
er undirstaða hinnar ljósu landafræði
íslenzkra fornsagna. Þar er allt með
raunsæjum brag og stingur alveg í stúf
við frásagnir latneskra ritsmíða af undr
um og kynjaþjóðum Austurlanda, sem
Norðurlandabúar kynnast siðar, svo sem
af mönnum með hundshausum og öðru
álíka.
Hvarveitna þar sem Norðurlandabúar
fóru nefndu þeir staði á sína tungu.
Stundum eru slík nöfn nú aðeins varð-
veitt i bókum, eins og Gullvarta, nafn
þeirra á hinu gullna hliði í Miklagarði,
eða nöfnin, sem þeir gáfu fossunum í
Dnépr, en þau eru varðveitt í bók eftir
Konstantín VII Miklagarðskeisara. Á
öðrum stöðum hafa nöfn þeirra haldizt
og orðið kunn um heiminn, eins og Jór-
vík, Skotland og frland. Og nafnið fs-
lana, sem víkingar gáfu því, og að því
landi skal nú horfið.
1 A. Stender-Petersen, Acta phil. Scand.
VII. 181 o. áfr.
2 Germanía, 11. kap.
3 Sbr. Tacitus: Germanía, 13 kap.; Cæsar:
De bello Gallico 1, 18. kap.
4 Sjá ýmis rit eftir H. Pirenne; um þetta
er fjallað hjá Fr. Askeberg: Norden och
kontinenten i gammal tid, 1944, einkum
1—37 (m. tilv.).
0 De moribus et actis Normanniæ ducum
1865, 149.
« Sbr. A. W. Brdgger og H. Shetelig: Vik-
ingeskipene, 1950; H. Kuhn; Knörinn, Sam
tíð og saga V, 1951.
7 Sjá M. Olsen: Norrdne studier 109 o. áfr.
8 Samtliche Werke, Jubliaums-Ausgabe IV.
216.
0 „Æqualis potestatis sumus“, Dudo: De
moribus et actis Normanniæ ducum 154. —
Slíkt er eðlilegt á sjó, sbr. G. G. Coulton:
Life in the Middle Ages, Vol. III, XXXIX,
sem segir sögu úr för Hansamanna 1590.
10 Magnus Olsen, Nord. Kultur V, 25—27.
11 Sjá um þessi efni A. Bugge: Vikingerne
I, 39—87.
12 Sjá Sven B. F. Jansson: The runes of
Sveden, 1962, einkum bls. 17 o áfr.
13 Sjá Otto v. Friesen, Arkiv f. nord fil 56,
275 o. áfr.; Sven B. F. Jansson, Svenska
turistföreningens ársskrift 1949, 101 o.s.frv.
+ BRIDGE *
ÞESS eru mörg dæmi að spilið vinnst
eingöngu vegna þess, að andstæðing-
arnir tvöfalda lokasögnina. Spilið, sem
hér fer á eftir er gott dæmi um þetta.
Sagnir gengu þannig:
Norður Austur Suður Vestur
1 V pass 2 A pass
3 ♦ pass 3 A pass
3 gr pass 4 A dobl
pass . pass pass A 6 V K D 7 4 ♦ ÁG6 52
A K 9 8 '
♦ DG9 84 ♦ —
V Á 9 2 y G 6 5 3
♦ 83 ♦ D 1097 4
♦ G 5 4 A 763 2
A ÁK 10 7532
V 10 8
♦ K
* ÁD 10
Vestur lét út tigul 8, sem drepin var
heima með kóngi. Sagnhafi lét nú út
hjarta og vestur drap með ásnum og lét
enn út tigul. Sagnhafi ákvað nú að
raikna með því, að doblun vesturs
þýddi, að hann ætti alla 5 spaðana, sem
úti voru. Hann verður því að eyða
nokkrum trompum heima til þess að
hann í lok spilsins eigi ekki fleiri tromp
en vestur. Hann gaf því tigulinn í borði
og trompaði heima. Síðan tók hann
spaðaás og var alls ekki undrandi þeg-
ar austur kastaði laufi. Næst lét hann
út hjarta, drap í borði með kóngi og
lét enn út hjarta og trompaði heima
með spaða 3.
Nú var svo komið, að vestur og sagn-
hafi áttu hvor um sig 4 spaða og 3 lauf.
Sagnhafi tók nú ás og drottningu í
laufi og lét síðan út laufa 10 og drap í
borði með kóngi. Nú var tigull látinn
úr borði og sagnhafi trompaði heima
með spaða 5, en vestur trompaði yfir
með áttunni. Nú lét vestur út spaða-
drottningu, en sagnhafi gaf og fékk síð-
an 2 síðustu slagina á kóng og 10 í spaða.
Augljóst er, að sagnhafi spilar á ann-
an hátt, ef sögnin er ekki tvöfölduð.
Ættu spilarar að hugsa sig um tvisvar
næst egar þá langar til að tvöfalda loka-
sögn hjá andstæðingnum.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 13
28. tölublað 1962