Lesbók Morgunblaðsins - 27.01.1963, Page 9

3. tölublað 1963
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 0
allmikil í éljunum. Tungl var i fyllingu
og óð í skýjum. Þá ég var skammt kom-
inn út á fjörurnar, sá ég bál mikið, þar
sem ég átti von að Hallbjarnarstaða-
kambur væri, og er það slíkt heljarbál,
að ég hef aldrei annað eins séð, þá er
það var sem stærst. Fyrir myrkri og
hríð sá ég lítt annað en að það mundi
ná úr sjó upp og samsvara björgunum,
þaðan er sneiðingurinn liggur upp að
Hallbjarnarstöðum og allt út að tá og
svo jafnhátt bjarginu. Hleypti ég þá
klárnum allt sem af tók, þangað að er
bálið var, því ég hafði gaman að sjá,
hvað þarna væri um að vera. Tók þá
blossinn að minnka er nær dró, en hélzt
þó hið ytra og efra. Reið ég allt þangað
til, út með sjálfum kambinum og þessu
báli, að rétt var komið á sund. Sneri ég
þá aftur og ætlaði að finna sneiðinginn
upp kambinn, en það gat ég ekki fyrir
myrkrinu. Fór ég þá aftur suður fyrir
gilið, er rennur þar rétt hjá og komst
við illan leik upp fjársneiðing, er ég
gat þuklað uppi í dimmunni, með hönd-
unum, teymdi ég hestinn þar upp á eftir
mér, og þótti sumum glæfraför eftir á,
er ég sagði frá.
Nú er það skoðun mín, að annaðhvort
Garðar Svavarsson eða einhver forn-
manna hafi verið að svalka hér framan
við, ef til vill í líku veðri og ég, og séð
hina sömu sjón og ég; hafi þeir síðan
sett þetta nafn, Tjörnes, á tanga þennan,
og þótt meira stáss í því, en að kalla
það Eldnes. Það er alkunnugt, að kamb-
urinn allur, frá efst til neðst, er sam-
settur af dauðum sjódýrum, og hefur
því þetta bál, er ég sá, verið tómt maur-
ildi. Það væri gaman að vita, hvort
engir fleiri en ég hafi séð þessa sjón.
Mál þetta hefur verið borið undir
merkan náttúrufræðing hér í borg.
Hann telur engan vafa á, að prestur
skýri satt og rétt frá þessu náttúru-
fyrirbrigði, er bar fyrir augu hans. En
maurildi getur eingöngu stafað frá líf-
rænum efnum. í Hallbjarnarstaðakambi
eru hinsvegar aðeins til steingerfingar
frá ævafornum tímum, en náttúrufræð-
ingurinn telur mjög sennilegt, að eld-
urinn, sem prestur sá, hafi verið magn-
að maurildi, er stafað hafi frá svifi
sjónum, sem brimlöðrið hafi borið á
land þessa óveðursnótt.
- Nafnskýring séra
Þorleifs á Skirmastað
etta mikla nes skagar út
milli Skjálfanda og Axarfjarðar.
Þjóðvegurinn liggur austur og upp
fyrir það yfir svonefnda Reykja-
heiði, niður í Kelduhverfi, en sá
galli er á þessari heiði. að hún er
mesta snjókista. Nú hefur vegur
verið lagður út fyrir Tjörnes, með-
fram sjónum, og er hann hin mesta
samgöngubót.
Tjörnes er um marga hluti merkilegt,
ekki sízt fyrir náttúrufræðinga. Það
hefur að geyma minjar um líf skeldýra
og gróðurs, og steingerfinga frá löngu
liðnum tímum, aðallega í hinum svo-
nefnda Hallbjarnarstaðakambi. Kambur
þessi er ekkert smásmíði, 6—7 km lang-
ur og allhár. Menjar sjávardýra hafa
þar fundizt í 1.50 m hæð yfir sjó, svo
mikil breyting hefur þar orðið á voru
föðurlandi. Hinn ágæti fræðimaður,
Guðmundur heit. Bárðarson prófessor,
hefur manna mest rannsakað þenna
stað og skrifað um hann heila bók, sem
Vísindafélagið danska gaf út á sínum
tíma, á enskri tungu.
Sr. Þorleifur á Skinnastað
Nafnið á þessu nesi mun hins vegar
vera flestum nokkur ráðgáta, en í þeim
efnum væri ráð að leita í smiðju til
séra Þorleifs. Hann var um margt
merkilegur maður. Hann var prestur á
Presthólum og Skinnastað um 30 ára
skeið, frá árinu 1878, og auk þess þjón-
aði hann oft nágrannasóknunum, svo
sem Fjallaþingum. Hann varð stúdent
frá Latínuskólanum árið 1872. Sá góði
maður, Kristján konungur IX., lofaði
honum að fljóta með konungsskipinu til
Kaupmannahafnar 1874, þar sem Þor-
leifur lagði stund á stjórnfræði og mál-
fræði við Hhskólann um skeið. Kom
hann síðan aftur hingað til lands, lauk
námi í Prestaskólanum og gekk í þjón-
ustu kirkjunnar. Eftir hann liggja ýmis-
leg rit málfræðilegs eðlis og auk þeirra
sá' hann um ýmsar fornritaútgáfur.
Séra Þorleifur og
Magnús Björnsson
Þó saga sú, sem hér fer á eftir komi
ekki beinlínis málinu við, er bezt að
láta hana flakka, því hún lýsir þeim
mönnum báðum vel, sem við hana eru
riðnir, en annar þeirra er séra Þorleifur.
Magnús heitinn Björnsson, sá marg-
fróði maður, er um margra ára skeið
var starfsmaður við Náttúrugripasafnið,
var oft á sumrin fylgdarmaður erlendra
ferðamanna, bæði um byggðir og ó-
byggðir þessa lands. Eitt sinn fór hann
frá Reykjavík norður Sprengisand og
alia leið niður í Axarfjörð. Þekkti hann
séra Þorleif vel af afspurn, og vissi af
sínu hyggjuviti hvaða hýrgun honum
kæmi bezt. Prestur stóð úti á hlaði er
Magnús reið í garð. Sá Magnús fljótt,
að svo mikilúðlegur og gáfulegur mað-
ur á þessum stað, hlyti að vera séra
Þorleifur. Magnús heilsaði honum með
þessum orðum: „Hvort mundi ég fara
til Helvítis, ef ég gerðist svo djarfur að
bjóða prestinum brennivín?“
Séra Þorleifur leit upp og svaraði:
„Mjög svo mætti maðurinn vera synd-
um hlaðinn, að hann ætti ekki vísa
Himnaríkisvist fyrir það“. — Fór þá
Magnús að opna hnakktöskur sínar.
Nafnið Tjörnes
Smáritgerð er til eftir séra Þorleif,
um Tjörnes, eða réttara sagt nafnið á
þessu nesi, og hér er bezt að láta hann
sjálfan segja frá:
Tjörnes, eða Tjörnnes. Ég hef nokkr-
urn sinnum rekið mig á hina röngu
mynd, nfl. Tjörnnes. Menn ímynda sér
líklega að það sé dregið af tjörn. En
fyrst er nú það, að á plássi þessu er
varla til poflur, hvað þá heldur tjörn,
og í öðru lagi, ef það væri dregið af
tjörn, ætti það að heita Tjarnnes. Á
Hólssandi hér, milli Axarfjarðar og
Hóisfjalla, og einnig á Hólsstíg, milli
Núpasveitar og Sléttu, heitir. Tjarn-
stæði, er það af því, að þar situr vatn í
lautum, fram eftir sumrum og allt sum-
arið ef illa viðrar, eftir leysingar á
vorin. Hið rétta nafn er því eflaust
Tjörnes, og skal ég reyna að færa rök
að því. — í útgáfu Bjarnar Jónssonar
af Eyrbyggju, Ak. 1882, bls. 110, er vísa
þar sem er mannkenningin: Tjör Rínar-
týnir (Rínar tjörs-týnir) og á tjör hér
sýnilega að þýða eldur. Vér höfum enn
í dag í máli voru náskylt orð þessu, nfl.
týra. sem þýðir lítið ljós, diminutivum
af orðinu tjör, sem liklega er karlkyns.
Nú skal ég segja ykkur skrítna sögu
viðvíkjandi örnefninu Tjörnes, að það
sé sama og Eldnes. Nóttina milli 22. og
23. október 1885 var ég einn á ferð af
Húsavík yfir Tjörnesið. Fór ég sem leið
liggur út hjá Héðinshöfða og ofan í
fjörurnar hjá Köldukvísl, og reið þær
út, eins og leið liggur allt að Hallbjarn-
arstaðakambi. Veðri var þannig farið,
að norðaustan hríðarritja var og það
Húsavík blómlegur útgerðar bær við innanvert T.iörnes