Lesbók Morgunblaðsins - 31.03.1963, Blaðsíða 6

Nýjar uppfinningar
S»» « að k„™
fram nýjar uppfinningar á
sviði vísindanna — sumar
stórfelldar á allan hátt og
valda því miklu umróti og
umtali um víða veröld; aðr
ar minni í sniðum í flestu
tilliti — en geta þó verið
eins mikilvægar einstak-
lingum og hinar, sem meira
eru umræddar.
S vo er t. d. um lítið
tæki, sem fyrirtækið
„Ultra Electronics“ í Lund
únum hefur hafið fram-
leiðslu á — og einkum er
ætlað blindum til öryggis,
og til þess að hjálpa þeim
á „ókunnum stigum", ef
svo mætti segja. — Hér er
í stuttu máli um að ræða
tæki, sem hinn blindi ber
með sér — í ól yfir öxlina,
eða í belti — og við það er
tengdur eins konar „kynd-
ill“, sem sendir frá sér há-
tíðnibylgjur. Koma þær
fram í hinu fyrrnefnda
tæki, þegar þær lenda á
einhverri „hindrun" í vegi
þess, sem það ber — en
kyndlinum beinir hann
fram og niður fyrir sig
(sjá myndina).
T æki þetta er reyndar
ekki komið á markaðinn
ennþá, en hefir verið
reynt sl. ár — af drengjum
í blindraskóla í Ovingdean
í Englandi. Töldu forráða-
menn skólans þetta „betra
en nokkuð annað, sem hing
að til hefir verið reynt.“
------------•-----
ög svo er komið fram í
Bandaríkjunum nýtt ferða
orgel, sem sérstaklega er
ætlað umferðatrúboðum
og prédikurum. Þetta litla
orgel, sem fellur inn í
tösku og vegur aðeins tæp
30 kg., þarf ekki að troða
— það gengur sem sagt
fyrir rafmagni. Og ef raf-
magn er ekki fyrir hendi,
þar sem orgelið skal not-
að, getur það gengið fyrir
straumi frá venjulegum
vasaljósarafhlöðum. Verð-
•ið kvað vera mjög hóflegt.
— Er þetta ekki tilvalið
hljóðfæri fyrir — ja, t. d.
Hj álpræðisherinn?
atenf, guðlastaði með henni í kaþðlskri
kirkju þegar hann lét hana í hendurnar
á Mkneskju af Jesúbarninu og heimtaði
kraftaverk, hann stjórnaði óaldarflokki
unglinga með henni.
Oskar átti það vexti sínum að þakka,
að fullorðna fólkið lét hann að mestu
aískiptalausan. Hann gat því fylgzt
með atferli þess og lýst því „neðan frá“,
ef svo mætti orða það. Enda hófst könn-
un hans á manniííinu undir spilaborð-
inu á heimili hans, þar sem hann var
uimkringdur lærum og hæirðum fót-
leggjum og fylgdist með því hvernig
elskhugi móður hans leitaði lostafullur
með skólausum fætinum að skauti henn-
ar. Viðgangi nazismans er einnig lýst í
ýmsum eftirminnilegum smámyndum,
sem flestar era skoplegar. Þegar faðir
Oskars gengur í flokkinn og finnst hann
véra orðin hetja hins hreina kynstofns,
'fer vindurinn allt í einu úr honum af
því hann á erfitt með að finna brúna
skyrtu sem hæfi einkennisbúningnum.
Á laugardagseftirmiddögum, þegar fað-
irinn sækir fundi flokksins, flykkjast
flokksleysingjarnir heim til hans og
kokkála hann. Og svo rennur upp kald-
ranalégt nóvemiberkvöld, þegar faðir
Oskars stendur hálfvandræðalegur við
brennandi samkunduhús Gyðinga, en er
samt þakklátur fyrir hlýjuna frá bálinu.
í stríðinu og upp úr því óx Oskgr
upp á sinn hátt. Hann varð auðugur
og frægur djassbumbuleikari og skemmti
kraftur, sem kallaði fram móðursjúka
eftirsjá meðal tilheyrenda sinna með
því að leika brynjandi áranna fyrir
stríð á bumbuna. Hann stækkaði um
nokkra þumlunga (af ásettu ráði, segir
hann) og kom sér meira að segja upp
herðakistili.
En allt skiptir þetta Oskar engu máli.
Hann er fullkominn stjórnleysingi, full-
komlega ósnortinn, fullkomlega ánægð-
ujt með sjálfan sig og á engar óskir aðr-
ar en þær að halda- heiminum í hæfi-
legri fjarlægð. En tii er líka önnur túlk-
un á manninum og sögu hans: hann
kynni að vera fullkominn lygari, vit-
skertur dvergur sem skapað hefur sér
reglu og sjálfsvörn með brjáluðum minn-
ingum um veröld sem aldrei var. Er
veröldin brjálæði sem menn verða að
flýja, eða er flóttinn brjálæði, eða
kannski hvort tveggja? Við því gefur
Grass engin svör.
Til að gera reynslu Oskars víð-
tækari og margræðari en söguna sem
hann segir, vefur höfundurinn inn í
hana margs konar tákn og flýgur á
vængjum hástemmdrar mælsku, sem
minnir á Herman Melville í „Moby
Dick“, enda hefur Grass greinilega les-
ið hinn bandariska snilling rækilega.
Það er ekki alltaf auðvelt að henda
reiður á táknmáli sögunnar, en svo mik-
ið er víst að illskan er svört nom, sem
býr í öllu lifandi. Þessi norn er kölluð
fram í óhrjálegu atriði, þar sem fiski-
maður dregur svartan hrosshaus úr Norð
ursjónum án þess að láta sér bregða,
og byrjar síðan að tína úr augum, eyr-
um og munni haussins stríðalda ála,
sem síðan verða bornir fram sem sér-
stakt hnossgæti á þýzkum matborðum.
Híffl táknrænu tengsl milli illskunnar
og smjattandi sjálfsánægjunnar koma
einnig fram í atriðinu, þar sem faðir
Oskars er drepinn af Rússum í kjall-
ara matvöruverzlunarinnar. Líkami hans
fellur yfir slóð maura, sem eru að safna
sér visturn úr rifnum sikurpoka. Þegar
maurarnir verða áskynja um þennan
óvænta tálma, eru þeir snöggvast ráð-
villtir, en brátt finna þeir sér nýja leið
kringum líkið, „því sykurinn hafði í
engu misst sætleik sinn, meðan Rok-
ossovsky marskálkur var að hertaka
Danzig-borg“, segir Grass.
Heinrioh Böll á að hafa sagt, að
Grass væri „ómannlegur", eftir að hann
las þessa skáldsögu hans. Bandariskir
gagnrýnendur líkja henni hins vegar við
síðustu bók Vladimirs Nabokovs, „Pale
Fire“, og „Alexandríu-kvartettinn" eft-
ir Lawrence Durrell. Henni hefur líka
verið jafnað til „Töfrafjallsins“ eftir
Thomas Mann, sem kom út árið 1924
í Þýzkalandi.
F yrir rúmu ári kom út önnur
skáldsaga eftir Giinter Grass, „Katz und
Maus“ (Köttur og mús), sem er styttri
og einfaldaxi í sniðum, enda nefnir
Grass hana „Eine Novelle" og hefur
þá greinilega í huga skilgreiningu Goet-
hes á „Novelle“, þ.e. „ókunnur atburð-
ur“ eða „frétt“.
Þessi sérkennilega saga fjallar um
menntaskólapiltinn Joaohim Mahlke, og
sögusviðið er fæðingarborg höíundar,
Danzig. Hún gerizt á stríðsárunum, og
í ýmsu tilliti er hún hliðstæða „Blikk-
bumbunnar". Söguhetjan er skrum-
skæld, eins konar tragískur trúður. Á
flestan hátt er Joachim ólögulega skap-
aður, eyrun útstæð, fætumir eins og
títuprjónar, en megineinkenni hans er
óhemjustórt barkakýli sem gengur upp
og niður þegiar hann kingir, og verð-
ur þess eitt sinn valdandi að köttur
stekkur á hálsinn á honum í þeirri trú
að æxlið sé mús (á þýzku er orðið
„Maus“ líka notað um barkakýli). Þetta
ofvaxna barkakýli er aðalstef sögunnar
og örlagavaldur piltsins.
J oachim er frábær kafari. Hann og
félagar hans hafa yndi af að leika sér
kringum sokkinn, pólskan tundurspilli,
Rybitwa, og i honum finnur Joaohim
allrahanda kynlega hluti, t.d. bronstöflu
með hámynd af Pilsudski marskálki og
silfurpening með Maríu mey og Jesú-
barninu. Silfurpeninginn ber harm um
'hálsinn ásamt skrúflykli sem opnar hon-
um leið inn í leyndardómsfull iður skips-
ins.
Grass hefur mikla ánægju af að brjóta
löghelguð bönn. En hann er hreinhjart-
aður, hefur ógeð á klámi og er góður
kaþóliki, þó hann hafi oft verið sakaður
um ruddalegt guðlast. Joachim tekur að
visu þátt í gelgjuskeiðsórum félaga
sinna, en hann hefur I rauninni engan
áhuga á kynferðislegum draumórum
þeirra né heldur á stúlkum. Hins veg-
ar tilbiður hann Maríu mey með þeim
hætti, að skriftafaðir hans er skelfingu
lostinn.
Eitt sinn stelur Joachim riddarakrossi,
sem borinn er um hálsinn. Hann not-
ar krossinn til að fela barkakýlið. En
honum er brátt vísað úr skóla og hverf-
ur frá borginni. Þegar hann birtist aftur,
er hann skriðdrekahetja í orlofi og hef-
ur nú fengið raunverulegan riddarakross
um hálsinn. Hann hefur náð takmank-
inu. Þegar hann ætlar að skila stolna
krossinum til rektors skólans, er hann
álitinn liðhlaupi, og leiðir það til dauða
hans með dularfullum hætti. Hann kafar
niður í tundurspillinn, en kemur ekki
upp aftur.
c
-Jagan er sögð af vini Joaohims,
sem kemur lítið við sögu sjálfur og hef-
ur ekki nema takmiarkaða vitneskju um
vin sinn. Þannig fær lesandinn aldrei
að vita meira en sögumaður veit. Af
þessum sökum verður Joaohim með viss
um hætti ævintýrapersóna, þó hann sé
næstum áþreifanlegur í hverju einstöku
atriði sögunnar. Hann verður nokkurs
konar táknmynd þeirra drauma sem
allir unglingar ala með sér á gelgju
skeiðinu. Grass hendir lúmskt gaman
að hátíðleik og mælgi fullorðna fólks-
ins, innantómum frösum og innihalds-
lausum verðmætum eins og riddarakrosa
in'um, sem verður leikfang Joachims.
Persónuir, Giinters Grass eru dregnar
með fjölhæfri hen-di skopteiknarans.
Ýkjurnar eru helzta listbragð hans,
Segja má, að þannig líti fóik ekki út,
en það er hins vegar þannig, eða réttara
sagt: það er líka þannig: skoplegt, barna-
legt, fjarstætt. Þetta fólk er táknmynd
tíma og veraldar sem eru í mörgu til-
liti fjarstæð, en það er eitthvað mann-
legt og jákvætt i þessum fjarstæðum.
s-a-m.
6 LESBÓK MORGUNBL.AÐSINS
12. tölublað 1963