Lesbók Morgunblaðsins - 31.03.1963, Side 7

OSCAR CLAUSEN: Prestasögur 6
Deilt við harðsnúinn nágranna
Klerkur sá, sem hér verður
sagt frá, sira Eggert Ei-
ríksson, prestur í Glaumbæ í Skaga-
firði 1784—1813, var enginn „lítill
kail“ þó að hann hinsvegar væri
lítill vexti. Hann lenti í hörðum á-
tökum við einn nágranna sinna, sem
var jötunmenni, en hafði þó enga
vansæmd af þeirri viðureign, eins
og frásögn þessi ber með sér.
Sira Eggert var af merkum bænda-
aettum á alla vegu. — Faðir hans, Eirík-
ur Eggertsson, var lögréttumaður Skag-
firðinga. Hann var dugnaðarbóndi og
mikill virðingarmaður í héraði. Var
klausturhaldari Reynistaðarklausturs í
1 ár, og 2 ár lögsagnari eða m.ö.o. settur
sýslumaður fyrir Þorstein sýslumann
Þorleifsson, og auk þess var hann nokk-
ur ár umboðsmaður Fljótaumboðs. Hann
rak stórbú nokkur ár á eignajörð sinni,
Reykjum í Tungusveit, og síðar á Víði-
völlum um tíma og loks á Þorleifsstöð-
um, og þar dó hann árið 1779.
Eggert, afi Eggerts prests, sem hann
var heitinn eftir, var einnig merkur bú-
höldur og lögréttumaður. Hann bjó á
Stóru-Ökrum, þar sem Skúli fógeti bjó
síðar. Eggert á Ökrum var mikilla ætta,
— sonur Jóns Eggertssonar klaustur-
haldara á Möðruvöllum og konu hans,
Sigríðar stórráðu Magnúsdóttur. En
faðir Jóns á Möðruvöllum var Eggert
lögréttumaður á Ökrum, sem var sonur
Jóns sýslumanns Magnússonar, sem
samtímis var sýslumaður í 3 sýslum, —
Dala-, Barðastrandar- og Isafjarðarsýsl-
um, — en faðir hans var Magnús prúði
í Ögri, sem átti Ragnheiði Eggertsdóttur
lögmanns Hannessonar. — Er þarna um
eina göfugustu ætt landsins að ræða, og
hefur Eggerts nafnið haldizt mjög í ætt
þessari, frá því ættfa'áirinn, Eggert lög-
maður, var uppi.
]VTóðurætt Eggerts prests í Glaum-
var einnig merk. Ragnheiður, móðir
hans, var dóttir Þorbergs, bónda á Hofi
í Skagafjarðardölum, Jónssonar lögréttu-
manns, sem einnig bjó stórbúi á Hofi,
en faðir hans var Magnús, sem var
sigldur smiður, Sigurðssonar eldra,
Bjarnasonar góða, Hrólfssonar sterka á
Sólheimum í Sæmundarhlíð. Þetta þyk-
ir einnig kjarnaætt.
Síra Eggert var fæddur á Reykjum í
Tungusveit 1730, og ólst þar upp hjá
foreldrum sínum þangað til hann var
orðinn 9 ára gamall, en þá var hann, að
sið heldri manna á þeirri tíð, látinn í
fóstur til vildarvina foreldra sinna, fyrst
1 ár á Víðivöllum og síðan 3 ár að Ökr-
um, til Skúla fógeta, sem þá var sýslu-
maður Skagfirðinga og rak stórt bú, og
hafði mikið umleikis. — Þá fór hann
eftur heim til foreldra sinna og var hjá
þeim þangað til hann var orðinn 21 árs,
og fór þá í Hólaskóla, en þar var hann
í 7 ár undir stjórn hins merka manns,
Gunnars prófasts Pálssonar, sem þá var
skólameistari á Hólum. —
Hann var því orðinn 28 ára gamall
þegar hann útskrifaðist úr Hólaskóla,
en þá beið hans ekki feitara embætti en
það, að verða djákni á Myrká. — En í
þessari stöðu var hann þó ekki lengi,
vegna slysni, sem hann varð fyrir. Hann
missti nefnilega djáknastöðuna eftir 1
ár, vegna þess, að hann henti það ólán,
að eignast króa með kvensnift nokkurri,
sem Guðrún hét Hallgrímsdóttir frá
Bölverksgerði. — Þessi Guðrún hafði
ekki verið neitt sérstakt skírlífiskvendi,
og hafði áður átt annað barn, einmitt
með djáknanum á Myrká, sem var þar
á undan Eggert. — Sá breyski guðsmað-
ur varð aldrei prestur, en sló sér að því,
að græða líkamsmein og krankleik
mannanna, — gjörðist læknir og varð
frægur maður á því sviði. Þetta var
hinn frægi fjórðungslæknir, Jón Fét-
ursson.
Fftir að Eggert hafði misst djákna-
brauðið fyrir barneign, gaf hann sig um
stund, að veraldlegum hlutum, og
gjörðist „þénari“ hjá Sveini lögmanni
Sölvasyni á Munkaþverá, 2 árin næstu,
en bá fékk hann, fyrir milligöngu lög-
manns, konunglega uppreisn eftir fallið.
— Hann var þó ekki vígður til prests
fyrr en hann var orðinn 37 ára gamall.
Það var Gísli biskup Magnússon á Hól-
um, sem vígði hann 17. júní 1767, kape-
lán til síra Jóns Björnssonar á Auðkúlu.
Þar var hann þó aðeins árið, og bjó í
Stóradal. — Síra Jón á Auðkúlu dó um
veturinn, og sótti þá síra Eggert um
Undirfell, sem var laust, og fékk hann
veitingu fyrir því. — Það atvikaðist
samt þannig, að hann fór þangað aldrei.
Þennan vetur, sem síra Eggert var
aðstoðarprestur á Auðkúlu, varð hann
fyrir þeirri sorg að missa telpu, barn-
unga, einkabarn sitt, og tóku þau hjónin
sér nærri barnsmissirinn. Kona síra
Eggerts var madama Þóra, dóttir síra
Björns Skúlasonar á Hjaltastöðum. Hún
festi ekki yndi þarna vestra eftir að hún
hafði misst litlu telpuna og vildi komast
aftur í Skagafjörð, og því flutti hún
aldrei að Undirfelli. — Síra Eggert
hafði svo brauðaskipti við síra Guð-
mund Guðmundsson, og lét hann hafa
Undirfell, en tók sjálfur kapelánsþjón-
ustu í Glaumbæ, hjá síra Grímólfi, sem
þá var orðinn gamall maður, og gjörði
sér því vonir um að fá brauðið að hon-
um látnum. — En það óvænta skeði, að
síra Grímólfur, þó að gamall væri,
þrauka&i enn í þessum heimi í 17 ár, og
allan þann tíma var síra Eggert kapelán
hjá honum. — Af þeim árum bjó hann
8 ár á Löngumýri og þjónaði þá lika
Víðimýrarsóknum. —-
]V ágranni síra Eggerts árin, sem
hann bjó á Löngumýri, var Sveinn
nokkur Erlendsson, sem bjó á Bakka í
Vallhólmi, en Bakki er næsti bær við
Löngumýri. — Sveinn þessi var ein-
stakt karlmenni og var mælt að hann
hefði Beinserk og lægi við berserks-
gangi ef hann reiddist, en þá braut hann
allt fyrir sjálfum sér, sem fyrir varð. —
Hversdagslega var Sveinn á Bakka gæf-
ur maður, drenglundaður og talinn vin-
ur vina sinna. — Eggert prestur var
manna fimastur og glímnastur á sinum
dögum, en lítill vexti, eins og í upphafi
getur, en þó manna knálegastur, harð-
gjör og fríður sýnum.
Þeim Eggert presti og Sveini á Bakka
bar oft á milli um beit, því að lönd
þeirra skilur ekki annað en lítil kvísl,
sem er nærri þur að sumrinu, en sums-
staðar eru í henni smáhyljir afardjúpir.
— Hún heitir Bakkakvísl og skilur
löndin allt út í Héraðsvötnin, sem hún
rennur L Þar eru hinir svokölluðu
Sporðar. — Að austan eru Vall- og
Bakkasporðar, en að vestan Löngumýr-
ar- og Krossanessporðar, því að allar
þessar jarðir eiga landið saman. — í
þessum sporðum er mikið sléttlendi og
ferginstjarnir. Eggert prestur og Sveinn
bóndi deildu oft um beitina, eins og áður
segir, og alltaf harðnaði á milli þeirra
nágrannanna, og að lokum var óvildin
orðin svo mikiT og mögnuð, að Sveinn
fékk sér sérstakt biskupsleyfi til þess,
að ganga til altaris „heima á Hólum“,
til þess að þurfa ekki að þiggja náðar-
meðulin úr hendi síra Eggerts. —
Það kom oft til ryskinga milli þeirra,
guðsþjónsins á Löngumýri og Sveins á
Bakka. — Þó að Sveinn væri heljar-
menn'i og stór vexti, stóðst hann ekki
glímubrögð prestsins úti á víðavangi, en
hinsvegar stóðst prestur ekki átök
Sveins, ef þeir voru inni í þröngu húsi
og Sveini tókst að ná tökum á honum.
Þá varð oft að bjarga hinum litla, snara
guðsmanni úr heljargreipum Sveins á
Bakka.
F inu sinni flugust þeir á fyrir
austan Löngumýri, skammt frá litlum
hyl. Presti tókst að færa Svein í kaf í
hylinn, en tók svo til fótanna, hljóp
heim og læsti að sér húsum. Sveinn
svamlaði síðan upp úr hylnum og veitti
presti eftirför heim að Löngumýri. Þar
greip hann „drepsleggju" eina mikla,
sem hefur víst verið ægilegt verkfæri
eftir nafninu að dæma, og braut upp
hurðina að stofunni, þar sem prestur
var inni. Sá guðsmaðurinn þá það eina
fangaráð, að brjótast út um glerglugga
á stofunni, því það sýndist bæði honum
og öðrum, að Sveinn væri þá í því skapi,
með sleggjuna, að prestur þyrfti ei frá
tíðindum að segja síðan“ (sbr. Præ
Sighv. XIV, 356) — eða m.ö.o. að Sveinn
hefði sálgað guðsmanninum umsvifa-
laust, ef hann hefði náð til hans. — í
þetta skipti komst prestur á hest sinn
og reið út í buskann allt hvað af tók og
slapp þannig undan. Prestur var reið-
maður með afburðum eins og margir
Skagfirðingar, og átti hann jafnan fljót-
ustu og beztu hesta. — Eftir þessa við-
ureign vildi Sveinn á Bakka ekki eiga
á hættu, að takast á við prestinn úti á
víðavangi, en alltaf áttu þeir samt í
erjum meðan síra Eggert bjó á Löngu-
mýri.
Það var vorið 1775, að síra Eggert
flutti sig heim á staðinn í Glaumbæ og
tók hann að sér. Þá var síra Grímólfur
og madama hans orðin háöldruð og
komin að fótum fram, og annaðist hann
þau síðan til dauðadags, en ekki fékk
síra Eggert staðinn til fulls fyrr en eftir
dauða síra Grímólfs gamla, en þá hafði
hann þjónað þar kapelán í 16 ár. —
Þó að síra Eggert væri nú ekki lengur
nágranni Sveins á Bakka, þannig að
daglegt stríð væri á milli þeirra út af
beit o. fl., þá eimdi um samt eftir hjá
Sveini af hinu rótgróna hatri til prests-
ins, enda þóttist hann eiga sín í að hefna
og ætlaði sér því, að jafna þá reikninga
með fyrirsát fyrir prestinum, sem nú
skal sagt frá.
E inu sinni var það, eftir að sira
Eggert var fluttur heim á’Glaumbæjar-
stað, að hann reið á annexíu sína, að
Víðimýri, og fór þaðan seint um kvöld,
eftir að hafa messað. Sat þá Sveinn á
Bakka fyrir presti, með járnkarl í hend-
inn-i, þar sem heita Flæðar við Víði-
mýrará, milli Víðimýrar og Reykjahóls.
— Þegar prestur varð var við fyrirsát
Sveins, beið hann ekki boðanna, hent-
ist af baki og hljóp undir Svein, hratt
honum í fen, sem er þar skammt frá við
veginn og kallað er Sortufen, en Sveinn
náði í kápu síra Eggerts og reif hana
alla í sundur. Siðan komst prestur aftur
á bak hesti sínum og hleypti allt hvað
af tók í burtu, en járnkarlinn týndist í
feninu. — En því vissu menn um þessa
viðureign þeirra síra Eggerts og Sveins,
að Sveinn kom með slitur úr kápu
prestsins heim að Bakka.
Þegar þetta kvisaðist, var það álit
manna, að í fullkomið óefni væri komið
og að síra Eggert væri ekki óhætt um
líf sit; fyrir Sveini. Því var það, að góð-
gjarnir menn komu því til leiðar, að
Sveinn flytti búferlum úr sóknum prests-
ins og varð það úr, að hann flutti fram
að Ytri-Mælifellsá. Þar bjó hann lengi
og varð allgamall. — Féllu þá deilur
þeirra að sjálfsögðu niður, þegar lönd
þeirra lágu ekki lengur saman, og hvorki
ágreiningur um landamerki eða beit
var lengur til staðar. —
Framhald á bls. 13
12. tölublað 1963
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 7