Lesbók Morgunblaðsins - 15.09.1963, Blaðsíða 1

26. tbl. — 15. september 1963 — 33. árg.
TIL MINNINGAR UM
MjgSggJfll

HETJURNAR
Tvær stúlkur úr uppreisnarliði Gyð-
inga í Varsjá. Þær voru drepnar af
Þjóðverjum.
Hann lét eins og þau væru að fara
út að ganga, og þetta væn bara leikur.
ÁRTÍÐ Gyðingahverfisins í Var-
sjá var í aprílmánuði síðastliðnum.
Þá voru tuttugu ár liðin síðan þýzkar
hersveitir gerðu lokaárás á hverfið.
Árið 1940 hafði öllum Gyðingum
f Varsjá verið smalað saman og þeir
lokaðir inni í Gyðingahverfinu, en
slíkt hverfi var til þar í borg, eins
og svo víða annarsstaðar. Um eitt
skeið voru 400.000 manns fangelsaðir
innan hárra grjótveggja, sem höfðu
verið hlaðnir kring um hverfið. Á
næstu mánuðum voru flestir þeirra
fluttir þaðan og til útrýmingarstöðv-
anna. 19. apríl 1943 hófst uppreisnin
þegar Þjóðverjar hófu útrýmingar-
hcrferð sina. Hún tók heilan mánuð,
þrátt fyrir gífurlegan liðsmun.
Yfir 56.000 Gyðingar voru drepnir
af Þjóðverjum. Margar þúsundir í
viðbót dóu í rústum hverfis, sem var
skipulega lagt í rúst, svo að ekki stóð
steinn yfir steini.
Hér fer á eftir daghók Gyðings,
sem horfði á skyldfólk sitt og landa
sina deyja í Gyðingahverfinu. WOLF
ZYTO var einn þeirra pólsku Gyð-
inga, sem lifði þetta af, fyrir bjálp-
semi kristinna nágranna sinna. í
apríl 1943 hafðist hann við í Varsjá,
undir dulnefni, vann þar í verksmiðju
undir vernd vinveittrar, pólskrar
fjölskyldu.
Áður hafði Zyto átt heima í Gyð-
ingahverfinu. Þá var hann í sendi-
íerðum til að smygla mat þangað.
Sumir úr fjölskyldu hans gátu, eins
og hann sjálfur, sloppið út úr hverf-
inu. En móðir hans og bróðir voru
þar enn, þegar Þjóðverjar hófu ár-
ásina.
Þá var Zyto 21 árs. Hann á nú
heima í London og er tannsmiður.
Hann ritaði fyrir skömmu endur-
minningar sínar í dagbókarformi, og
sendi til blaðsins THE OBSERVER
upp á von og 'óvon hvort blaöið birti
þær eða ekkL
Mánudagur 19. apríl 1943
Pegar ég vaknaði í dimma kjallara-
herberginu, þar sem ég bý, varaði hún
Fracziska Topzsewkska, vinkona móður
minnar, mig við því að fara út. Það
væri eitthvað á seiðL Það er nú alltaf
eitthvað á seiði, ég er orðinn svo vanur
því að vera viðbúinn að hver stund
verði mán síðasta. Ég svaraði því kurt-
eáslega og lofaði að fara varlega.
Jtariar, kouur og börn á leið til flutningabílanna, sem fluttu þau í gasklefana, þar sem þeirn var utrýmt.
boðizt til að bjarga henni, ef hún vildi
gefa sig honum á vald. Hún néitaði.
Ég hafði því fundið vinnu handa henni
í Varsjá, þar sem hún gat gengið und-
ir dulnefni og komizt í vist. En tveim
dögum áður en ég kom til Miendzyrzec,
fró Þjóðverjana að gruna eitthvað. Um
sólarupprás einn daginn, var frænka
mín, ásamt nokkrum öðrum, skotin til
bana í Gyðingagrafreit einum.
Á leiðinni til baka beygði lestin við
hjá Siedlec, af einhverjum ástæðum.
Við fórum í króka og fórum rétt hjá
útrýmingarbúðunum hjá Treblika. Bruna
stækjan barst til okkar með vindinum,
og fólk tók að loka klefagluggunum.
Kona, sem sat hjá mér, laut að mér
■og sagði: „Þú lítur út eins og Gyðing-
ur“. Hversu oft afneitaði Pétur Kristi?
Hversu oft skyldi ég vera búinn að
afneita uppruna mínum?
Ég get enn séð fyrir mér hliðar-
brautina, sem lá að búðunum. Það var
þar sem dr. Janisz Korczack — dr.
Barnardo Póllands — afþakkaði öll til-
boð um vægð, og fór með munaðarlausu
börnin sín, tvö og tvö, af þvi að hann
gat ekki hugsað sér, að þau dæju ein.
iRétt við innganginn í hverfið, hjá
Lesznogötu eru hópar af S.S.-mönnum
Þeir eru með vélbyssúr og virðast vera
að biða eftir skipunum um að hafast
eitthvað að. Þarna er fátt borgara. Ég
veit, að ég legg í afskaplega hættu að
vera svona nærri takmörkum hverfis-
ins, en ég er neyddur til þess.
Móðir mín og sjö ára bróðir minn eru
innan múranna.
Það eru ekki nema nokkrar götur
til þeirra, og þau eru að deyja úr hungri,
og ég get ekki rétt þeim brauðbita.
Einn brauðbita! Móðir mín gaf mér lífið
og ól mig upp. Min hamingja var
hennar, mínar áhyggjur voru hennar.
Og svo litli bróðir minn, sem hefur,
frá því að hann fór að ganga, gert okk-
ur hinar og þessar brellur eða komið
okkur til að hlæja. Og ég get ekki
komið einum brauðbita til þeirra!
Það er sagt, að fólk lifi í friði í Sviss.
Það hlýtur að vera lygi. Er það hugs-
anlegt, að í New York og Buenos Aires
eða Timbúktú sé fólk nú að lesa blöðin
og eta morgunverð, eins og við gerðum
einu sinni?
* Framh. á bls. 12.
Hún var sannkölluð kvenhetja. Varla
læs eða skrifandi — maðurinn hennar
hafði hlaupið frá henni með öðrum
kvenmannþ og hún átti smábörn að
ala upp, og vann fyrir sér með því að
selja brauð úr körfu á götuhorninu, en
var of stolt til að vilja þiggja nokkuð
af mér.
Ég klæði mig og fer út. Það heyrðist
einhver skothríð handan við hverfis-
múrinn. Er það lokútrýmingin? Eða
skyldu þrælarnir, sem svo lengi höfðu
verið smánaðir og píndir, loksins veita
mótstöðu? Eða leggja þeir sjálfa sig í
hendur böðlanna, þegjandi og hljóðlaust?
Ég heyri undir væng, hvað tveir pólsk
ir lögreglumenn eru að tala saman.
Annar segir: „Það virðist ekki ætla
að ganga eins greitt í þetta sinn.“ Ef
þeir bara vissu hver ég er:
E inu sinni ferðaðist ég alla leið-
ina til Miendzyrec og til Varsjár aftur.
Ég var að reyna að hjálpa frænku
minni, fallegri stúlku, að sleppa úr
vinnubúðunum i burstaverksmiðju. Hún
hafði sagt mér, að Pólverji nokkur hefði