Lesbók Morgunblaðsins - 23.02.1964, Blaðsíða 9

dýrafæðu um óákveðinn tíma — og
skila ágóða.“
E in ástæðan til þess, að fiskimjöl
er svona ódýrt er sú, að það má fram-
ieiða úr trosfiski, sem annars er annað
Ivvort fleygt eða þá gefinn skepnum.
Því mundu mörg vanþróuð lönd sjálf
geta aflað efnisins, eftir þörfum, og
komið sér auk þess upp ábatasömum
fiskiðnaði.
En Matvælaeftirlitið leggur sina
köldu hönd á allar þessar fyrirætlanir.
Enda þótt matvælalögin banni hvergi
amerískum verksmiðjum að framleiða
vöruna og selja hana úr landi, verða
forustumenn útlendingahjálparinnar of-
m.iög varir við rússneskan áróður. Þeir
vita alveg, hvað Rússar — og hinar
þ.iggjandi þjóðir sjálfar — mundu segja,
ef við reyndum að fá fátækar þjóðir til
að éta mat, sem við sjálfir hefðum
dæmt óhæfan handa okkar eigin borg-
urum.
„Ég var farinn að selja til útlanda
lítið en vaxandi magn af vörunni“, seg-
ir Ezra Levin, sjötugur foseti VioBim
Corporation. „Þá kom þessi úrskurður
írá Matvælaeftirlitinu, og ég fann, að
ahugi kaupendanna minnkaði allsstað-
ar. í San Salvador var sagt við mig:
„X’r því að Matvælaeftirlitið telur það
ekki fullgott handa ykkur, er það held-
ur ekki fullgott ofan í okkux“. Og er
hægt að lá þeim þetta?“
„Ég skal segja þér, hvað úr þessu
verður“, hélt hann áfram. „Útlending-
ar eru ekki svo vitlausir ef þeir viðra
einhvern vænlegan atvinnurekstur. Þeir
munu segja vanþróuðu löndunum, að
þeir geti framleitt þessa fæðu hreina,
tn við framleiðum hana óhreina. Svo
óhreina, segja þeir, að ríkisstjórn Banda
. ríkjanna banni hana. Og þá getum við
iengið að horfa upp á amarískan fisk-
iðnað í stöðugiri afturför. Þessi fiski-
rnjölsframleiðsla hefur markað fyrir
hundruð þúsunda og milljónir tonna af
fiski árlega. En Matvælaeftirlitið skip-
ar okkur að eftirláta hann öðrum þjóð-
um.
Jfapan, Svlþjóð, Vestur-Þýzkaland
og fleiri þjóðir hafa þegar sýnt áhuga
á að leggja undir sig þennan rnarkað,
sem gæti orðið svo gífurlega stór. Sum-
ar þeirra eru teknar að framleiða fiski-
mjöl í smáum stíl. Sovétríkin vinna
öfluglega að því og eru sögð vera að
koma sér upp verksmiðjuskipum, sem
gætu framleitt vöruna úti í sjó og flutt
hana beint til vanþróuðu landanna.
Formlega séð er Matvælaeftirlitið
ekki æðsti dómstóll um hreinleika mat-
\æla. Úrskurðum þess má áfrýja til
alríkisdómstóls. En ef sú áfrýjun mis-
tækist, væri úti um allt fiskimjöl í
Bandaríkjunum fyrir fullt og allt. —
Larrick hefur svo mörg fordæmi fyrir
sér, að hann er sannfærður um, að sá
dómstóll rtjundi hallast að skýringu
Matvælaeftirlitsins á óhreinindum. Því
hefur Bandaríkjastjórn hallazt að sein-
legri en öruggari aðferð. Er starfað að
því með milljón dala tilkostnaði, sem
innanríkisráðuneytið leggur til, að safna
saman nægilegum vísindalegum vitn-
isburðum til að ráðast að úrskurði
Larricks og fá hann að lokum ógiltan.
Þetta kann að vera rétta aðferðin.
En í litla Afríkulandinu Sierra Leone,
deyja 80 af hverjum 100 ungbörnum
af fæðuskorti og afleiðingurh hans. Hve
lengi er þeim ætlað að bíða?
SMÁSAGA
Framhald af bls. 3.
loks sagði María: „Geirmundur, ert þetta
þú?“ „María“, sagði Geirmundur,.en nú
litu læknarnir upp, svo að samtalið vai-ð
ekki lengra á milli þeirra. Læknarnir
komu nú að rúminu til mín, og mér var
sagt að á morgun mætti ég fara heim.
Séra G'isli Brynjólfsson: Þættir frá Hannesi á Núpstað
OFVIÐRI Á LÓMAGNIÍPI
Varla munu vera um það
skiptar skoðanir, að Lóma-
gnúpur sé eitt tignarlegasta fjall á
íslandi. Það er óneitanlega mikill
og djarfur svipur yfir þessum ber-
risa þar sem hann rís 670 metra
hár upp af flötum sandinum — stór-
fenglegasta standberg landsins af
þeim sem ekki ganga í sjó fram.
Einu sinni var Kjarval sumarlangt
í Fljótshverfi og málaði Núpinn. En
sagt var, að suma daga hefði meist-
aranúm gjörsamlega fallizt hendur
frammi fyrir þessu mikla bergtrölli.
Svo ægilegur var Núpurinn í allri
sinni tign.
En Lómagnúpur er ekki aðeins í sam-
tímanum. Hann er líka mikill í sögunni.
Fiestir munu þekkja draum Flosa:
Ég þóttist staddur að Lómagnúpi
(bænum) og ganga út og sjá upp til
gnúpsins. (Þá virðist bærinn hafa stað-
ið frammi á sandinum). Opnaðist hann
og gekk maður út úr núpnum og var
í geitheðni og hafði járnstaf í hendi.
Hann fór kallandi og kallaði á menn
mína, suma fyrr, en suma síðar, og
nefndi þá á nafn. . . Þá spurði ég
hann að nafni, en hann nefndist Járn-
grímur. . . Hann laust niður stafnum, og
varð brestur mikill. Gekk hann þá inn
í fjallið, en mér bauð ótta.
Þessi slitur úr frásögn Njálu verða
að nægja til að rifja upp fyrir mönnum
einn frægasta draum íslands. Enn í
dag stendur þetta mikilúðlega fjall á
sínum stað og hvessir brýnnar út yfir
Skeiðarársand. Og enn er Járngrimur á
ferð og kallar menn, suma fyrr og
suma síðar.
Skáldið (J.H.) kveður:
. . jötunninn stendur með járnstaf
í hendi
jafnan við Lómagnúp.
fCallar hann mig og kallar hann þig,
kuldaleg rödd og djúp.
Uppi á Lómagnúpi er veðurnæmt,
svo sem géfur að skilja og liggur opið
fyrir þeim, sem þekkja til íslenzks veð-
urfars. Einu sinni voru útlendir menn
að mæla ísla-nd og þeir þu-rftu að setja
merki uppi á Núpnum til að miða við
og mæla frá. Þeir trúðu því ekki hve
rammefld gætu orðið átök veðursins
uppi á Lómagnúpi. Með þeirn í þessari
ferð var Hannes á Núpstað, maðurinn
sem alla sína löngu ævi hefur átt heima
undir Lómagnúpi.
í meðfylgjandi þáttum Hannesar segir
frá ferðum hans og dönsku mælinga-
mannanna upp á Núpinn sumrin 1903 og
1904.
-Á. rið 1903 fór ég með dönskum
landmælingamönnum upp á Lómagnúp.
Voru fiuttar þangað þrjár járnpípur, er
settar voru sem merki þa-r til að mæla
Kapellan og Núpurinn
frá. Þar sem Núpurinn er hæstur var
grjótvarða, hlaðin eftir Björn Gunn-
laugsson — eða svo var haldið. Varða
þessi var a.m.k. 5 m. um sig niður við
jörð, nákvæmlega hringlaga. Fór hún
mjókkandi eftir því sem ofar dró og
var varl-a meira en hálfur metri í þver-
mál í toppinn. Hæðin var víst um sex
nnetrar.
Þessi va-rða var svo fallega hlaðin að
undursamlegt var á að líta.
Þetta meistarastykki vorum við látn-
ir rífa niður til grunna og kasta grjót-
inu úr vörðunni í það minnsta metra
frá staðnum þar sem varðan hafði stað-
ið. Að þessu un-num við þrir íslending-
ar þeir sem með mér voru.
A
meðan voru þrír danskir dátar
með sinn blágrýtissteininn hver um það
bil % metra á hvern veg. í steinana
klöppuðu þeir holur fyrir járnbolta,
sem járnpípurnar voru svo fes-tar við
með skrúfboltum. Að neðan mynduðu
járnpípurnar þríhyrning, sem að mestu
svaraðt til ummáls vörðunnar að neðan.
Stengurnar drógust svo saman í toppinn
og þar sem þær komu sam-an var sett
fe-rhyrnd járngrind, allt að því metra-
breið. Á miðja grindina var skrúfað fast
spjald, málað ýmsum litum svo að
belur sæist langt að. Síðan voru hlaðn-
ar grjótvörður upp með steinunum, sem
boitarnir voru klappaðir í, rúmlega
mannhæð upp með pípunum, Þár með
var þetta klappað og klárt, þetta árið.
Næsta sumar — 1904 — er mælinga-
mennirnir komu þarna að, og mæla
skyldi frá merkinu, gafst á að líta, og
urðu mennirnir ærið hvumsa við. Ein
járnpípan var slitin af boltanum og dreg
in upp úr vörðunni, hinar . pípurnar
beygðar út af með merkisspjaldið niður
við jörð.
Þar með hafði allur þessi frágangur
orðið til einskis. Eftir langar umþenk-
i.ngar og ráðagerðir, var svo fyrirskipað,
að hlaða nú upp vörðu á sama stað og
sú fvrrí hafði verið en rífa hinar niður.
Járnstöngin, sem siitnað hafði af boltan-
um og var nokkurnveginn bein, var
nú römmuð niður í miðri vörðunni og
hlaðið upp með henni svo að hún náði
svo sem metra upp úr. Þar var skrúfuð
og vírbundin við hana trérengla og á
hana negldu. hvítur léreftsdúkur, svo
sem fiagg, sem mælikikjarnir áttu að
greina frá Fossnúp og Hvannadalshnjúk
og sunna-n af Kálfafellsmelum og úr
Hörðuskriðu og víðar.
Þetta nægði það sumarið.
4 egar mælingamennirnir komu
'sumarið eftir og fóru að huga að merk-
ingu gátu þeir ekki komið auga á það.
Þegar við komum að vörðu-nni, va-r
sá partur, er upp úr henni átti að
standa beygður út af og flaggið tætt
burt. Þá urðu þeir alveg að viðundri í
nokkurn tíma. Þeir gátu víst ekki trúað
því að vindurinn hefði getað lagt út af
svo stutta járnpípu og vildu meina að af
niannayöldu-m væri. — Máluðu þei-r síðan
vörðuna og þar við situr. En mikið er
varðan ljótari útlits heldur en áður
hie.vft var við henni.
Þetta varð mér gleðiefni, og hugsaði ég
ekki meira til kynna þeirra Maríu og
Geirmundar. Næsta dag kvaddi ég syst-
ur Maríu og stofufélaga mína og gleymdi
brátt dvöl minni á spítalanum.
Þannig liðu nokkrir mánuðir, en svo
var það dag einn að ég fékk orðsendingu
frá systur Maríu um að finna hana sama
kvöld þar sem hún bjó. Ég fór þangað,
og María kom sjálf til dyra þegar ég
bankaði. Ég sá að hún var mikið breytt,
andlit hennar var milt og bjart, og hún
var beinlínis kát.
Hún bauð mér til stofu og fór sjálf
fram til að ná í kaffið. Ég sat og horfði
í kringum mig, stofan var hlýleg en nokk
uð gamaldags, og ég hugsaði um hvernig
lífi systir María lifði hér. Innan stundar
kom María aftur og lagði á borð fyrir
þrjá; svo stanzaði hún snögglega og
spurði, hvort ég myndi eftir sjómannin-
um, sem hún sagði mér frá forðum. Já,
ég mundi eftir honum. „En Geirmundi?“
Já, ég mundi hann líka. Systir María
leit út um gluggann og varð örlítið undir
leit. Loks sagði hún: „Það er sami mað-
urinn, við giftum okkur í dag.“
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 9
7. tölublað 1964