Lesbók Morgunblaðsins - 23.02.1964, Blaðsíða 14

allt fer eins og það á að fara“. (Hér
lýkur tilvitnum Sills, eftir ESS XI, bls.
67),
í sambandi við sömu fyxirlestra sagði
kvikmyndamaðurinn Cecil de Mille
(1881-1959): „Þegar stjama kemst á það
stig að söludeildin getur „selt“ hann
eða hana, þá fær hann eða hún mest af
hinum lélegu stVjum (til meðferðar).
Góðu sögurnar séljast sjálfkrafa, en
stjarna þarf ekki á neinni góðri sögu
aci halda.“ (ESS XI, bls. 67).
Þroskaðir áhorfendur geta auðvilað
ekki notið kvikmynda á þann hátt, sem
Sills lýsir „dagdraumaaðferðinni“. Þeir
gefa gaum að öllu hugsanlegu á tjaldinu,
ljósatækni, listrænum tilþrifum, túlkun,
tónlist og mörgum öðrum atriðum. Hér
vaknar líka sú spuming hvort kvik-
myndir séu góð kennslutæki, og sé
þeirri spurningu svarað játandi, þá leið
ir af slíku svari að kvikmyndimar séu
snar þáttur í mótun og uppeldi þeirra,
sem sýningar saakja.
E. Fræðslumyndir og heimilda-
myndir
Sumir flokkar taka ekki neitt tillit
til. sölugildis eða vinsælda meðal al-
mennings, spyrja hvorki um Ijúft eða
leitt, heldur aðeins um staðreyndir.
Þannig eru kvikmyndir af sögulegum
viðburðum, styrjöldum, fréttamyndir,
vísindalegar myndir af fomleifarrann-
sóknum, dýralífi, íþróttum, jarðfræði-
rannsóknum, umferð, náttúruhamför-
um, uppskurðum, tilraunum, hátíða-
höldum og minnisstæðum athöfnum.
Þessar kvikmyndir hafa gildi í sam-
ræmi við eðli þess máls, er þær greina
frá. Heimildagildi kvikmynda er mikið,
ekki sízt fyrir þá sök að þær ná því
marki að túlka hreyfinguna með því
að láta áhrif hinna mörgu smámynda
renna saman.
Mönnum varð snemma ljóst hið mikla
gildi kvikmynda í kennslutækninni.
Bandaríkjamenn hófust handa í stórum
stíl og stofnuðu 7 félög til töku fræðslu
mynda á tímabilinu 1915-1925, en þeir
lentu í offramleiðslu og urðu að gefast
upp, þax eð ekki var fyrir hendi neinn
skipulegur markaður til að taka við
framleiðslunni. Aðrar þjóðir urðu því á
undan þeim í þessari grein kvikmynda-
gerðar, t.d. Þjóðverjar í gerð vísinda-
legra mynda, og Frakkar og Japanar í
gerð og sýningu fræðslumynda, þar eð
þessar þjóðir veittu rikisstyrk til kvik-
niyndasýninga í skólum.
Það er misnotkun á fræðslumynd að
sýna hana eins og skemmtimynd.
Stöðva þarf sýningar við og við og út-
skýra það mál, sem fyrir liggur við
fcæfi þeirra, er sýningar sækja, og í
samræmi við þroskastig þeirra.
Þess ber að geta að eftir síðari heims
styrjöld hefir notkun fræðslumynda far-
ið mjög í vöxt. Kemur hér einnig til
greina samkeppni sú um hugi manna,
sem kalda stríðið hefir komið til leið-
ar. Upplýsingaþjónusta hinna ýmsu
ríkja leggur nú kapp á að kynna margt,
sem vel er gert í hinum ýmsu löndum,
og fræðslumyndir eru mikilsverð tælki
í hinum vanþróuðu löndum til þess að
kynna lýðum og þjóðum ýmis mikilvæg
mál. Að tvöföldu gagni kemur þetta þar
sem menn eru lítt læsir og skrifandi,
eða þjóðirnar eru of fátækar til þess að
veita almenningi venjulega og nauðsyn-
lega undirstöðumenntim. Dreifing amer-
ískra fræðslumynda hefir á síðari árum
farið mjög vaxandi, og þær eru miklu
betri nú en á árunum milli styrjald-
arjna.
Félagsleg áhrif kvik-
myndanna og framtíð
þeirra
E ngánn vafi leikur á því að álhrif
kvikmynda hafa verið mjög mikil. Sós-
íalfræðingurir.n R. König telur að þær
hafi verið hið fullkomnasta fjölmiðlun-
artæki, sem fundið hefir verið. Þó mun
þetta vera að breytast einmitt um þess-
ar mundir, samkvæmt rannsóknum, sem
gerðar hafa verið á árinu 1963 (Totale
Freizeit, bls. 28, nn).
Kvikmyndir frá Vesturheimi hafa mjög
n.ótað hugmyndir manna um víða ver-
öld varðandi það þjóðfélag, er fram-
leiðir þær. En vísindamenn telja ekki
að kvikmyndir hafi aukið vinarhug
milli kynþátta og þjóða. Þær hafa þó
aukið þekkingu manna á enskri tungu
og eftirspum eftir vestrænum vörum.
Auk þess eru þær flestar sjálfar vara,
sem framleidd er á Vesturlöndum, þótt
þetta hlutfall sé nú nokkuð að breytast.
Þekkingu manna á tónlist hafa þær
mjög aukið eftir að tal- og tónmyndir
komu til söjjunnar. Allmikið af útvarps-
tónlist er lán frá kvikmyndum, og kveð
ur enn meir að þessari lántöku nú en
aður.
Fræðslumyndir hafa aukið og auka
enn þekkingu manna. Sögulegar mynd-
ir og heimildamyndir hafa gefið mönn-
um lifandi hugmyndir um fornar tíðir
og framandi þjóðir, t.d. kvikmynd sú,
sem hafði það hlutverk að fræða menn
um gröft Suez-skurðsins.
Ekki verður hjá því komizt að spyrja
hvaða áhrif kvikmyndir hafi á almenn-
ingsálit, andlegt heilsufar manna og
siðgæði. Breiðist Ilollywoodsiíigæði út
nieð Hollywood-kvikmyndum?
Til þess' að veita vel rökstudd svör
við slíkum spurningum þarf víðtæka
sósíólógíska þekkingu og reynslu. M.a.
þarf að gefa gaum mjög mismunandi
þjóðfélögum, ekki aðeins hinum vest-
rænu, heldur einnig þjóðum Asíu og
Afríku.
Nú telja sósíalvísindin á grundvelli
rannsókna og tilrauna að menn fái í
bernsku mikinn meirihluta siðgæðis-
hugmynda sinna frá foreldrum (allt að
55%) og kunningöum og vinum, auk
þess nokkuð frá æskulýðsleiðtogum og
kennunim. Siðgæði foreldra og barna
hefir því tilhneigingu tii að verða líkt.
Hamingja og óhamingja í hjónaböndum
hefir tilhneigingu til að stefna í sömu
átt frá kynslóð til kynslóðar, samkvæmt
rannsóknum Termans á hjónaböndum.
■Á berandi frávik siðgæðis harna
frá siðgæði foreldra hljóta því að eiga
sér orsakir, og þær koma einkum til
sögunnar á unglingsárunum. Það er
þannig vitað mál að kvikmyndir,
skemmtanir, blöð og bækur og ekki
sízt sjónvarp, hefir allt saman áhrif
með því að halda að unglingunum fyr-
irmyndum, sem þeir kynnast gegnum
þcssi' menningartæki. Vel menntaður
Bandaríkjamaður svaraði spurningu
minni um áhrif sjónvarpsins á þessa
leið: „Sjónvarpið stjórnar nú börnunum
og svo stjóma börnin foreldrunum.“ Sé
svo, þá er hætt við að endurskoða þurfi
hið eldra álit á uppruna og þróun sið-
gæðisins með hinum uppvaxandi kyn-
slóðum.
Samkvæimt mannlegri reynslu og
fomri speki þjóðanna hafa fyrirmyndir
mikið gildi, einkum þær, sem hafa virk
áhrif: „Fýlgirðu góðum, þá lærirðu
gott, fylgirðu betlara, lærirðu betl“ seg-
ir þjóðfrægur kinverskur málsfháttur.
Séu kennslutækin góð — og enginn á-
greiningur er um að kvikmyndir eru
góð kennslutæki — þá hlýtur jákvætt
kennsluefni að hafa jákvæð áhrif, og
neikvætt efni neikvæð áhrif. Þær per-
sónur, sem verða „paradigmatískar“
hafa gildi sem fyrirmyndir, ekki í smá-
um stíl, heldur fyrir gjörvallar menn-
ingarheildir öld eftir öld, eins og Karl
Jaspers hefir sýnt fram á.
Tímamót hafa orðið í sögu kvikmynd-
anna s.l. áratug eftir að sjónvaip tók
verulega að breiðast út. Frá árinu 1956
til ársins 1961 hefir tala kvikmynda-
sýningargesta í Bretlandi fallið frá
1101 milljón niður í 460 milljónir, þ. e.
um meir en helming. Kvikmyndasýn-
ingahúsum í Bretlandi fækkaði á sama
tíma um eitt þúsund fimm hundruð og
fimmtíu (Heimild: Britain, An Official
Handbook 1962, í Háskólábókasafni).
Hins végar hafa kvikmyndir mikla
fiamtíð fyrir sér á öðru sviði, með því
að auðvelt er að „mata“ sjónvarpið á
kvikmyndum og þær eru mjög mikil-
vægt sjónvarpsefni.
Nú er kvikmyndaiðnaðurinn mjög
fjársterkur og hefir brugðizt við sam-
keppninni frá sjónvarpinu á ýmsa vegu.
M.a. hefir hinum svonefndu stórmynd-
um fjölgað mjög og ný tækni, svo sem
Todd AO, hefir komið til sögunnar. Ná-
lega allar þjóðir hafa sett almenn kvik-
myndalög, nema vér. Bamavemdarlögin
srierta kvikmyndasýningar fyrir til-
tekna aldursflokka að sextán ára aldri,
en almenn kvikmyndalög þar fyrir ut-
an höfum vér ekki haft hingað til,
samkv. upplýsingum margra lögfræð-
in.ga.
-JBretar settu lög um kvikmyndir ár-
ið 1909, Norðmenn þann 25. júlí 1913
og ýmsar aðrar þjóðir settu almenn lög
um sýningar kvikmynda. Þá er annar
lagaflokkur um innflutning kvikmynda,
þannig frönsk lög firá 19. febr. 1928,
ensk lög frá 1. janúar sama ár. Hin
ítölsku og amerísku inmflutningslög
eru hliðstæð hinum frönsku og eru til
verndar innlendri framleiðslu. Þegar
jnnlend kvikmyndafélög hafa sótt um
ríkisstyrk eða einhver sérréttindi, hafa
einnig verið s©tt lög þar um.
Em eftirlit og flokkun kvikmynda
hefir óvíða farið eins og hjá oss. Þeg-
ar árið 1912 stofnuðu Bretar eftirlits-
kerfi, British Board of Film Censors,
og verður sú stofnun að fá til sýningar
allar þær kvikmyndir er sýna skal. Þær
myndir, sem heimilt er að sýna, flokk-
ast í þrjá flokka: U, þ.e. Universal Show
ing, og að þeim hafa allir aðgang. Næsti
flokkur er aðeins fyrir fullorðna, en
ekki fyrir böm, nema í fylgd með full-
orðnum. X-flokkurinn er skilyrðislaust
bannaður öllum undir 16 ára. Árið
1958 var í Bretlandi stofnað „Society of
Film and Television Arts“ með sam-
steypu tveggja eldri stofnana. Markmið
hins nýja félags er að bæta gerð kvik-
mynda og sjónvarps, einkum er að því
stefnt að framleiddar skuli sögnrmyndir
á háu stigi, kvikmyndir um visindi,
heilsufræði, jarðrækt og iðnað.
Norskur stórþingsmaður hefir nýlega
gagnrýnt lög um styrk til innlendrar
kvikmyndagerðar firá 1955. Fór styrk-
veitingin eftir því hve mikil aðsókn var
að myndunum og hve háar tekjumar
voru, og sama ár voru felld niður á-
kvæði um gæðamat kvikmynda. Þá
sýnir sig einnig að hin innlendu kvik-
myndafélög hafa tilhneiginju til að
færa sig upp á skaftið, sækja um hærri
rikisstyrk en áður.
Hvað segja sérfróðir menn) svo sem •
sálfræðingar, um álhrif kvikmyndanna
á það, sem aflaga fer með æskulýðn-
um? Nú fer þetta mjög eftir því hvar
sálfræðingar vinna, t.d. hvort þeir vinna
fyrir kvikmyndaiðnaðinn sjálfan eða
sem auglýsingasálfræðingar — eða
hvort þeir eru bamasálfræðingar, ráð-
gjafar dómstóla, lögreglu o.fl. Hinum
fyrrgreindu er ekki kunnugt um sömu
mál og hinum síðargreindu.
Yfirmaður sænska kvikmyndaeftirlits
ins, Erik Skoglund, hefir látið frá sér
fara eftirfarandi álitsgerð: „Sefjunar-
n:áttur kvikmyndarinnar er gífurlegur,
sérstaklega gagnvart börnum og ungling
um. Ef kvikmyndaframleiðendur fengju
leyfi til að spekúlera hömlulaust í þessu,
gætu áhrif tjónsins orðið mjög mikil“.
(VL. 18-7-1963).
Dagblað eitt í Osló komst að þeirri
r.iðurstöðu, eftir viðtöl, að tiltölulega
saklaus mynd hafði leitt til þess að
fimm drengjahópar í ýmsum borgum
Nóregs höfðu framkvæmt nákvæmlega
sömu afbrotin og þeir sáu í þeirri sömu
kvikmynd. Mjög líkar skoðanir er að
finna hjá Dr. Fr. Werthan, amerískum
geðsjúkdómafræðingi, sem lengi hefir
rannsakað áhrif kvikmynda á böm.
Hann telur að kvikmyndirnar sjái börn-
um fyrir efni, sem þau fylgja síðan rök-
rænt og koma í framkvæmd.
Þess vegna verða menn að gera sér
ljóst að þegar um er að ræða kvik-
myndir á almennum markaði, sem eru
verzlunarvara, þá rekast á tvenns kon-
ar hagsmunir: Annars vegar hagsmun-
ir þjóðfélagsins, sem vill komast hjá
tjóni og mannskemmdum, hins vegar
bagsmunir framleiðenda, sem vilja fiá
allan útlagðan kostnað greiddan og auk
hans hafia sem mestan hagnað af hverri
kvikmynd.
Helztu heimildarrit: WABF —«
World Almanac and Book of
Facts, 1963.
ESS — Encyclopaedia of the
Social Sciences.
EBR — Encyclopaedia Britann
ica.
Totale Freizet, H-E. Bahr, Kre
uz-Verlag, "63.
Soziologie — Dr. René König.
Fischer.
A Handbook of Sociology. Og-
burn and Nimkoff.
Britain: An Official Handbook.
Greinar úr ýmsum erlendum
blööum.
14 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
6. tölublað 1964.