Lesbók Morgunblaðsins - 07.02.1965, Qupperneq 8

Úr ævi Jdns á Akri
IL
Félagsmálastörf
SEINT á árinu 1909 gekk eg
í málfundafélag Svína-
vatnshrepps og starfaði þar ýmis-
lega árum saman. Var þar fljótlega
kosinn í stjórn og formaður þess fé-
lags var eg nokkur ár. Vóru þar á
þeim árum margir góðir drengir, og
vel greindir.
í Kaupfélag Húnvetniniga og Slátur-
félag Austujr-Húnvétninga hafði eg áð-
ur gengið og hef í þeim verið ávaillt
síðan og oft maett sem fulltrúi á fund-
um þeirra fyrr og síðar.
f Búnaðarfélagi Svínavatnshrepps,
sem er elzta búnaðartélag landsins, var
eg snemma og nokkuð fljótt kosinn
þar í stjórn. Var m.a. formaður þess á
árunum 1918 og ‘20.
í febrúarmánuði 1912 var boðaður fuli
trúafunduir á Biönduósi fyrir öll ung-
mennafélög og málfundafélög í sýslunni.
Stóðu fyrir því fundarboði tveir ungir
menn, þeir Níels Jónsson á Balaskarði
og Jón Kristófersson í Köldukinn. Var
því fundarboði tekið rneð þökkum, enda
igefið upp að tilgangunnn væri að stofna
samband al'lra þessara félaga, sem þá
störfuðu í sýslunni.
Fundurinn var haldinn á Blönduósi
og þar mættir fulltrúar frá öllum þess-
um félöguim. Eg var þar mættur sem
formaður Málfundafélags Svínavatns-
hrepps. Eg var kosinn fundarstjóri á
fundi þessum, ritári var Ingibjörg
Benediktsdóttir, kennslukona Kvenna-
skólans, síðar landsþekkt skáldkona.
Á fundinum var samþykkt að stofna
Ungmennaifélagasamband Austur-Húna-
vatnssýslu, sem enn er til. Urðu þó
hiarðar deilur á fundinum út af félags-
lögum o.fl. Sambandið var sarnt stofnað,
sambandslög samþykkil og stjórn kosin.
I henni áttu sæti: Hafsteinn Pétursson
á Gunnsteinsstöðum, Ingibjörg Bene-
diktsdóttir og eg. Var það úr á stjóm-
arfundi daginn eftir, að eg var kosinn
ijormaður sa-mbandsins. Hélt eg því
starfi meðan eg var íulltrúi fyrir Mál-
fundafélag Svínavatnshrepps, en úr því
fólaigi gekk eg eðlilega, þegar eg fluttist
úr sveitinni 1915. Eg gekk að vísu í
Málfundafélag Bólstnða rhl íðarh repps, en
varð ekki sambandsíúlltrúi þaðan, átti
eigi heldur heima í þeirrí sveit nema
tvö ár.
-A fskipti mín af stjórn þessa sam-
bands urðu af þessum sökuim minni en
ella mundi. Margt hafði það þó á prjón-
unum, meðan eg var formaður þess.
Skal hér aðeins að einu vikið; héraðs-
móti, sem sambandio stóð fyrir og hald-
ið var- á Blönduósi 17. júní 1913. Var
það mikil og fjölmenn gleðisamkoma.
Þar vóru ræðuhöld, kappreiðar, íþrótta-
keppni mangvísleg og að lokum stiginn
dans, eins og þú heíur heyrt þá segj-a
í auglýsingunum.
í undirbúningsnefnd og samkomu-
stjórn störfuðu með mér nokkrir. ágæt-
ir menn. Man eg sérstaklega eftir Olafi
Bjarnasyni í Steinnesi, nú bónda í Brau-t
arholti á Kja’.arnesi. Hófst þarn-a okkar
sa-mvinna sem lengi hélzt og á mörgum
sviðum.
Eg var þarna sam,kornus.tjóri og flutti
m.a. ræðu norðan u-ndir sýslumannsihús-
inu gamla. Var ræða sú áreiðanlega
óiskrifuð og man eg lítið eftir efni henn-
ar. En möngum árum síðar vóru mér
sögð orð tvaggja forystumanrna héra-ðs-
ins, sem höfðu hlýtt á ræðuna. Hnig-u
ummæli beg-gja í söinu átt. Bjarni Páls-
son, prófastur í Stein-nesi, sagði við
nokkra menn, sem með honum gengu
frá ræðuhaldinu: „Þessi dren-gur verður
siðar þingmaður Hánvetninga.“ Þetta
sagði mér löngu síðar Jón Jónsson á
Hofi í Vatnsdal. Sagði hann, að sér hefði
þá þótt þetta slæmur spádómuir. Jón
var harðsnúinn heimaistjórnarmaður, en
vissi að eg var þá íyi.gLsmaður Sjálf-
stæðisflokksins gamla.
Að hinu leytinu gengu Lamgdælinigar,
Blönddælingar og Svartdælingar frá í
aðra átt eftir ræðu mína. Sa-gði þá
Árni Á. Þorkelsson, hreppstjóri á Geita-
skarði við þann hóp: .Blessaður dreng-
urinn, hann verður síðar okkar alþing-
ismaður.“ Þetta s-a-gði mér löngu síðar
Stefán Sigu-rðsson, hreppstjóri á Gili.
Eg nefni þett-a hér til að sýna, bve und-
arileg hugboð grípa stundum vitra menn.
Og ekki kom þetta fram fyrr en 20
árum síðar. Var þá sr. Bjar-ni fyrir
löngu fall-inn í valinn. En Árni var á
lífi og studdi fast að því, að þetta hans
gamla hugboð yrði áð veruleika.
Á aðalfundi Kaupfélags Húnvetninga
1915 vóru gerðar nolckrar breytinga-r á
lögu-m félagisinis. Meðal anna-rs fjöl-gað
í féiagsstjórn í 5 rmenn í stað 3 áðuir.
Eg var á þeim fundi kosinn í stj-órnina
ásamt þeim Jóni í Sióradal, Runólfi á
Kornsá og Jóni á Másstöðum. Kaup-
féiagsstjórinn sem þá v-ar, Pétur Theo-
dórs, var sj-álfkjörinn formaður stjórn-
arinnar og svo var 1-engi eftir það. I
stjórn kaupfélagsins var eg 8 ár, eða til
192-3. Var eg þá felldur, ekki vegna á-
greinings í stjórninni, heldur hins, að
eg var þá orðinn andstæðinigur Fram-
sóknarflokltisins. Þeir höfðu meirihluta
á fundin-um og vóru þá farni að efna tll
pólitískra átaka í flostum kaup-félög-
um lan-dsins, eins og þeir hafa víðast
gert ávallt síðan og aldiei heiftarlegar
en síðustu árin.
A þeim tíma, sem eg var í stjórn
KH, gilti sú regla, að félagsstjórnin
verð-lagði all-ar vörur og sátu stjórnar-
nefndarmenn oft dögum saman við það
verk, ásamt kaupfélagsstjóra.
Þegar eg kom í Bólstaðarhlíðarhrepp
1915 var sá hreppur í h-vað nánustum
verziunartengslum við kauipmenn á
Blönduósi og Sauðárkróki. En á deilid-
arfundum kaupfélagsins og sláiturfélags-
ins um veturimn var óvenij-ulega margt
af sveitanmönnium mætt. Var eg þar
kosin-n deildarstióri beggja félaganna og
það einróma. Hélt bví sbarfi þann tíma
sem eg átti heima í sveitinni og juku»t
viðskiptin -við fél-ögin mjög mikið á
þeim árum í Bóistaðutihlíðarhreppi.
Vorið 1916 vóru aimennar koisningar
í hreppsnefndir og fleira um allar s-veit-
ir. Stóð þá svo á í BóistaðarhlíðaT-
hreppi að aðeins einn maður átti að
sitja áfram í hreppsnefndinni af þeim
sem verið höfðu. Var þ-að hinn ágæti
sveitarhöfðingi, Pétur Pétursson á Bolla
s-töðum.
Fjórir nýir menn vóru því kosnir þá
og var eg einn af þeim, þó nýkominn
væri í sveitina og aðeins 27 ára gama-U.
Hinir vóru Gunnar Jónsson á Botna-
stöð-um, Jón Pálmason í Gautsdal og
Jósafat Jónsson á Brandsstöðum.
Forðagæzlumaður fyrir norðurhl-uta
hreppsins var eg þá einnig kosinn. Eing
og sjálfsagt þótti varð Pétur á Bolla-
stöðum oddviti hreppsnefndarinnar. Var
hann gáfumaður 'og einsta'kt prúðmenni,
líka þaulvanur öllum hreppsstörfum og
þá fulltrúi hr-epp-sins í sýslunefnd.
Samvinna í þessari hreppsnefnd var
með miklum ágætum og sveitarbragur
al'lur þá mjö'g frjálslegur í hre-ppnum-
Helztu störf i nefndinni þar sem ann-
ars staðar vóru niðurjöfnun fjaliskLla og
útsvara. Gerðist það allt með ágætu
samkomulaigi. Eg minnist þess að einn
maður kærði sitt útsv-ar og var um þá
kæru haldinn fundur, svo sem v-en’a
er til. Vóru aliir nefndarmenn samim.ála
um, að útsvarið skyldi standa óbreytt og
byggðist það á föstum regluim, sern
nefndin haifði sett sér við niðurjöfn-
unina.
Áður en við skildum kom Pétur odd-
viti til mín og bað mig um að skrifa
úrskurðinn til sýslunefndar. Gerði eg
það, þegar heim Vjjim, og sendi odd-
vita uppkast mitt. Breytti hanm þar
engu orði og fór málið þannig í sýsiu-
nefnd og' var þar engin bi’eyting gerð.
. orið 1917 flut-tist eg aftur að
Ytri-Löngumýri eins og áður segir. Var
því vera min stutt í Bólstaðarhlíðar-
hreppi. En auðséð var, að hefði eg ver-
ið þar gat eg valið urn hvaða störf sem
var í félagsmál-uim hreppsinis. Átti eg
líka alltaf meira fylgi þar í sveitinni en
.flestir héldu og kom það giöggt fram
við þinigkosningar. En nú eru situðnings-
menn mínir þar flestir fa.Mnir í valinn
og hinir burt fluttir, sem enn eru á lífL
Eftir að eg kom aftur í Svínavaitns-
hrepp komu þar ýmis félaigsmál ti-l
minna kasta. í búnDðarfélaginu var eg
kosinn Ifjrmaður eiris og áður segir.
Einnig í málfundafélaginu. En nú
hafði það félag misst i burtu noikkra af
sínum beztu mö-nnum o-g sá þeirra sem
fremstur stóð, Jako-b Guð'mu-ndsson í
Holti, kominn í gröfina.
Vorið 1919 vóru almennar hrepps-
r.efndarkosningar og um leið kosið til
margra annarra starfa. Eg var þá kixs-
in-n í hreppsne-fnd Svínavatnshrepps og
vóru með mér í nefnainni: Bjarni Jón-
asson í Litla-dal, Guðm-ann Helgason á
Snæringsstöð-um, Jón Gíslason á Syðri-
Lönjgumýri og Páll Hannesson á Guð-
laugsstöðum. Var eg kosinn odid-viti
nefndarinnar og var það með-an eg var
í sveitinni eða til ársloka 1923. Sam-
vinna í þessari nefnd var að ýmsu leyti
góð, en langt frá því eins traust og ein-
læg og verið hafði í hreppsnefnd 3ól-
staðai'hl íðarhrepps.
Þegar eg fluttist í Toi'falækjarhrepp
hélt eg mig að miklu leyti utan við
sveitar'málastörf þ-ar in-nib-yrðis. Var eg
þó árið 1925 kosinn varasýslu-nefndar-
maður. Mætti eg á nokkrum sýslufund-
um, sem varamaður Þórarins á Hjaita-
bakka, sem þá átti sæ-ti á Aliþimgi. Eg
var og settur hreppstjóri Torfallækja.r-
hrepps um skeið og var því í skatta-
nefnd o.s.frv.
En á fjölmennum héraðsmálaifund i á
Blönduósi 1928 fiutti eg fraimisöguraeð-u
um landlbúniað-armiál og lagði þair tiiL
meðal mar-gis an-nars, að búnaðapfélögin
í báðum Húniavatnssýsilum stofnuðu sam
Jón Pálmason fyrr á árum.
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS-
5. tbl. 1965.