Lesbók Morgunblaðsins - 21.02.1965, Síða 11

s
I
9
9
i
S
i*
x
P
e
n
s
a
r
•
i
■— Ég veit
ekki hvað ég á
að gera við
hamn!
SUGGESTIONS
BOX
Saga — Ævisögur
Daily Life in Ancient Rome.
Jerome Carcopino. Penguin
Books. Peregrine Book. 1964. 12/6.
Höfundurinn er fæddur 1881.
Hann stundaði sagnfræði. Hann
var kennari í sögu við mennta-
skóla í Le Havre, síðar fyrirlesari
1 Algeirsborg og loks prófessor við
Sorbonne. Síðar dvaldi hann lengi
við fræði- og kennslustörf í Róm.
Hann er meðlimur Frönsku aka-
demíunnar.
Þessi bók fjallar um mannlíf í
Róm á annarri öld. Þá ríkti Róm
„yfir fegursta hluta heimsbyggð-
arinnar og siðaðasta hluta mann-
kynsins". Höfundur notar forn rit
og einnig fornminjarannsóknir nú
tímans við samantekt þessa rits.
Hann lýsir daglegu lífi Rómverja,
húsum þeirra, verzlunarháttum,
tekjum, fjölskyldulífi, trú og skól
um. Höfundur styðst eingöngu
við sannferðugar heimildir og fer
vægt í getgátur. Hann lífgar hina
öldnu heimsborg og lesandinn
ferðast með honum rúm tvö þús-
und ár aftur í timann. Bókin er
skrifuð af mikilli þekkingu og er
mjög skýr og læsileg.
Ævisögur
Extraordinary People. Hesketh
Pearson. Heinemann 1965. 30s.
Höfundur þessa rits lézt í vor
eð var. Þá hafði hann lokið við
að ganga frá þessari bók sinni um
sérstætt fólk. H. Pearson var einn
mest lesni ævisagnahöfundur á
Englandi og víðar. Hann kynnti
sjálfan sig sem latasta mann allra
manna, þótt sú íullyrðing stang-
ist nokkuð á við þær fjölmörgu
ævisögur, sem hann skrifaði.
Hann hóf ævisagnaritun með ævi-
sögu Darwins 1930. Sú bók seld-
ist mjög illa, en eftir það kom
ekriða ævisagna, sem flestar urðu
metsölubækur. „Það íurðuleg-
asta af öllu þvl, sem guð hefur
Bkapað, er maðurinn". Þessi undr-
un og forvitni um einstakling-
inn gerði H. Pearson að ágætum
ævihöfundi. Hann hafði einstak-
lega gaman af allrl sérvizku og
sérsinni og stíll hans var hrað-
ur og leikandi léttur.^sem gerði
bækur hans eftirsóttar. Og þrátt
fyrir alla letina, lá geysimikil
vinna bak við rit hans. Áður en
hann hóf skriftir flæktist hann
víða, var skrifari i London og
fór til Mexíkó og dvaldi þar um
tíma og vlðar.
Þeir ellefu þættir sem fylla
þessa bók eru allir skemmtilestur
og ágætlega gerðir, einkenna per-
sónurnar og lífga, það er líkast
því, að maður hafi hitt þær fyrir
nokkrum dögum. Meðal þeirra
sem sagt er frá eru: Fielding,
Frank Harris og Shaw. Ýmis sér-
stæð einkenni þessara manna
eru dregin fram og það eru ein-
mitt oft slík einkenni sem flestir
ævisöguhöfundar ganga framhjá
eða sjá ekki.
Bóknienntir
The Oxford Library of French
Classics. Editor: Robert Baldick.
Victor Hugo: Things Seen: Select-
ed, translated and edited by Dav-
id Kimber. — 25s. Alfred de
Vigny: The Military Condition.
Translated and Notes by Marg-
uerite Barnett. — 18s. Jules-Am-
édée Barbey d’Aurevilly: The
She-Devils. Translated by Jean
Kimber. — 21s. Oxford University
Press 1964.
Þessum bókaflokki Oxford-út-
gáfunnar er ætlað að bæta úr
þeim skorti sem er á þýðingum
franskra bókmennta á ensku.
Victor Hugo var auk þess að vera
ágætt ljóðskáld og sáldsagnahöf-
undur, áhugamaður um stjórnmál
síns tíma. Þessi bók er nokkurs-
konar dagbók og þar birtist ein
hlið hans, sem greinist ekki í
öðrum verkum hans. Þessar dag-
bækur og glefsur úr samtíð hans
eru merkilegar heimildir um sögu
Frakklands á þeim árum, þegar
þær voru skrifaðar. Lýsingar
hans eru sérstaklega lifandi og
skoðanir hans á stjórnmálum
þessa tímabils eru mjög afgerandi.
Hugo var i fyrstu konungssinni,
en á dögum Lúðviks Filippusar
hneigðist hann til lýðveldissinna
og eftir að Napóleón III tók völd-
in, hvarf hann í útlegð og var
óspar að skensa Napóleón litla,
sem hann nefndi svo.
Bók Alfreds de Vignys, Servi-
tude et Grandeur militaires, er
ein fyrsta bók sinnar tegundar.
Hann var einmitt maðurinn til að
skrifa slíka bók, hafði ungur
gerzt hermaður og alizt upp í
andrúmslofti aðdáunar á því, sem
sem að hermennsku laut. Hann
var af aðalsættum og faðir hans
hafði örkumlazt í Sjö ára stríðinu.
Honum var innrætt ungum að
muna alltaf sóma sinn og þola
engum yfirtroðslur, hann elzt
upp í aristókratísku andrúms-
lofti, fjölskyldan beið fjárhags-
legt tjón á byltingarárunum, og
það varð til að auka og marg-
falda fyrirlitningu de Vignys á
lýðveldisbröltinu. Hann var sann-
færður konungssinni allt sitt líf.
Frakkar eru nokkuð fyrir að til-
einka sér skoðanir, sem þeir rök-
styðja og fylgja oft út í öfgar.
Intellektuellar öfgar eru þar al-
gengari og hafa á sér meiri
giæsibrag og eru betur réttlættar
en víða annarsstaðar. Skoðanir
de Vignys á hermennsku birtast
í þessari bók, í fyrstu hefur hann
hið mesta dálæti á hernaði, en
það breytist með árunum. Ætt
hans og uppvöxtur beindi honum
á hernaðarbraut, en síðar gjör-
breytast skoðanir hans. Aðdáun
hans breytist í andúð og í stað
þess veganestis, sem honum var
ætlað í heimahúsum, verður hann
að afla sér annars og réttlæta
það. í þessari bók kemur fram
togstreita milli þessa, og hann
leitar sér staðfestu í „trúnni á
heiðurinn", sem hann boðar á
síðustu síðum bókarinnar. Bókin
vakti mikla athygli þegar hún
kom út í Frakklandi og var köll-
uð árás á franska herinn, en sú
skoðun breyttist eftir ófarirnar
1870.. Saint-Beuve áleit að kenn-
ingar de Vignys væru of aristó-
kratískar og kröfuharðar til að
standast.
Jules-Amédée Barbay d’Aure-
villy (1808-89) hóf feril sinn sem
skáld, en hans er nú minnzt sem
skáldsagnahöfundar og gagnrýn-
anda. Hann fæddist í Normandí,
var af forarmaðri gamalli aðalsætt
og alinn upp af auðugum frænda
sinum, síðan fer hann til Parísar
til náms og dvaldi þar til dauða-
dags. Hann hafði ofan af fyrir
sér með blaðamennsku og annarri
ritmennsku. Hann er ágætur sögu-
maður, kann að segja sögu.
Skoðanir hans voru á ýmsan hátt
frábrugðnar þeim sem þá voru i
tízku, hann trúði ákveðið á vald
og tilveru djöfulsins og lýsir valdi
þess vonda yfir sálum mannanna
í ýmsum sögum sínum. Les Dia-
boliques er safn sex smásagna.
í þessum sögum lýsir hann lands-
lagi og andrúmslofti á mjög svo
rómantískan hátt og ekki vantar
satanismann. Þetta eru skemmti-
legar sögur.
Jóhann Hannesson:
ÞANKARÚNIR
„Þeir sem hleypa momu af stað naestu styrjcJ d eru fjár-
málamen.n“ sagði kunnur kirkjulegur leiðtogi fáum árum
eftir síðari heimsstyrjö-ld. Ekki var hann róttæikur í stjórn-
mál.uim, hneigðist fremur til hægri en vinstri. En hann benti
á hættu, sem ekiki ber að vanmeta. Áður en konumgar fóru
í sti’íð, urðu þeir að tryiggjia sér fjármagn auðugra manna
í ríkjum sínum. Nú eru skattakerfin og önnur skipan fjár-
mála með þeim hæitti að þess þarf ekki. Einræðisríki nú-
tímans þurfa engan að spyrja um fjárframlög, ef valdhaf-
ar. þeirra vilja styrjöld. Til viðbótar við kjarnasprenigju,
mannfjöldasprengju o.fl. má vel telja peningasprengjur, sem
eru friðnum ekki síður hættulegar en hinar. Og frá annarri
h ið séð hefir sagan sýnt oss áþreifanlega að ósigur í styrj-
öld hefir ekki aðeins leitt til mifkillar tortímingar manns-
lífa og menningarlegra verðgilda, heldur hefir ósigurinn
einnig lamað eða sprengt í sundur hagkerfi þjóða, og þar á
eftir leitt til innanlands byltinga.
Georg Simmel reit heimspe'ki peninganna, „Philosop'hie des
Geldes“. M.a. segir hann: „Penimgar binda varanlegan enda á
röð markmiða hjá mörgum mönnum, og leggja þeim til mæli-
kvarða, sem feilir í samkynja heild áhuga'mál þeirra, (heild
sem nær) upp í abstrakt hæð með yfirveldi yfir einstökum
þáttum lífsins, (heild) sem dregur úr þörfum manna til að fuill
nægja kröfum lífsims með því að leita trúarlegs raunveruleika".
Hér er skýring mikils hugsuðar á því hvers veigna maður
og mannkyn geta efcki þjónað Guði og Mammoni. í þjónustu
Mamirrons er styrjöld eð'lileg þegar ætla má að með henni
megi auka vald hans.
Um sama efni segir Egon Fridel'l: „Þar eð maður ge'tur ekki
í senn trúað á Guð og peninga, verða peningamdr að gervi-
guði. Og þar sem þeir verða einmitt frumreigla ofar raun-
veruleika (hlutanna), þar sem þeir eru ti) efni átrúnaðar,
hneigjast þeir til að verða sjálfgilt markmið. Menn biðja
peningana efcki framar um eitthvað, líkt og trúhneigður mað-
ur á fmmstæðu stigi, heldur tilbiðja menn þá sökum þess að
þeir eru orðnir tilbeiðsiu verðir, með því að þeir eru guð-
dómar. Sann-peningatrúaður maður heiðrar ekki peningana
vegna þess að fyrir þá má kaupa hivað sem vera skal, heldur
vegna þess að þeir eru hans æðsti raunveruleiiki, leiðarstjarna
hans og meiningar-gjafi tiiveru hans. — Við það ber að
kannast að hér er ekki um að ræða ruddalega hjáti'ú, líkt og
hjá töfrahyg'gj umanni eða helgistaðagömgumanni, beldur hjá-
guðadýrkuin með mifclum upphækkunarmælti; engin einföld
efnishyggja, heldur knéfal'l fyrir andlegu afli, liíku því sem
Djöfullinn einnig er. Og skyndilega rísa upp í borgum void-
ugir aðalhelgidámar, sem kallast kauphailir, og fjöldi minni
háttar tilbeiðslustaða, er bankar nefnast. í þeim er tignað
eitthvað, sem er seiðmagnað, almáttugt, alls staðar nálæigt,
en ósýni'.eigt. Svokallaðir innvígðir prestar (flestir visisulega
„Ignoranten“ eða „Betruiger") boða vilja þess; fjölm.argir trú-
hneigðir bera eign sína fómglaðir fram, þyljandi óskiljanleg-
ar særingaformúlur á framandi máli í heilagri hrifningiu. Trú
arjátningin er orðin að innistæðu — Das Cred(o ist zium Cre-
dit geworden“. (Hér eftir Kulturgesohichte der Neuzeit, III
bindi, bls. 99).
Hér með er verið að lýsa andrúmsf oifti Mið-Evrópu á tíma-
bilinu 1820-1850, þegar hin gamíia ágirnd umbreyttist og varð
að peningavaldstrúarbrögðum og festi varanleigar ræitur. Á
þessum tíma var Kaii Marx bam og ungur maður, enda
launaði hann fóstrunina í þessu andrúmslofti með því að rita
helgar bækur um fjármaignið (Das Kapital I., útg. 1867, trvö
síðari bindin útg. af Bngels 1885 og 1894). Tilgangur hans
var siðabót, að bjarga mönnum út úr því framandleika-
ástandi, sem þeir voru komnir út í með þjónustu hins nýja
máttarvalds. En hvílík siðaskipti! Hvar finnst annar eins á-
trúnaður á valdi aúðsins og meðail þeirra, sem trúa helgirit-
um hans? En einnig meðal annarra er þessi áti'únaður magn-
aður. Það sýnir sig í verðlaunahygigjunni. Nýlega vax getið
um rithöfund einn, alls góðs maklegan, en ágæti hans rökstutt
með því að hann hafði fengið verðlaun og — á eftir nafni
hans var þess getið að hann ætti að fá önnur verðlaun. SniUd
listmálara, fegurð kvenna — oig jafnvet barna — vaxtarlag
hrúta og nauta, hugkvæmni vísindamanna — þetta er jaifint
og stöðugt mælt m.eð kvarða peininganna í mynd verðlaunia-
Það er ekki furða þótt úr verði heimsfréttir þegar einn mað-
ur neitar að ganga undir þetta mál.
l
7. tbl. 1965.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS H