Lesbók Morgunblaðsins - 07.11.1965, Blaðsíða 10

SIGGI SIXPENSARI
— Karlinn minn er alveg að gera útaf við mig. Hann veit aldrei
hvað hann vill!
— Þú ert svei mér heppin. Minn veit það nefnilega!
Á erlendum bókamarkaði
Saga.
This is Your Ceniury. Geofírey
Trease. Heinemann 1965. 30/—.
Hér er saga tuttugustu aldar-
innar rakin í máli og myndum.
Höfundurinn er áhugamaður um
sagnfræði og hefur sett saman
nekkrar bækur um slík efni,
hann hefur víða farið og stundar
ritstörf. Þessi bók hans er eink-
um ætluð ungu fólki svo það geti
áttað sig á gangi heimsmálanna
frá aldamótum og þeim örlögum,
sem gangur sögunnar hefur skap-
að þeim. Við aldamót rikti bjart-
sýni í Evrópu um áframhaldandi
framvindu í framfaraátt, menn
álitu víða að styrjaldarhættan
væri úr sögunni, minnsta kosti
innan Evrópu, hagur manna fór
batnandi og vandamálin virtust
auðleyst. Svo kom sjokkið 1914,
við þá atburði og afleiðingar
þeirra verða þáttaskil í Evrópu,
bæði efnaleg og menningarleg.
Svartsýni tekur við af bjartsýni,
viðurkenndum verðmætum er
kastað á haug og margvíslegar
annarlegar hugmyndir skjóta upp
koilinum, undirdjúpin rísa og
patent stefnur ná tangarhaldi á
heilum þjóðum. Upplausnin og
áttleysan nær hámarki og af-
leiðingin verður síðari styrjöldin.
Eftir þá styrjöld fara að koma
fram ýmsir annmarkar á patent
stefnunum, hugsjónir millistríðs-
áranna sjást nú í réttu ljósi og
goðum þeirra tíma er kastað á
hauga. Höfundur rekur þessa
sögu á einfaldan og aðgengilegan
hátt, og myndirnar segja þessa
sögu oft eins vel. Myndin tekur
eí til vill við af bókinni í fram-
tíðinni, hún er oft áhrifameiri en
slétt lesmál og auðskildari. Þetta
cr smekklega útgefin bók, myndir
yfir tvöhundruð, lesmál skýrt og
að bókarJokum er tímatalsskrá og
efnisyfirlit.
A History of the Crusades. I-III.
Steven Runciman. Penguin Books
1965. 42/—.
Krossferðirnar voxu mikið og
merkilegt fyrirtæki. Þetta rit er
nú það nýjasta og eitt það bezta,
sem sett hefur verið saman um
þessa atburði. Ritið kom í fyrstu
út hjá Cambridge-útgáíunni á ár-
unum 1951—54, og er nú endur-
prentað í Penguin-útgáfu, Pere-
grine Books, en í þeim flokki
hafa komið mörg hin ágætustu
rit. Krossferðirnar eru þýðingar-
mestu atburðirnir sem gerast á
miðöldum. Fyrir krossferðirnar
var miðstöð menningarinnar í
Evrópu Býzanska ríkið, en eftir
krossferð'ir færast þessar mið-
stöðvar til hinna ýmsu ríkja Mið-
og Suður-Evrópu, og þá hefst
Evrópusagan, sem mótar sögu
heimsins. Orsakirnar til þessara
ferða voru margvíslegar og dugar
ekki að leita einnar, þótt sú
trúarlega hljóti að verða ofarlega
á blaði, að minnsta kosti hvað
almenna þátttöku varðaði; gróða-
hugur kom hér einnig við sögu
og víkingaeðlið. Max-gir forustu-
mannanna voru af norrænum
ættum, afkomendur þeirra, sem
tóku sér land í Normandí á 10.
öld, og eignuðu sér lönd víðar.
Vald kirkjunnar nær hámarki
með þessum ferðum, en þegar
þeim lyktar hafði vald hennar
rýrnað ‘ að mun. Áhrif þessara
ferða ui’ðu geysimikil, bæði
á verzlun og menningu. Viðhorf
Evx-ópuþjóðanna breytist og
heimsmynd þeirra víkkar, smekk-
urinn breytist og skoðanir taka
miklum myndbreytingum. Höf-
undur rekur alla þessa sögu af
mikiili listfengi og trúvei'ðugri
fræðimennsku, hér eru engar
getgátur eða áróður fyrir viss-
um söguskoðunum, þetta er sagn-
fræði af fyrslu gráðu, og hentar
bæði fræðimönnum og leikmönn-
um. Bókin er listilega skrifuð og
mjög smekklega útgefin. Bókinni
fylgja ágætar myndir og upp-
drættir, við lok hvei'S bindis eru
bókaskrár og efnisyfirlit. Bæk-
urnar eru heftar, svo að þær
verða auðveldlega bundnar, óski
menn þess.
Bókmenníir.
From Donne to Marvell. The
Pelican Guide to English Litei'a-
ture 3. Edited by Boris Ford.
Penguin Books 1965. 4/6.
Þriðja bindi bókmenntasögu
Pengum-útgáfunnar. Þetta rit er
nú prentáð í fimmta sinn og það
spannar tímabiiið frá því um 1603
til 1660. Það var mikill blómi í
brezkum bókmenntum á 17. öld,
þetta var öld barokksins, trúar-
skáldanna og gróskumikillar
ljóðagerðar. Einn mesti höfundur
sem við eigum var uppi á þess-
ari öld. Hér koma við sögu
Donne, Milton, Ben Jonson,
Marvell, Bunyan og fleiri. Bóka-
listi fylgir og einnig skrá yfir
höfunda og verk þeirra og verk
um þá, auk þess registur.
William Blake. A Selection of
Poems and Letters. Edited with
an. introduction by J. Bronowski.
Penguin Books 1965. 4/6.
Þetta er fjórða prentun þessa
rits. Útgefandi segir í formála
að hann hafi „reynt að sýna höf-
undinn eins og hartn var, sérstæð-
an, og mann er gerði allt,
sem hann gei'ði, á sinn eigin mjög
svo persónulega hátt“. Útgefand-
inn tekur þau ljóð höfundar, sem
hann álítur að lýsi honum bezt
og einnig kafla úr bi'éfum hans,
í sama tilgangi. Blake er eitt sér-
stæðast skáld Englendinga og auk
þess ágætur málari. Þessi bók
er ágætur inngangur að þessum
persónuleika.
The Penguin Book of Frencli
Verse 3. The Nineteenth Century.
Introduced and edited by
Anthony Hartley. Penguin Books
1965. 6/—.
Ljóðin eru prentuð á frönsku
og fylgja enskar þýðingar í lausu
máli. Þetta er fjórða prentun.
Fi-ench Vei'se er í fjórum bókum,
og gefur góðan þverskurð af
franskri ljóðagerð frá upphafi
og fram á tuttugustu öld. Áhrif
franskrar ljóðlistar eru mikil,
ekki sízt á nítjándu öld. Útgef-
andi ritar ágætan inngang um
franska ljóðlist á þessu tímabili.
Útgefandi hyllist að því að taka
hcil kvæði höfundanna, bútar
þau ekki niður í hluta, einnig
hefur hann reynt að taka öll
helztu ov frægustu kvæði aldar-
innar. Útgefandinn hefur ráðið
einn öllu um val kvæðanna í
þessa sýnisbók, og þótt eitthvað
geti sjnlfsagt orkað tvimæiis um
val hans, þá verður bókin heil-
legri fyrir vikið og á vissan hátt
persónulegri.
Jáhann Hannesson:
ÞANKARÚNIR
í BÓKAFLOKKNUM „Straumlinur samtiðarinnar“ getur einn
höfundanna (J. Nome) um skáldverk, sem út hafði komið
nokkru áður en ofangreindur bókaflokkur var í letur færður.
I skáldverkinu var aðalpersónan ungur maður, er tók sér lags-
konu og kvæntist henni síðan. I sambúð þeirra valt á ýmsu og
endirinn varð sá að pilturinn drap þessa ástkonu sína og eigin-
konu. Ekki leitaðist hann við að leyna verknaðinum, enda var
hann færður fyrir rétt og ákærður fyrir morð. Meðal þeirra
spurninga, sem fyrir hann voru lagðar, var sú, hvort hanm
teldi sig sekan, og þeirri spurningu svaraði hann neitandi. Nán-
ar aðspurður kvaðst hann ekki iðrast. Tjónið var honum Ijóst
og hann kvaðst óska þess að konan væri ódrepin. Og engu
neitaði hann í rás þeirra viðburða, sem gerzt höfðu. ,,En ég get
ekki viðurkennt að ég verðskuldi refsingu", sagði hann. „Ég
held að þetta hafi verið óhjákvæmilegt, og ég get ekki iðrazt
neins, sem ég hafði ekki á minu valdi“.
Hér virðist maður hafa náð hámarki frjálslyndis og hlut-
leysis gagnvart náunganum. Vera má að einhver kalli afstöðu
hins unga manns ábyrgðarleysi, en sá hinn sami ætti að gera
sér ljóst að það hugtak er bæði gamaldags og auk þess sið-
ferðispostullegt í hæsta máta. Pilturinn var ekki forhertur, var
vel greindur, mundi vel alla rás viðburða og gerði sér tjónið
Ijóst, vissi vel að betur er kona ódrepin en drepin. En til sektar
gat hann ekki fundið og átti að eigin áliti að vera laus ailra
mála, þrátt fyrir þær staðreyndir, sem fyrir hendi voru.
Ef til vill halda menn að hlutlaus og frjálslynd afstaða til
eigin verka og afleiðinga þeirra sé tiltölulega sjaldgæf, en við
nánari athugun finnst að hún er talsvert útbreidd meðal nú-
tímamanna. Bæði höfundur skáldverksíns og straumlínu-bókar-
innar telja að svo sé, og vísa til skáldverka, lista og lífsskoð-
unar samtíðarmanna vorra. Hér við bætast sósíalvísindamenn.
Þeir hafa kynnt sér marga menn, sem hafa tekið sér konu,
stofnað heimili, eignazt börn, en síðan yfirgefið ástvini sína
af ráðnum hug og búið svo um að aldrei spyrst neitt til þeirra
framar. Konur leitandi og spyrjandi um týnda eiginmenn
kváðu skipta tugum þúsunda í Vesturheimi, og árlega bætast
margar við í þann hóp. Um þetta fyrirbæri (desertion) ræddi
erlendur vísindamaður ekki alls fyrir löngu í erindi, sem flutt
var fyrir almenning við háskóla vorn.
Hvað veldur þessu frjálslyndi og hlutleysi um hag náung-
ans? Sennilega að verulegu leyti frjálslynt og hlutlaust upp-
eldi. Það er eðlilegt að með því megi ala upp talsvert af hlut-
lausum og frjálslyndum mönnum. Eftirlætið kemur einnig til
greina. Þegar menn fá allt án fyrirhafnar og fá allt, sem þeir
gera, vel eða illa, borgað á hæsta verði, þá er eðlilegt að
ábyrgð og óhjákvæmilegar fórnir fjölskyldulífsins leggist á þá
likt og yfirþyrmandi farg. Er ekki von að menn vilji verða
eins frjálsir og fuglarnir, nei, miklu frjálsari, því að þeir
leggja sig margir hverjir fram við uppeldi og vernd unga sinna.
í meðferð véia, verðmæta, áfengis, vopna og ökutækja
kemur þessi afstaða einnig fram. Lífið verður líkt og lausleg
steypa, sem í vantar sementið, sem bindur saman annað bygg-
ingarefni. Þegar verkin hrynja, standa menn hlutlausir and-
spænis eigin verkum, eða leggja á flótta. Lög og dómstólar hafa
að vísu ekki ennþá viðurkennt þetta frjálslynda hlutleysi til
fulls, en hafa þó þokazt talsvert í áttina. Meðal almennings er
algengt að heyra að lögin geri menn að glæpamönnum, og má
þetta að sumu leyti til sanns vegar færa. Heilög ritning segir;
Fyrir lögmálið kemur þekking syndar. Og á því leikur enginn
vafi. Spurningin er aðeins sú hvort þessi þekking sé nauðsyn-
leg eða ónauðsynleg, æskileg eða óæskileg. Margir telja slíka
lögmálsþekkingu í hæsta máta óæskilega, t.d. í listum og upp-
eldismálum. Á þessum sviðum á umfram allt að ríkja fullkomið
frjálslyndi og hlutleysi. Maðurinn á að vera aulonom, sjálfum
sér lögmál (nomos) og sjálfum sér nægur.
Gallinn við þá afstöðu er einkum fólginn í svikum við
málefnaleika lífsins sjálfs. Lotningin fyrir lifinu hverfur, aginn
hverfur og öll sú mikla reynsla, sem eignast má af sögu hins
liðna, er þar með að engu höfð. Lífsnautnin ófrjóa, lausungin
og að lokum lífsleiðinn og tilgangsleysistilfinningin hafa oftar
en einu sinni gengið í langferðalest gegnum sum skeið sögunnar.
10 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS-
36. tbl. 1965