Lesbók Morgunblaðsins - 20.08.1967, Blaðsíða 8

Undir kvöldið komum við í Norðurárdalinn.
Maðurinn sem afgreiddi benzínið við Hreðavatns-
skála sagði: „Hann er kominn á norðan. Það verður
óþverri handan heiðar. Þoka í Hrútafirðinum trú-
lega.“ Mér fannst líklegt að hann yrði sannspár.
Samt var mjög bjart yfir Norðurárdalnum, mjög bjart
og einkennilega hljóðbært. Úr neðra heyrðist niður-
inn í ónni þar sem þeir mundu standa núna og flengja
hyljina. Innar kastaði Baula löngum skugga yfir
dalinn. Það var kvöld. Þeir voru að ljúka við að rýja
bændurnir á Dýrastö'ðum og Hvammi. Ærnar runnu
frá réttinni og yfir brúna, runnu með jarmi og lömb-
in á eftir; gamalkunnug sjón.
Til eru þeir nlutir, sem litlum breytingum taka og
hafa sama yfirbragðið, hvar á landinu sem er. Að
vísu töluðu þeir um að „taka af“, bændurnir ó Dýra-
stöðum og Hvammi. En valllendið kringum réttina,
ullarlagðarnir í kring; jafnvel flekinn fyrir réttar-
dyrunum — það voru allt gamlir kunningjar frá
öðrum tíma í öðru héraði.
Um nóttina var logn í kringum tjaldið og engin
NOKKR R Ar^
MOLAR
AÐ NORÐAN
SKISSUR í MÁLI OC MYNDUM - Eífir Císla Sigurðsson
Kofi við veginn: Norðlenzk hleðsla.
hljóð heyranleg utan fjarlægur kliður frá ánni þar
sem hún dreifði sér um eyramar.
F uglar brugðu blundi sínum snemma þennan
morgun og sungu. Það var tilbreyting á móti skark-
alanum frá Suðurlandsbrautinni, sem venjulega fyll-
ir loftið í morgunsárið. Það var áfram logn og sól-
skin árdagsins með bláleitri slikju.
Svo byrjuðu mekkirnir yfir veginum, þegar þeir
árrisulu fóru hjá; menn á Volkswagenbílum méð
farangur á þakinu. Þeir höfðu lagt upp í rauðabýti
að sunnan til þess að losna við umferðina; flestir
líklega á leið í sumarleyfið. Kannski mundu þeir
aka skæting alla leið austur á Hornafj ör'ð og flýta
sér síðan heim. Forðast allar ónauðsynlegar tafir.
Eins og það til dæmis að setjast niður í fallegan
hvamm. Hlusta á læk stundarkorn; finna ilm úr
mosa og grasi. Heyra spóann vella. Nær að stanza við
sjoppurnar, mundi einhver segja. Bíða dálítið eftir
afgreiðslu og drekka kókið standandi til þess að
tefja ekki tímann. Þetta er hvort eð er gamall og
góður, íslenzkur siður. Þa'ð þótti ósvinna að setjast
niður til að drekka kaffið þegar mikið lá við í hey-
skap. Þá drukku menn kaffið standandi til að sýna,
hvað þeir voru áhugasamir; helltu á undirskálina og
sötruðu.
V egurinn innst í Norðurárdal hlýtur að teljast
til fornminja. Að minnsta kosti má ekki hrófla við
honum. Enn er hann í sömu hlykkjunum og þá er
hann var lagður með skóflum, og menn kræktu fyrir
steina til þess áð þurfa ekki að rembast við þá.
Og það er erfitt að mætast, sumsstaðar ómögulegt,
þegar stórir bílar eiga í hlut. En það kemur varla
að sök. Þetta er fáfarinn vegur. Eini vegurinn milli
Norðurlands og Suðurlands.
Annars er augljóst að ökumenn eru kurteisari en
áður tíðkaðist og maður ekur afar sjaldan framá
þesskonar þverhausa, sem þrjózkast við að hleypa
framúr. Þeir ökumenn voru til, og eru ef til vill
enn, sem tóku hljóðið í flautunni sem áskorun um
hólmgöngu. Skyldi nú sýna hvar Davíð keypti öli'ð
og ekki gefa sig fyrr en í fulla hnefana, enda karl-
mennskan í veði og ekki sízt heiður bílsins. í seinni
tíð hefur það einhverra hluta vegna runnið upp
fyrir blessunarlega mörgum ökumönnum, að karl-
mennskuhugsjónin er fólgin í ýmsu öðru en því að
halda bálreiðum vegfarendum fyrir aftan sig. Jafn-
vel þessi vöruflutningaferlíki, sem láta jörðina titra,
eru óðar rokin út í lausamölina til að víkja, en kven-
fólkið jesúsar sig og snýr sér undan, þegar ökumað-
urinn bítur á jaxlinn og skutlar sér framúr í dynj-
andi grjótkasti eins og Skúli forðum á skeiðinu fræga:
-----ó'ð svo fram í þykkum moldarmekki
mylsnu hrauns og dökku sandaróti.
að var bjart norðan heiðar einnig. Háþrýsti-
svæði um allt landið, góðviðri. Einhversstaðar hér
sungu englarnir í loftinu um góðleik þeirrar jörpu,
þegar vellygni Bjarni þeysti norður. Eða var það
á Tvídægru? Nú byrjar tilbreytingarleysið í lands-
laginu. Vatnaskil. Það er enn mikill snjór í Trölla-
kirkju. Kannski mætti setja þar upp skíðahótel með
sumarrekstur fyrir augum. Það er tiltölulega skammt
áð þjóðveginum yfir slakkann og upp til giljanna
sem teygja sig langt niður eftir, full af snjó. En
neðar er snöggur öræfagróður, gulur mosi og dýja-
veitur.
1V1 ér hefur heyrzt menn vera furðanlega
sammála um, að Húnavatnssýslur séu sá partur lands-
ins, þar sem náttúrufegurð verði sízt lofsungin. Ef
til vill er hvergi ljótt, en í Hrútafirði og Miðfirði
stendur hrifningin yfir landinu svo að segja á núlli.
Fyrir bragðið virðist leiðin löng og helzt bót í máli,
að hægt er áð slá í og láta gamminn geisa. En nú
brá svo við að vegir voru óþekkjanlegir frá því
sem áður hefur verið og heldur seinfarnir. Svona
er ástandið rétt allsstaðar að verða. Malarvegirnir
þola naumast lengur þann umferðarþunga, sem á
þeim liggur.
Þeir voru að byrja að bera niður um þetta leyti,
Húnvetningar; mér skilst að þeir búi vel. Þegar
ekið er fram hjá Melstað rifjast upp gömul vísa
um búsældina þar:
Miki'ð gengur Melstað á
margir lúa hrinda:
Tíu að raka, tólf að slá,
tuttugu að sæta og binda.
Þa» þarf hugrekki til að mæta þeim stóru.
En nú sást enginn úti við á Melstað. Og þá
kemur mér til hugar ljósmynd frá árdögum ljós-
myndatækninnar. Hún var af heimilisfólkinu á hún-
vetnsku stórbýli. Mig minnir, að fyrir utan bóndann
og fjölskyldu hans, hafi verið sex vinnukonur og
jafnmargir vinnumenn. Þær voru með svuntur, þeir
með orf.
Ég held að Húnvetninga hafi, að minnsta kosti hér
áður fyrr, kunnað óðrum mönnum betri skil á að búa
stórmannlega, enda hafa farið sögur af rismiklum
stórbændum, húnvetnskum, sem iðkuðu stjórnsýslu og
yfirrei'ðar meira en puðið heima fyrir. Þeir settu
gjarnan syni sína til mennta með þeim árangri,
að merkilega margir læknar og embættismenn eru
húnvetnskra ætta.
Hvort þessu fer hrakandi veit ég ekki. Mér hefur
alltaf fundizt, að staða íslenzka bóndans væri mun
meiri en vel flestra kollega hans útlendra og kemur
sú skoðun til af því, að i röðum bænda hafa jafnan
verið rismiklir höfðingjar, skáld, alþingismenn og
jafnvel ráðherrar,
Það er vafalaust stórkostlegt keppikefli að koma
meðalfitu mjólkur yfir fjögur prósent og fá flestar
ærnar tvílembdar. En ef það er keypt við því gjaldi,
að bændur hverfi af þingi, og enginn sjái út úr
puðinu, þá hefur líka nokkuð tapazt.
Miðfjarðará, Víðidalsá. Bergvatnsár milli grænna
bakka. Hvílíkt vatn, hvílíkur lax, hvílíkt verð. Og
vestur á flatneskjunni gnæfa Þingeyrar, sem einu
sinni var talin með beztu jörðum landsins.
V atnsdalshólar; ég skildi bílinn eftir og gekk
á svo kröppu þýfi, að það hefði næstum mátt velta
sumum þúfunum burt. Ofan af einum hæsta hólnum
reyndi ég að telja hólana til að afsanna kenninguna,
en hún reyndist pottþétt. Hólarnir hafa í eitt sinn að
minnsta kosti orðíð vettvangur fyrir útisamkomu, sem
væri heldur ógeðfelld í augum nútíma fólks hér á
íslandi. Það var þann dag janúarmána'ðar árið 1830,
sem þau Friðrik og Agnes voru leidd undir öxina til
að réttast samkvæmt dómsúrskurði. Hefur sú opin-
Ein af þessum örþreyttu brúm.
8 LESBÖK MORGUNBLAÐSINS
20. ágúst 1907