Lesbók Morgunblaðsins - 07.04.1968, Síða 4

S. S. Kranjcevic
Miroslav Krleza
Slavko Mihalic
Yfirlit yfir króatiskar bókmenntir 20. aldarinnar
Eftir Antun Soljan — Síðari hluti
Vanmegna vængir
Ikarosar
ra.
Eins og við höfum þegar sagt, verð-
ur að álíta, að annað endurreisnartíma-
bilið hefjist með Kranjcevic. f okkar
skáldskaparheimi táknar Kranjeevic það
sama og enska rómantíkin og Baudela-
ire tákna í heimsbókmenntunum. I
skáldskap hans birtist ofurmannlegt á-
tak, næstum áþreifanlegt. — Króatísk
ljóðagerð þessa tímabils var lömuð af
illgresi rómantískra kreddna og of van-
megna til þess að geta tekið á móti
•prómóþeanskri ofgnótt frumlegra hæfi-
íleika hans. Hróp hans „vers rude et
grossier" er táknrænt fyrir örlög hins
króatíska skálds: Ikaros með vanmegna
Wængi. í sögulegri hringsjá okkar tíma
Wirðist Kranjcevic okkur eins og Mest-
'rovic hefur greipt hann: átakanlega
spenntur, tragískur í óskaplegum krafti
Isínum, stundum næstum kátbroslegur í
'tiginborinni angist sinni. En enda þótt
'hann hafi goldið rómantíkinni sitt,
'hinni mærðarkenndu ættjarðarást og
marklausum klisjum vanans, dirfist
'hann að fara eigin leiðir, sá fyrsti í
nýju sjöstirni króatískra skálda:
Hann er spámaður og uppreisnarmaður,
hann boðar nýja trú, hann er tákn
Krists, hann slítur af sér viðjar stöðn-
unarinnar.
Áhrif Kranjcevics á uppbyggingu
hinnar beizku byltingar, þar sem öll
hefð er forsmáð, birtast á ný ótví-
rætt í verkum minniháttar skálda eins
og t.d. Polic—Kamov, sem finnur í
Kranjcevic eins konar réttlætingu á
sinni átakanlegu fagurfræði ljótleikans.
En það er ómögulegt að meta áhrif
hans með réttu án þess að taka tillit
til mismunandi hæfni lærisveina hans:
hin beinu tengsl milli Kranjcevics op
Krleza hafa afgerandi og þýðingarmik-
il áhrif á uppbyggingu þessa tímabils:
Krleza var einnig mikill baráttumaður
og uppreisnarseggur, hann forsmáði goð
sagnirnar og gerðist Prómóþeus bók-
mennta okkar: hann var sannur fylgis-
maður Kranjcevics.
Annar andlegur leiðtogi endurreisn-
artímabilsins er A. G. Matos. Hann skap-
aði nýja listræna mælikvarða og nýtt
mat verðmæta: endurvakti ljóðlistina,
færði hana í nýtízkulegt form. Honum
tókst fyrstum manna að sameina á tákn-
rænan hátt tvö megineinkenni endur-
reisnartímabilsins. Jafnframt lagðihann
áherzlu á hina þjóðlegu þætti — ekki
með þjóðrembingslegum orðaflaumi,
heldur með því að hefja í fyrsta sinn
pólitískan króatískan skáldskap til
vegs og sem blysberi hugsjóna og
óþreytandi áróðursmaður var hann tengi
liður við Evrópu og bókmenntastefnur
nútímans. Líkt og var um Kranjcevic
voru gerðar til hans miklar kröfur sem
fræðimanns og skálds, enda var hann
í því efni langt á undan sinni sam-
tíð. Hann endurgalt með stórbrotnum
og margbreytilegum hæfileikum sínum:
Matos sem skáld og rithöfundur lifir
ekki einvörðungu í sínum eigin verk-
um heldur í verkum lærisveina sinna
og eftirkomenda.
Sá, sem skynjar bezt raunverulegan
árangur og dáíeiðsluvald sitt, er skáld-
ið Vidric, sem var uppi í byrjun þessa
uppreisnartímabils. Hann er í rauninni
fyrsti sanni lyrikerinn síðan Bunic —
Vucicevic leið. Og ef til vill er það
einmitt vegna snilligáfu hans, vegna
þess valds, sem hann hefur yfir sam-
Teikning frá 1963 „Furffuskepna". eftir júgóslavncska listmálarann Joza Hor-
vat-Jaki.
hljóman tungunnar, sem er hafin yfir
alla gagnrýni og í rauninni ólýsanleg
þeim sem ekki skilja málið: einnig vegna
hins tæra næmis og lítilsvirðingar á
samfélagslegum kröfum og síðast en
ekki sízt vegna sérstæðs persónuleika
hefur þessi Verlaine okkar ljóðlistar
ekki eignazt neinn arftaka í sölum Pan-
þeons.
Þegar við nú höfum getið helztu
höfuðskálda endurreisnartímabilsins, er
röðin komin að tveimur mikilhæfustu
ljóðskáldum okkar: A.B. Simic og Tin
Ujevic. I verkum þeirra beggja rís
endurreisnarandinn ef til vil hæst. Enn
verða þeir ekki metnir að verðleikum,
þeir eru á undan samtíðinni, það verð-
ur því verk afkomenda okkar. Expressi
onismi annars og symbólismi hins, per-
sónuleg túlkun þeirra á evrópskum á-
hrifum, skipta engu höfuðmáli í kveð-
skap þeirra. Svo frábrugðnir sem þeir
eru hvor öðrum, sækja báðir á ný mið,
þeir aðhyllast nýjar stefnur. Sá fyrr-
nefndi aðhyllist klassiskan hreinleika,
sjálfsaga, óaðfinnanlega nákvæmni og
skýrleik í framsetningu: hann er glæsi
legt dæmi um aðdáun nútímamannsins
á hinu listræna en nákvæma: hinn er
ástríðufullur og örlátur, hefðbundinn
í formi, töframaður í meðferð málsins
og tákn hinna dularfullu leyndardóma
hugmyndaheimsins. Báðir eru einlægir
fulltrúar nýrra trúarbragða, trúarinn-
ar á listina. Gagnstætt hinum miklu fyr-
irrennurum sínum, þeim Kranjcevic og
Matos, eru þeir miklu heldur nútímaleg
ljóðskáld en þjóðskáld og miklu heldur
leitandi og leiðbeinandi en niðurrifs-
menn og uppreisnarseggir. Þeir eru með
réttu hinir sönnu ávextir endurreisn-
artimabilsins.
f þessari gróskumiklu uppskeru
standa Ballöðurnar um Petrica Keremp-
uh eftir Krleza sem sérstakt fyrirbæri
— þar kemur einmitt skýrt fram sú
kenning, að ljóðlist okkar hafi þróazt
í tvær megináttir: til þess að sýna fram
á uppreisn sína leitar uppreisnar- og
niðurrifsmaðurinn analógíunnar, sögu-
legrar réttlætingar, eiginlega einhvers
þjó'ðlegs kjarna, og með því að búa sér
til sitt eigið tungumál, sem er þá tengt
þjóðarsögunni, með því að beita al-
gerlega nýjum aðferðum, vinnur hann
Framhald á bls. 14.
Ivan Slamnig
Tin Ujevic
„Undir brúnni“. Málverk frá 1961 eftir
júgóslavneska Iistmálarann Zeljko Hege
dusic.
4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
7. apríl 1968.