Lesbók Morgunblaðsins - 30.03.1969, Blaðsíða 5

Myndskreyting: Þórður Ben Sveinsson
lamb sitt, vinsæla, unga leikkonu
í augsýn almennings: á sviðinu,
eins nákvæmlega og eftir tilvísun.
Hún hafði verið að leika Desde-
moniu í „Othello" Shakespeares
og samkvæmt textanum átti af-
brýðisamur Mári að kyrkja hana
á sviðinu. Það var ofur eðlilegt,
að áheyrendur tækju dauða-
teygjur og hryglu hins kyrkta lík-
ama fyrst i stað sem óræka sönn-
un um glæsta leiklistartúlkun. En
dauðahryglan var ekki uppgerð,
hún var ósvikin, eins og dauða-
teygjur hins myrta eru ósviknar,
en ekki látalæti. Engu að síður
hafði þetta jjjöfullega sjónarspil
gefið morðingjanum íklæddum
gervi Othellos færi á að yfirgefa
morðstaðinn í tæka tíð án þess
að skilja eftir nokkurt spor. Allir,
sem hafa séð leikritið Othello,
vita, að Desdemonia deyr ekki
strax eftir tilræði eiginmanns
hennar, heldur fáeinum mínútum
siðar. Þegar Emelia kemur á
morðstaðinn, tekur Desdemonia
aftur til máls, áður en hún gefur
alveg upp andann. Við rannsókn
eftir dauða leikkonunnar kom í
liós, að hún hlýtur að hafa verið
látin, þegar hún mælti af veikum
burðum siðustu orðin. Slikar mót-
sagnir er einungis unnt að skýra,
verði þær skýrðar á annað borð,
með því að eigna morðingjanum,
að visu ekki vald til að láta líkið
tala, heldur hæfileika til að láta
það sýnast tala. Með öðrum orð-
um: Morðinginn hlýtur að hafa
verið búktalari — það er eina
skýringin. Ben Morton var sólg-
inn í að lesa frásagnir um meiri-
háttar glæpi, sumpart vegna þess,
að hann þurfti að heyja sér efni-
við í sögur sínar, og sumpart af
því, að í huganum tók hann þátt
i rannsókninni. Þegar hann frétti
um morðið á leikkonunni, brá
hann litum. Atburðurinn var jafn
dularfullur og hann var hræðilegur.
Þvt fleiri atriði, sem komu í Ijós,
því dularfyllri varð hann. Atburð-
urinn minnti á efnið í síðustu sögu
hans, sem enn hafði ekki verið
gefin út, og hann var einmitt að
Ijúka við síðasta kaflann. Til
bráðabirgða hafði hann skírt sög-
una „Búktalarinn Othello". Ödæð-
ið í handriti hans og hið raun-
verulega morð voru með svo lík-
um hætti, að Ben Morton hefðí
neyðzt til að skoða glæpinn sem
nákvæma eftirlíkingu á skáldsögu
hans, ef það hefði ekki verið úti-
lokað að nokkrum væri kunnugt
um handritið, nema honum sjálf-
um. Hann varð skefldur, þegar
hann reyndi að gera sér í hugar-
lund í hvaða aðstöðu hann væri,
ef skáldsaga hans hefði komið út
um sama leyti og morðið var
framið: Allir hefðu neyðzt til að
lita hann, Ben Morton, sem hinn
virsmunalega framkvæmanda
bessa snilldarlega morðs. Svo vel
hafði morðinginn hagnýtt sér að-
ferðina I sögu Mortons, að menn
hefðu freistazt til að halda, að
hann hefði ekki lagt metnað sinn
í að fremja morð af ástæðum, sem
glæpasagnfræðingar kunna meira
eða minna skil á, heldur aðeins til
að sýna óttaslegnum samtíma-
mönnum fram á, hve fullkomlega
er unnt að gera ímyndað morð að
raunveruleika með því að hafa
dærn't úr sígildu skáldverki til
hliðsjónar.
Ben Morton, öðru nafni Franz
Mauthner, tók að örvænta. Hann
örvænti dag og nótt. Öttinn ásótti
hann. Hann vaknaði í svitakófi á
nóttinni og gat ekki sofnað aftur.
Þá var hann vanur að þylja lang-
ar klausur úr sögu sinni „Othello".
Ef kona hans spurði hann, hvers
vegna hann væri svo æstur, fékk
hún ekkert svar Börnin drógu sig
óttaslegin í hlé, þótt hann gerði
þeim ekkert. Samt reyndi hann
oft að leika við þau, en þá var
hann viðutan og annarlegur. Hann
virtist alveg hafa gleymt list búk-
talarans, sem löngum hafði verið
mesta yndi barnanna. Rykið fékk
að vera i friði á ritvélinni hans.
Hann sjálfur og fjölskylda hans
hlaut að spara.
E itt ár hafði liðið frá morðinu
í Þalíuleikhúsinu. Ekkert hafði þó
orðið til að varpa Ijósi á morðingj-
ann. Ben Morton, sem var ef til
vill sá eini, sem gat gefið vísbend-
ingu um málið var þögull. Hann
var þögull, óttasleginn, og skrifaði
ekki stakt orð, hversu mjög, sem
ritstjórar og útgefendur grát-
bændu hann um handrit. Einn dag-
inn fékk hann hugmynd, sem var
svo fjarstæðukennd, að hann
hefði vísað henni á bug hið bráð-
asta, ef hún hefði ekki haldið
áfram að ásækja hann: ef morðið
sjálft hefði verið nákvæm eftirlík-
ing á morðinu í skáldsögu hans,
gegndi þá ekki líka sama máli um
morðingjann, það er að segja,
þessi ókunni morðingi gat einung-
ist hafa fæðzt í heiminn vegna
dularfullrar sköpunargáfu og
imyndunarafls Ben Mortons á
sviði glæparita. Þessi hugmynd
olii Ben Morton skelfíngu, en
hann hlaut að taka tillit til hennar,
ef hann ætlaði sér á annað borð
að leysa þessa gátu. Morðinginn,
sem hann hafði skapað í „Othelfo",
var maður, sem var í algerri and-
stöðu við boraaralegt þjóðfélag.
Hann var uppreisnargjarn, lifði
skuggamegin í tilverunni, á mörk-
um hins raunverulega lifs, skipti
eins oft um starf og hann hafði
fataskipti án þess að vera nokkurn
tíma hamingjusamur. Um það leyti,
sem morðið var framið. hafði hann
verið saxófónleikari á skemmti-
stað, sem hét í sögu Mortons
„Græni páfagaukurinn" Enda þótt
höfundurinri hefði mjög sjaldan
verið á kaffihúsi og aldrei á neinu.
sem hét svo skrautlegu nafni,
lýsti hann þvf svo kunnuglega, að
engum hefði komið annað til hug-
ar en Morton hefði verið þar
fastur viðskiptavinur.
Etann tók sér því ferð á hend-
ur til að hafa upp á þessu kaffi-
húsi. Og hann fann það strax
næsta kvöld, eins og það hefði
verið ákveðið fyrirfram. Hið eina,
sem vakti honum furðu, var, að
hann skyldi ekki fyrr hafa veitt
því athygli, að það lágu aðeins
tvær götur milli þess og heim-
ilis hans og það hét raunveru-
lega „Græni páfagaukurinn.".
Jazhljómsveit spilaði uppi á loft-
inu. Enda þótt Ben Morton væri
ekki sérlega hrifinn af jazztón-
list, fór hann upp stigann og sett-
ist við borð, þar sem hann gat
fylgzt vel með hljómsveitinni.
Hann gaf gætur að saxófónleik-
aranum, sem lék á hljóðfæri sitt
sýnilega gjörsneyddur áhuga. en
annars var ekkert, sem greindi
hann frá hinum hljóðfæraleikurun-
um. Hann bar vissulega merki
Kains. Þvert á móti hafði hann
blá bamsaugu. mjúka, eplarjóða
vanga, og feimnislegt bros lék um
varir hans, jafnvel þegar hann blés
í saxófóninn.
Fyrst í stað tók hann ekki eftir
komumanninum, sem hafði gefið
honum nánar gætur að minnsta
kosti í klukkutíma og hefði haldið
þvi áfram, ef hljómsveitin hefði
ekki hætt að leika um miðnætti.
en þá fóru hljóðfæraleikaramir
he>m. Ben Morton elti saxófón-
leikarann eftir skuggalegum göt-
um og hélt sig i hæfilegri fjar-
lægð. í fyrstu tók hann ekki eftir
þvi, að hljóðfæraleikarinn stefndi
rakleitt heim tíl hans. En þegar
Morton sá hann opna dymar á
sinu eigin húsi og því næst
dyrnar að íbúðinni sinni, þegar
hann sá hann hengja upp frakk-
ann sinn og hattinn í forstofunni
nákvæmlega eins og hann var
sjálfur vanur að gera og ganga
síðan_ inn í herbergið, þar sem
eiginkona hans svaf, féll hulan
frá óttaslegnum augum hans.
Hann sneri við frá sér numinn
af skelfingu og flúði í blindni frá
húsinu, eins og hann væri sjálfur
ókunni saxófónleikarinn og hinn
maðurinn sá raunverulegi Ben
Morton, öðru nafni Franz Mauthn-
er. Hann læddist eftir götunum
eins og vofa og lét að lokum
fyrirberast á bekk í einhverjum
garðinum. Hann áræddi ekki að
fara herm daginn eftir. Hann hékk
á biðstofum og veitingahúsum, og
um kvöldið fór hann aftur í
„Græna páfagaukínn". Þar endur-
tók sig sagan frá kvöldinu áður.
að öðru leyti en þvf, að nú var
saxófónleikarinn farinn að gefa
honum gætur. Næsta kvöld gaf
hlióðfæraleikarinn honum þegar
nánar gætur, og stundum virtist
andlit hans ósjálfrátt bregða lit-
um. En svo kynlega vildi til, að
hann sagði aldrei orð við Ben
Morton, þó að hann hefði ekki
augun af honum. Hinir gestirnir
virtust alls ekki taka eftir hinu
þögla einvígi, sem þeir háðu með
augunum Það var engu líkara en
annar þeirra væri ekki viðstaddur.
Undrun saxófónleikarans breyttist
í augljósa gremju, sem tók nú
að bitna á leik hans. Hann hafði
ekki stjórn á höndum sínum og
fingrum. Eftir að hafa skipzt á
tíðu augnaráði, höfðu þessir tveir
keppinautar fyrir löngu náð
leikni í að greina minnstu svip-
brigði í augum hvors annars.
Að lokum stóðst saxófónteikar-
arinn ekki lengur seiðmagnað til-
lit hins. Hann hætti skyndilega að
leika, lét hljóðfærið gefa frá sér
hvellt blfstur, steig niður af pall-
inum, gekk að borði Mortons,
hneig'Ji sig klaufafega og sagði
með feimnislegu brosi: Ég fæ
ekki varizt þeirri hugsun, að ná-
vist mín valdi yður óþægindum.
herra Mauthner. En hér er ég nú
einu sinni En ef þér álítið, úr því
þér haf'ð vakið míg til lífsíns, að
öðrum hvorum okkar sé ofaukið,
þá held ég, að það sé aðeíns ein
lækninn til við þessum tvískinn-
ung o'-kar ,,0g hver væri hún?"
sagði Ben Morton agndofa. „Gefa
okkur fram við lögregluna. Lög-
reglan er vinur okkar og banda-
maður hún hefir alltaf einhver
ráð. Hún mun ganga úr skugga
um raunveruleika okkar, og ef svo
vill tít, að annarhvor okkar reyn-
ist aðeins vera ímyndun, þá mun
hún kveða niður þessa útblásnu
vofu á svipstundu" Ben Morton
gat engu svarað. Hann var slíku
flemtri s,“oinn. að hann gat ekki
hreyft sig. Saxófónleikarinn hafði
talað úr gagnstæðri átt, líkt og
búktalari. Stimað feimnislegt
brosið lék um varir hans. Og
hægt, ósýnilega, eins og þegar
bráðinn málmur storknar. tók
vera hans nð skírast og brosið
varð að háðlequ qlotti. Fætur
hans tókn að hrevfast ósjálfrátt
— hann færðist nær og nær Ben
Framh. á bls. 12
30. marz 1969
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 5