Lesbók Morgunblaðsins - 18.10.1970, Qupperneq 2

>
Skipbrot hamingjunnar
Til vinstri: Ófeigsfjörður. Til hægri:
Flugsýn yfir Trékyllisvík og nágrenni.
Mynd.in er tekin sunnan Reykjafjarð-
ar ng sést hann ne'ðst á myndinni.
Sléttlendið á miðri myndinni er Ames-
dalur.
anvindum og snjókomu í mill-
um af hverri átt, segir í Vatns-
fjarðarannáli hinum yngsta.
Skömmu eftir að Fortuna
lagði út, gerði ofsalegt norð-
austan áhlaup með fannburði og
frosti. Hrakti þá skipið í hríð-
inni, undan sjó og veðri inn á
flóann, unz það strandaði við
norðanvert Engines, þar sem
fórust menn allir, er á voru.
Skipstjóri Fortunu var dansk-
ur maður, að nafni Lund, og
skipshöfn hans að sjálfsögðu
einnig dönsk.
Víst má telja, að þeir skips-
menn, hverra lík síðar fund-
ust ofan flæðarmáls á Enginesi
hafi komizt á þurrt land með
einhverju lífsmarki, en hinir
farizt í landbriminu. En þótt
þeir hefðu fast land undir fót
um, voru þeir að litlu bættari,
aðframkomnir menn af vosbúð
og kulda á mannauðri strönd,
þar sem iangt var til baeja.
Enda virðast þeir hafa krókn-
að út af, skömmu síðar. Það er
skipstjórinn einn, sem sam-
kvæmt munnmælunum sýnist
hafa haft þrek til þess að leita
sér lengra lífs. Ekki er nú vit-
að hvort þá hefur verið byggð
í Drangavik, sem ella er bæja
næst vettvangi, en þó svo hafi
verið er það á móti veðri að
sækja og því með öllu óeðli-
legt, að skipstjóri héldi í þá átt
ina. Fyrir innan nesið, hefur
hann svo fljótlega rekizt á Ey
vindarfjarðarána, sem vafa-
laust hefur verið uppbóigin af
krapi og ófær yfirferðar ör-,
þreyttum manni. Þá hefur það
orðið hans fangaráð, að leita
skjóls i fyrrnefndum Kafteins
skúta.
Það voru menn Jóns bónda
Árnasonar (1746—1803) í
Ófeigsfirði, sem urðu varir við
strandið, þegar upp birti hríð-
ina, og bendir það til þess að
þá hafi Drangavík verið i eyði.
Ófeigsfirðingum hefur að lík-
indum, eftir fomri venju, orð-
ið það einna fyrst fyrir að
hlynna að likum hinna látnu
manna, er síðar voru flutt til
kirkju í Árnesi og jarðsett þar.
Trúlegt er, þótt eigi sé frá því
greint i ritum, að strax eftir
að kunnugt varð um strandið
hafi menn úr landi farið fram í
skipið, sem ekki virðist hafa lið
azt í sundur fyrr en síðar, þó
að brotið væri og allmikill sjór
í þvi, meðan á björgun farms-
ins stóð. I skipinu voru skepn
ur á lífi, fáeinar kindur, kött-
ur og hundur skipstjórans. Erf
itt er um það að dæma nú en
þó kemur manni í hug, að ef
til vill hefðu flestir eða jafn-
vel allir skipverjar komizt lífs
af, hefðu þeir aðeins haldið
kyrru fyrir um borð í flakinu,
þar til veður lægði.
Þegar hljóðbær varð strand
sagan ritaði Árnesprestur, sem
þá var séra Jóhann Bergsveins
son (1753—1822)), sýslumanni
Strandasýslu bréf, hinn 26. sept
ember, og skýrði honum frá
hvemig komið væri fyrir
Höfðaskipi. En svo var oftast
nefnt kaupskipið, sem sigldi til
verzlunarstaðanna við Húna-
flóa, þ.e. Skagastrandar og
Kúvíkna. Sýslumaður Stranda-
sýslu þá um stundir, var Hall
dór Jakobsson (1735—1810) frá
Búðum, föðurbróðir Jóns Espó
líns sagnaritara og sýslumanns
í Skagafirði. Halldór bjó á Felli
í Kollafirði og var kvæntur Ást
ríði Bjamadóttur sýslumanns,
Halldórssonar á Þingeyrum,,
sem mikill þótti fyrir sér. Bróð
ir Ástríðar var Halldór Vída-
lín, klausturhaldari á Reyni-
stað og faðir Reynistaðabræðra
sem úti urðu á Kjalvegi með
180 fjár, haustið 1780 og al-
kunnugt er, meðal annars af
nýlegum blaðaskrifum.
Halldór sýslumaður Jakobs-
son var um þessar mundir vel
fimmtugur að aldri, mikill mað
ur vexti og karlmannlegur, eins
og föðurfrændur hans margir,
en miður góðmannlegur ilits.
Hann var ákaflega ofsafeng-
inn í skapi og drykkfelldur, en
drykkjuskaparóregla var alltíð
ur löstur meðal íslenzkra emb-
ættismanna á þeirri öld. Hann
var fróður um margt og vel að
sér ger, þegar hann gætti sín.
Hafði hann lokið embættisprófi
í lögfræði með 1. einkunn frá
háskólanum í Kaunmannahöfn,
en var sama ár rækur ger frá
skólanum um tveggja ára skeið
ásamt einum félaga sinna, fyrir
misþyrmingar á józkum stúd-
ent í ölæði. Hann stundaði og
töluvert ýmis ritstörf, en lang-
kunnast þeirra mun vera saga
•eldfjalla og eldgosa á Islandi
(Fuldstændige Efterretninger
om de udi Islánd ildsprudende
Bjerge), er hann ritaði á
dönsku og prentuð var I Kaup
mannahöfn 1757. Til er í hand-
riti islenzk þýðing bókarinnar
eftir sjálfan hann, en hefur
aldrei birzt á prenti.
1 Landfræðisögu sinni fer dr.
Þorvaldur Thoroddsen svo-
felldum orðum um þetta fræði-
rit: „Var hún (þ.e. eldíjallasag
an) um langan aldur aðalheim-
ild útiendinga i öllu því, er
snerti eldfjöll á íslandi, og var
það mikið mein, því að bókin
er mjög ruglingslega samin og
í henni margar villur. Þar er
fyrst eldfjöllum og eldsupp-
vörpum lýst og síðan kemur
sögulegt yfirlit yfir eldgosin
sjálf. Höfundur hefur haft
mjög litla náttúrufræðiþekk
ingu og þekkt lítið fjöll og
landslag á íslandi, og því hefur
honum yfir höfuð tekizt óheppi
lega. Fjalla- og staðanöfn eru
sums staðar sett á ranga staði,
ártöl mörg skökk og hvergi er
vitnað i heimildir."
Þó að ágætur vísindamaður á
þessu sviði, eins og dr. Þor-
valdur gefi eldfjallasögu Hall-
dórs lága einkunn er það ekki
nema von, og þarf engan að
undra. Bók sýslumanns er skrif
uð um miðja 18. öld, af ósér-
fróðum manni, sem í mörgu var
rösulvirkur. Einnig er á það að
líta, að bókin mun hafa verið
hin fyrsta sinnar tegundar hér
á landi. Að vísu hafði Eggert
lögmaður Ólafsson, fáum árum
fyrr, birt rit á latínu, um
myndun Isiands af jarðeldi, og
var ætlun hans, að það yrði
fyrri hluti allmikils rits um
jarðfræði Islands.
Halldór sýslumaður Jakobs-
son, sem bæði var reiðigjarn
og mjög vínhneigður eins og
fyrr var sagt, var einnig hið
mesta mein að því, hve sambúð
þeirra hjóna fór lengstum fram
með miklum óþægindum. Ást-
ríður kona hans var sögð sínk,
fégjörn og óþýð í skaplyndi,
enda voru þau löngum ósátt,
og kenndu flestir henni meir
um það. Er til dæma haft um
samlyndi þeirra, að einhverju
sinni er þau deildu hart í
rekkju sinni, þoldi sýslumaður
eigi mátið, hótaði að ganga frá
henni og hljóp út á nærklæð-
um einum. Frost var veðurs og
kólnaði honum brátt úti, svo
að hann sá það ráð vænst að
hörfa inn aftur, og vildi þá
undir klæðin hjá konu sinni á
ný. Hún spyr: „Hver fer þar“?
„Andskoti þinn“ svarar hann.
„Já er kaldur og kemur þó úr
eldinum,“ varð Ástríði þá á
munni.
Þegar sýslumanni barst bréf
séra Jóhanns í Árnesi, sem
fyrr getur, þá bjóst hann norð
ur á strandið, sjóveg til Ófeigs
fjarðar. Er hann var ferðbú-
inn, bað Ástríður hann þess að
gæta sín nú vel, en því var hún
ekki vön, kvaðst ætla, að ella
yrði honum för sú til mikils
ótíma. Norður á Engines kom
sýslumaður 2. október, og var
þá við 12. mann. Dvaldi hann
þar í fimm daga og gott veður
þrjá hina fyrstu, en versnaði
síðan. Voru þá gerð tjöld úr
seglum skipsins og bornar þar
í kistur og fleira, sem bjarg-
að var af strandinu. Sýslumað
ur lét þegar í upphafi gera leit
að líkum skipverja og fundust
alis níu, að því er segir í
Strandamannasögu Gísla Kon
ráðssonar. En séra Jón Guðna
son, er gaf þá bók út á sínum
tíma og leiðrétti þar jafnframt
æðimargt, getur þess í athuga-
semd, að samkvæmt nrestsþjón
ustubók Árness hafi aðeins
fundizt sjö lík skipverja, og
tvö þeirra ekki fyrr en árið
eftir. Þrátt fyrir það getur
skinshöfnin upphaflega hafa
verið níu manns, og hafa þá
lík tveggja manna aldrei fund
izt.
Björgun farmsins fór í hin-
um mestu handaskolum, og bar
þar einkum til, að í skipinu
höfðu fundizt 3 kvartil brenni-
víns. Varð þá strax ölæði mik-
ið á strandstaðnum, en ölóð-
astur allra var þó sýslumaður
sjálfur. Á öðrum degi björg-
unarstarfsins gengu drykkju-
læti hans svo úr hófi fram, að
menn höfðu við orð að binda
hann, hvað ekki var þó gert.
Fyrsta daginn, sem sýslumaður
var á strandstaðnum, íór hann
fram á flakið og ritaði hjá sér
hversu það var á sig komið, lét
þá einnig flytja í land nokkra
vota ullarvöru. Að öðru leyti
er talið, að hann hafi lagt
mest kapp á að ná eigum og
munum skipshafnar og ýmsu
skrani, svo sem köðlum, stólum,
hurðum, borðbúnaði og klukku
einni, sem rammlega var fest í
skipinu.
Hinn 5. október hélt sýslumað
ur uppboð þar á nesinu, á fatn
aði og ýmsu fleiru, er á land
hafði borizt eða flutt verið úr
flakinu af þeim, sem að björg
un farmsins störfuðu. Hvorki
lét hann virða til verðs neitt
af varningi þessum né heldur
auglýsa uppboðið fyrirfram.
Keypti hann þar margt sjálfur,
og varð honum það síðar að
fótakefli, ásamt öðrum og
stærri yfirsjónum í sambandi
við strand þetta.
Skipið hafði verið hlaðið is-
lenzkri vöru, sem fyrr segir,
einkum kjöti og prjónlesi að
því er ætla má, þar eð Höfða-
kaupstaður (Skagaströnd) var
sláturhöfn, sem stórt landbún-
aðarhérað lá að. Trúlega hafa
og verið þar í einhverju mæli
afurðir Strandamanna, fiskur
og lýsi, því að Höfðaskip átti
einnig að sigla á Kúvíkur hluta
úr sumri. Frá því er greint í
heimildum, að fluttar voru í
land nokkrar tunnur af salt-
kjöti og saltfiski og einn prjón
lespakki, sem björgunarmenn
höfðu leyst umbúðir af og flutt
til lands I smærri einingum.
Voru sýslumanni þá gerð orð
og hann spurður að því, hvort
eigi mætti losa umbúðir af
fleiri prjónlesströngum, sem
lágu í sjó niðri í skipinu og
með öllu óhrærandi upp úr lest
inni i heilu lagi. Það bannaði
hann með illyrðum, svaraði
ósæmilega til og óskaði þess,
að duggan með öllu sínu er
hann ákvað væri komin út í
hafsauga. Enda var þá
drykkjuslark hans slikt, að
það hindraði mjög alla björg-
un.
Yfirleitt fnun ekki miklu hafa
verið náð í land, af hinum verð
meiri farmi. Virðist yfirvaldið
hafa hugsað sem svo, að nögu
ríkur væri reiðarinn, þar sem
konungsverzlunin eða ríkissjóð
urinn átti hlut að máli, enda
þekkist sá hugsunarháttur enn
Frh. á bls. 14.
2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
18! ólktióiber 1070