Lesbók Morgunblaðsins - 14.03.1971, Blaðsíða 9

Kommúntir eru ævagramalt
sambýlisform, sem vakið Iiefur
verið upp á síðustu árum, eiuk-
um í borgum, en einnig í sveit
ebis og danska komnninan í
Xhy, sem hér sést á góðri
stmid, þegar allt lék í lyndi.
„Stórfjölskyldan“, sem fyrr meir bjó saman að miklu leyti, sést
nú aðeins saman við skírnir og fermingar eða í jólaboðum. Kon-
ur leggja meiri áherzlu á slíka fjölskyldusamlieldni, en flestir
karlmenn sbina því meira af skyldurækni en áiuiga. Þeim drep-
leiðist oft í slíkum boðum.
Stundum er talið að sjónvarpið bafi orðið til að tengja f jölskyldur
sanian og að fólk sé meira lieima bjá sér síðan það kom til sög-
unnar. En það er fölsk samheldni, enda l»egja oftast allir, þegar
liorft er á sjónvarp.
gengin í garð. Æbtantengslin gömlu, sem stuðluðu
svo mjög að samheldni skyldfólks áður fyrr, eru nú
í óða önn að suudrast og bresta, og ættarhöfðinigjar
eru gengnir fyrir ætternisstapa á Mandi. Viðleitni
ættmenna til samgangs og samheldni einkennist nú
meira af þvingaðri skylduræikini en einlægri löngun
og þörf til samneytis. Dæmi um þetta eru fermingar-
veizlur, afmæli og jólaveizlur i heimahúsum, sem
margir hverjir sækja með hangandi hendi og hræsnis-
svip meðan hugurinn dvelst við eitthvað annað, sem
þeir missa af fyrir bragðið.
Stórfjölsky'ldan riðlast æ meir, afi og amma búa
enmþá í sveitinmi eif þau eru þá ekki komin á elli-
heimili eða búin að koma sér fyrir í tveggja her-
bergja ibúð einhvers staðar í þéttbýlinu. FjöÍ3kyld-
ur systkina og frændfólks í þéttbýlinu hafa síminmk-
andi samgamg, og það gerist æ sjaldgæfara að fólk
komi i heim'sókn án þes3 að haifa gert hátíðlegt boð
á uindan sér í simann.
Innreið sjónvarpsins hefur haft í för með sér
gífurlega breytingu á kvöldvenjum manna. Að vissu
leyti stuðlar sjönvarpið að samheldni kjarnafjöl-
skýldunnar og heldur henni meira heima, en þetta
er varla miklu meira en gervisamheildmi, sambærileg
við óþersónulegt andrúmsloft meðal gesta í kvik-
myndahúsi. Fjöliskyldain heldur elcki uppi samræð-
nm, lætur engar ákoðanir í ljós í óþvimguðu sam-
tjaíli. Fjölmiðiltinn hefur orðið alft kvöldið, athyglin
beinist óskipt að honium en ekki gagnlkjvæmt milli
viðstaddra. Vanamyndunin, sem aÆ þessu leiðir, verð-
ur til sjónvarpsefnisins vegna en ékki vegina sam-
kennidar meðal fjölskýldunnar. Afleiðingin er sá, að
fjölskyldan fer að mestu leyti á imis við þá eðiilegu
andlegu svölun, sem kyrrlát kýöldstund veitir saxn-
stilitum hópi og hverjumi einstaklingi er nauðsynleg.
Margir leita þvi þessarar svölunar utan heimilis-
inis í einhvers konar félagss'tarfsemi, sem er orðin
geysilega fjölbreytt miðað við það, seim áður var,
og stuðlar á sinn hátt að enn frekari sundrun fjöl-
sikyldunnar, og kernur í stað hermar félagsHega. En
þeir eru einnig margir, sem finna þessa svölun alls
ekiki, eða gamga á vit gtaumsins .til að drekkja sál-
rænum óþægindum í solli og sjálfsblekkingu. Það
virðist því ærin ástæða til að gera sér ljósari grein
fyrir áhritfum og hlutverki fjölmiðia, einkum sjón-
varps, vanda meira til efnis og reyna nýjar leiðir,
þar sem meira tiilit er tekið til andLegra þarfa fjöl-
slkyidunnar sem stofnunar og undirstöðueiningar í
þjóðfélaginu.
Opinberar skýrslur bera með sér, að tíðni sál-
rænna sjúkdóma hefur stóraiukizt, afbrotusm og hjóna
skilnuðum fjöigar, aibóhólismmn 'leggur æ fleiri
einistaklinga og heimili í rúst, og fíknilyfj ahættan
vofir yfir einis og diimmt ský. Við stöndum frammi
fyrir þeirri staðreynd, að það þarf sterk bein til að
þola góða daga.
Þörfin á aukinni aðhlynninigu og handieiðslu
fyrir þá, sem eiga við sálræna erfiðleika að stríða, er
orðin svo aðkallandi, að jaðrar við öngþveiti. Upp-
lausn fjölda hjónabanda og heimila á beinar rætur
að rekja til geðrænna sjúkdóma, en þó einkum al'kó-
hóllisma eða ofdrykkju, og þannig haldast vanda-
málin í hendur. Fróðir menin gizka á, að um 4000
Islendingar muni eiga við alvarlegt áfengisvanda-
mál að striða. Makar þeirra, böm, foreldrar og
önnur náin skyldmenni líða að jafnaði meira og
minna fyrir ástand þeirra, þannig að ekki er um of
áætlað, að um 20.000 mamns eða tíu prósent þjóð-
arinnar verði beint eða óbeinit fyrir barðinu á þess-
um félagslega sjúkdómi um lengri eða skemmri
tima ævinmar.
Staða konunnar er breytt, og hún nýtur a.m.k.
fræðilega sama einstaklingsifrelisis og karlmaðurinn.
Mikill fjöldi mæðra vinmur úti og verður að fela
barniaheimilum og einstaklingum umsjá barna sinma.
Skipulögð bamagæzla er þó emm lamgt að baki þörf-
inmi þrátt fyrir ötutt starf hins opinbera og frjálsra
samtaka í þétthýlihu. Konur vinna úti ýmist af
fjárhagslegri nauðsyn eða persónulegri þörf, og þetta
er talið þjóðhagsHega jákvætt. En meðam það gerist
á kostnað uppeldis og umhyggju yngstu borgaramna
hlýtur félagdlegt réttmæti þess að orka tvimælis.
Sumum heimilum hefur tekizt að leysa þenman
vamda, öðrum ekki. Það er eimmig ómótmælanleg
staðreymd, að fjöldi húsmæðra gegnir tvöföldu
sftarfi, og heimilisstörfin eru ólaiunuð fjár'hagslega
séð. Án efa njóta margar þeirra aðstoðar eigin-
manns og barna, þar sem nægitegur skilningur er
fyrir hendi. Engu að síður er það húsmóðirin, sem
ber hita og þunga heimilisstaríanna öðrum fremur.
Margt hefur unnizt með tillkomu nýtízku heimilis-
tækja og þæginda. Vamdinn er fyrst og fremst fólg-
inn i þvi að ,,frelsa“ vinnandl húsimóður frá þvi að
vera bundnari störfum á heimi'linu en aðrir meðlim-
ir fjölskyldunnar, fram yfir það, sem réttlátt og eðli-
legt getur tallizt. Tæpast er þó farsælt að gera kon-
una fráhverfa heimilisstörfum með vafasöinum
áróðri um lágkúrulegt gildi þeirra. Öliiu heilbrigðara
væri að setja fraim einhverjar skynsamtegar kröfur
um laun henni til handa til að koma í veg fyrir að
húsmóðir neyddist til að vinna úti af fjárhagslegum
ástæðum meðan hún vill sjálf vera heima. Eðlileg-
asta athatnasvið móðurinnar hilýtur að vera heiim-
ilið sjálft, þótt deilla megi um hve langt hún eigi að
ganga í eldamennisku, þvotjti og allis konar stjani
kringum stálpuð eða fuHvaxin letiblóð, sem kunna
að heyra fjölskyldunni til, að eiginmainninuim með-
töldum. — Sem jafnoki eiginmaninsins orsakar kon-
an ný viðhorf í hjónabandinu og þvi reynir nú
ennþá meira en áður á andlegan þroska þeirra ein-
staklinga, sem I hlut eiga. Konan er orðin annar póll-
inn i hjónabandinu í stað þess að vera undirgefið
„vinnudýr" eiginmannsins. Hamingjusaimt hjónaband
byggist á gagnkvæmri virðingu og tillitssemi og við-
urkenningu algjörs jafnréttis. Viða mun þó pottur
brotinn í þessu efni vegna vanþekkingar og þroska-
leysis, og skólarnir, kirkjan og aðrar félagslegar
stofnanir eiga stórt verkefni framundan að bæta
ástandið.
Börn og nnglingar hafa á öllum tímum myndað
eins konar andstæðu hinna fullorðnu, sem krafizt
hafa skilyrðislausrar hlýðni og undirgefni af þeirra
hálfu. Félagslega séð var þetta nauðsynlegt til að
tryggja jafnvægi og öryggi hins viðurkennda og
stöðuga samfélagsforms fyrri tima. Þetta var gjam-
an kallað að hafa vit fyrir börnum og unglingum
og þótti sjálfsagt af beggja aðila hálfu, þrátt fyrir
allt nöldur eldri kynslóðarinnar um spillingu æsk-
unnar á hverjum tíma. Þró-un síðustu áratuga, sí-
aukin tízku- og hátterniissefjun, löng skólaganga og
nútíma fríhyggja valda því m.a. að islenzkir ungl-
ingar eru óafvitandi en óstöðvandi að mynda með
sér ,,sérmenninngu“ á svipaðan hátt og amerískir
unglingar hafa gert, og að þessu leyti er bilið milli
kynalóðanna greinilegra en nokkru sinni fyrr. Þeir
fjardægjast æ meir áhrif foreldra og heimilis, og
skólamir hafa ekki fundið leiðina til að vega upp
á móti þessu. Þeir gerast þátttakendur i sérmenn-
ingunni og fara þanniig á mis við þá mikilvægu amd-
legu mótun, sem yfirfæi'sla erfðareynslu frá kynslóð
tiil kynslóðar íelur í sér og gerist með gagnkvæmu
viðhörfi foreldra og barna. Afleiðingin er sú, að gal-
gðpaskeiðið lengist, og fæst ungmenni i þessum
hópi öðlast nokkra andlega mótun að gagni fyrr en
þau neyðast til að sjá’ fyrir sér sjálf og þá of’t
búin að ná tvítugsaldri eða meira.
Um gagnsemi íslenzku fjölskyldunnar má enn sem
fyrr segja, að bóndi sé bústólpi og bú landstólpi.
Þessi gamla staðhæfing gildir enn i dag um fjöl-
skylduna og heimilið. Það er því alvarlegt mál, ef
rétt reynist, að hin nýju þróunaröfl séu sem öxi
reidd að rótum fjölskyldunnar. Að visu hefur talls-
verð viðleitni verið sýnd á síðu.du árum til úrbóta,
en margt af þvi, sem gert hefur verið, er of smátt
gengur of skaimmt og of seint fyrir fjölda einstakl-
inga og lífshamingju þeirra. Það mátti tæpast seinma
vera að stofnuð var félagsfræðideilld við Háskóla ís-
lands. Ekki er vafamál, að óþrjótandi vei'kefni biða
Frainbald á bls. 14
14. rnarz 1971
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 9