Lesbók Morgunblaðsins - 14.03.1971, Blaðsíða 11

SAMTAL
VIÐ
GODARD
KVIKMYNDIR
OG BYLTING
Fyrri hluti
„Ég er ekki lengur kvikmyndagerðarmaður, að-
eins verkamaður, sem gerir byltingarkvikmyndir
til þess að ýta undir byltingarlegar umbætur.“
(Eftir að Godard, lauk við
One Plus One, hefur hann,
sem kunnugt er, haldið sig
utan við sviðsljós kvikmynd-
anna síðustu tvö árin og hef-
ur snúið sér að gerð 16 mm
kvikmynda um ýmsar póli-
tiskar hreyfingar auk ýmissa
tilraunamynda. Fer hér á eft-
ir úrdráttur úr viðtáli, sem
haft var við Godard og sam-
starfsmann hans, Jean-Pierre
Gorin, fyrir tœpu ári. Síðari
hluti þessM viðtáls mun birt-
ast í næsta Lesbókarþætti).
Spurning: Hvers vegna
álcváðuð þið að kalla ykkur
Dziga-Vertov 1) hópinn?
Godard: Þar koma til tvær
Sstæður. Önnur er nafnið
Dziga-Vertov eitt sér, hin er
hópurinn Dziga-Vertov. Hóp-
nafnið er ekki til að benda á
ákveðna áætlun, til að marka
ákveðna stefnu, ekki til þess
eins að leggja áherzlu á eina
persónu. Hvers vegna Dziga-
Vertov? Vegna þess að í byrj-
U.V aldarinnar var hann raun-
verulega marxískur kvik-
myndagerðarmaður. Hann var
byltingarsinni, sem vann í
þágu rússnesku byltingarinn-
ar með aðstoð kvikmyndanna.
Hann var ekki emungis lista-
maður. Hann var virkur lista-
maður, sem gekk í lið með bylt-
ingunni og varð byltingarsinn-
aður listamaður vegna barátt-
unnar. Hann sagði, að hlutverk
„Kinoki" væri ekki kvikmynda
gerð — Kinoki merkir ekki
kvikmyndagerðarmaður, það
þýðir kvikmyndaverkamaður
— heldur að framleiða kvik-
myndir í nafni heimsbyltingar
vehkalýðsins (World Prole-
tarian Kevolution). Að þesisu
leyti var hann mjðg frábrugð-
inn þeim félögum, Eisenstein
og Pudovkin, sem ekki voru
byltingarsinnar.
Gorin: Hann hafði mjög næm
an s'kiinimg á þvi, að kvilk-
myndir voru notaðar af stjórn-
völdunum, sem höfðu fundið
þær Yipp fyrir fjöldann; að
kvikmyndin var láltin lýsa
borgaralegri hugmyndafræði.
Sp.: En er hann nokkuð ann-
að en sögulegt dæmi? Geta
þessi sömu undirstöðuatriði
gilt í dag? Og ef svo er, hvem-
ig getið þið beitt þeim við þær
breyttu aðstæður, sem nú eru
fyrir hendi ?
Godard: Fyrst verðum við að
gera okkur grein fyrir þvi, að
við erum franskir baráttu-
menn, sem virkjum kvikmynd-
ir, vinnum I Frakklandi og er-
um þátttakendur i stéttabar-
áttunni. Við erum staddir á ár-
inu 1970 og kvikmyndin, verk-
færið, sem við notum, er ennþá
statt á árinu 1917.
Dziga-Vertov hópurinn þýð-
ir, að við erum að reyna, jafn-
ved þótlt við séuim aðeins tveii'
eða þrír, að vinna saman sem
hópur. Ekki bara að vinna sam
an sem félagar, heldur sem
pólitískur hópur. Sem þýð-
ir átök, baráttu í Frakklandi.
Að vera þátttakandi I barátt-
unni, þýðir, að við verðum að
berjast með hjálp kvikmynd-
anna. Að gera kvikmynd, sem
pólitískur hópur, er mjög erfitt
eins og stendur, vegna þess að
við erum fremur einstaklingar,
í þeirri aðstöðu, pólitiskt, að
vera að reyna að ganga sömu
götuna. Hópur merkir ekki að-
eins að einstaklingar gangi
samsiða sömu götuna, heldur
að þeir gangi í takt, pólitískt.
Sp.: Er nauðsynlegt að vinna
sem hópur? Gæti einstakling-
ur, sjálfstæður kvilkmyndagerð-
armaður, gert kvikmyndir á
pólitískan hátt?
Godard: Það veltur á ýmsu.
í fyrsta lagi vairður hann að
losna úr viðjum ríkjiandi pen-
ingakerfis. Hann verður að
gera sér grein fyrir því, hvað
það merkir að vera sjálfstæð-
ur. Það er ekki það sama og
að vera bara hippi. Hann verð-
ur einnig að losna úr viðjum
borgaralegrar hugmyndafræði
og þegar hann hefur náð því,
getur hann farið að snúa sér
að hugmyndafræði byltingar-
innar. Það þýðir aftur, að
hann verður að reyna að vinna
sem hópur, sem stofnun, til að
skipuleggja svo að hægt sé að
sameina. Kvikmyndir eru að-
eins leið til að stuðla að sam-
einingu. Það að gera kvik-
Jean-Luc Godard: Skilinn við
fyrri myndir sínar og snúinn
af vegi peningavaldsins.
myndir, er aðeins lítil skrúfa 1
byggingu nýrra pólitiskra
hugtaka.
Sp.: Krefst þetta ákveðinn-
ar þekkingar eða sérstakra
gáfna?
Godard: Já, en það er ekkl
hægt að tala um tegundir þekk
ingar eða gáfna, aðeins um
þjóðhagslega nýtingu þekking-
ar og þjóðhagsliega nýtingu
gáfna. Til þess að handleika
byssu þarf auðvitað ákveðna
þekkingu, ákveðna hæfni. Til
að hlaupa hratt þarftu góða
fætur og góða þjálfun. Til að
vera ekki út úr fókus, þegar þú
tekur myndir, þarftu ákveðna
hæfni. En svo kemur til hin
þjóðhagslega nýting á þessari
ákveðnu hæfni.
Sp.: Er mögulegt að færa sér
í nyt sérþekkingu? Gætuð þið
t.d., samtimis þvi að vinna ykk
ar í millum og vitandi hvers
konar mynd þið vilduð gera,
notazt við einhvem eins og
t.d. Raoul Coutard? 2)
Godard: Hvers vegna ekki?
Við erum t.d. þessa dagana að
leita að klippara, pilti eða
stúlku, ekki vegna þess að
við vi'tum ekki hvernig eigi
að gera það, heldur vegna
þess að við viljum fá ein-
hvem, sem er betur þjállf-
aður. Þannig tekst okkur
að vinna hi’aðar, og hrað-
inn skiptir okkur öllu máli. Ég
meina, Lenin getur tekið leigu-
bil, þegar hann þai'f að fei'ð-
Framhald á bls. 13
gjöi’ninga og lesið læknis-
fræði. Þessu næst er lýst
bandalaginu við djöfulinn.
Faust er staddur á krossgötu
kvöld eitt og særir djöfulinn.
Gerist fyrst hark mikið, síðan
lýstur upp eldglæringum og
loks sést maður í loga. Vei-ður
hann að munki og spyr um
vilja Fausts. Biður Faust hann
að koma kvöldið eftir um mið-
nætti og lofar hann því. Faust
segir honum þá frá kröfum sín
um. Andinn skuli vera honum
undirgefinn í hvivetna til
dauðadags og svara öllum
spurningum hans. En andinn er
ekki einráður um að gera
samninginn og segir honum frá
vistarverum vitis og verður
Faust þá hræddur, en biður
hann um að koma næstu kvöld
stund og verður svo. Húsbóndi
andans, djöfullinn, hefir gefið
samþykki sitt og krefst Faust
þess nú, að andinn skuli halda
til í húsi hans, vera ósýnileg-
ur, en birtast honum, er hann
óski þess og gera skipanir hans.
En Faust ofui’selur sig í stað-
inn djöflinum, gerir blóðsamn-
ing við hann og lofar að fjand
skapast við alia kristilega trú
og menn og láta engan telja sér
hughvarf. Siðan er samningur-
inn birtur og á hann að standa
í 24 ár og á Mefistofeles eftir
þann tíma að fá fullt vald yfir
líkama hans og sál. Nú byrjar
andinn á þjónustu sinni, flytur
Faust mat og drykk frá hirðum
konunga og fursta, stelur
handa honum fötum og skóm og
lætur hann hafa í drykkjupen-
inga 25 kr. á viku. En Faust
er ekki ánægður og vill kvong-
ast. Gerir þá ofsastorm og birt
ist djöfullinn honum. Faust
eru síðan færðir djöflar í
kvennalíki. Nú gerist hann spá
maður og aflar sér mikillar
frægðar. Mefistofeles skýrir
fyrir honum mismun sumars og
vetrar, gang himintungla og
uppruna mannsins. Faust óslcar
að sjá ái'a Satans og birt-
ast þeir honum í dýralíki, sem
mýflugux’, lýs, köngulær og
stinga hann og erta og fer
hann þá út úr hei’bei’gi sínu.
Byi-jar nú flakk Fausts. Fer
hann fyrst niður í víti, þaðan
upp til himna og síðan um alla
Evrópu (16. ár samningsins).
Á 19. og 20. ári byrjar hann á
svallsömu lífi, á 22. ári finnur
hann fjársjóð mikinn og árið
eftir lifir hann samvistum við
Helenu fögru frá Grikklandi.
Hún elur honum son, er hann
nefnir Justus Faustus og segir
hann henni frá ýmsum óorðn-
um hlutum. Sigur nú að ævi-
enda Fausts og gerir hann
þjón sinn Wagner að einkaerf-
ingja sinurn, útvegar honurn
þjónustusamlegan anda í apa
líki og felur honum á hendur
að í’ita um afreksverk sín. Er
mánuður er eftii', þjáist Faust
af sálai’angist og vill nú ekki
lita andann framar. Kveinar
hann sái’an og fer með stúdent
um til þorps eins í nánd við
Wittemberg, matast með þeim
og tekur síðan svefnlyf. Held-
ur hann hvatningarræðu til
stúdentanna, og eggjar þá að
berjast gegn djöflinum og
halda fast við kristna trú. Fara
þeir siðan til hvílu, en um 12—1
leytið gerir ofsarok og heyra
þeir hávaða mikinn í stofu
Fausts, sem hrópar á hjálp, en
loks dettur allt í dúnalogn. Er
morgnar, sjá þeir, að stofan er
full af blóði, heilaslettur á
veggjum og augu Fausts og
tennur liggja á gólfinu. Þeir
finna likama hans úti á haug
og er hann ógurlegur útlits.
Grafa þeir hann síðan og
halda til Wittemberg. Finna
þeir þar ævisögu Fausts, rit-
aða af honum sjálfum, en enda-
lokin vamtar og bæta þeir þeim
við. Er síðan fullyrt, að frá-
saga þessi sé sönn í hvívetna.
Eftir þetta kom út fjöldi
Faustbóka og kepptust þær um
að segja frá ýmsum særingum
Fausts. En Faustsagnirnar
voru notaðar i leikritum á und-
an Goethe og höfðu þau leikrit
mikil áhrif á hann. Helzta
þeirra var eftir Englendinginn
Christopher Marlowe, er var
uppi rétt á undan Shakespeare.
1604 kom út rit hans: The
tragical history of Doctor
Faustus.
Ef borinn er saman Faust
Goethes og Marlowes, er lik-
ingin óvenjumikil. Faust kepp-
ir hjá báðum að yfirburða-
þekkingu, og lifsþráin birtist
hjá báðum í ástarþörfinni; en
Goethe lætur „litla heiminn"
(die kleine Welt) hafa miklu
meira svigrúm en Marlowe, er
leiðir Faust jafnhai'ðan inn i
„hinn stóra heim“ (die grosse
Welt), og eru páfinn og keis-
arinn imynd hins andlega og
veraldlega valds. En engin
dýpri hugsjón liggur að baki
hjá Marlowe, er Faust skemmt
ir keisaranum með alls konar
töfrum. Leikrit Marlowes hafði
vafalaust miklu meiri áhi’if á
Englendinga en á Þjóðverja,
þvi að ensk leiklist var þá á
miklu hærra stigi.
Framhald.
14. marz 1971
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 11