Lesbók Morgunblaðsins - 04.07.1971, Qupperneq 5

1.
í greim mínni hér í Lesbók-
inni um vig lögmannsins á Lög-
mannsvöllum á Landi, voru
ieidd að því rök, að það haíi
verið Oddur lögmaður Ás-
mjundsson, sem var þar veginm,
lþá orðiinn íjörgamail, og senni-
lega hættur lögmannsstörfum.
Oddur lögmaður var atkvæða-
cmikikl og hafði staðið að sam-
þykkt um bann á vetursetu er-
iendra farmanna á íslamdi,
ásamt Brandi Jónssyni lög-
manni norðan og vestan á Is-
landi. En sú samþykkt er ekki
varðveitt, en getið er um hana
S samþykkt Þorleifs Björnsson-
ar á alþingi árið 1480. Oddur
Qögmaður var mikill vinur
Skarðsverja, enda hafði hann
verið ungur sveinn Lofts ríka
Guttormssonar, og sennilega
átt homum að þakka frama. sinn
og gengi.
Eftir miðbik 15. aldar varð
sýslumaður í Árnessýslu Jón
Óiafsson frá Reykjahlið við
Mývatn, Loftssonar hins ríka á
Möðruvöllum í Eyjafirði. Jón
bjó á Klofa á Landi, og var
jafnframt ráðsmaður í Skál-
holti. Hann var mikili auðmað-
ur, yfirgangssamur og hlifðist
Diitt við, fremur en aðrir höfð-
ingjar aldarinnar. Hann var af
hinum merkustu ættum lands-
ins, móðir hans var dóttir Rafns
iögmanns Guðmundssonar, Guð
rún að nafni. Hann kvæntist
rangæskri konu, Ingibjörgu
Eiríksdóttur í Skarði á Landi,
Krákssonar hins gamla á
Skarði, Jónssonar. Liklegt er,
að þessi ætt, föðurætt Ingi-
bjargar sé iangfeðgatal til
Skógverja hinna fornu undir
Eyjafjöilum. Sé það rétt, er
eðliieg afstaða Jóns sýslu-
manns til mála út af Krossreið.
Jón Ólafsson sýsliumaður
mun vera fæddur um 1420 —
1425. Hann kemur fyrst við
gjörning á Hólum 4. september
1449. Vorið 1457 er hann kvænt
ur og kominn suður að Klofa á
Landi. Hann hefur senniiega
kvænzt um 1450. Árið 1467 er
hans getið sem ráðsmanns í
Skái'holti. Það er í gjafabréfi,
þar sem hann og kona hans,
gefa jörðina Sandlæk í Eystri-
Hrepp f.yrir sálu Eiríks sonar
þeirra. Bréfið er ritað í Skál-
hölti 8. janúar 1467.
I Krossreiðardó'mi Erlends
isýslumanns Eriendssonar í
Rangárþingi, 9. og 10. septemb-
er 1471 í Lambey í Fljótshlið,
er hann einn dómsmanna, og er
þar nefndur sýslumaður í Ár-
nesþingi, enda var friðaröld í
héraði, meðan hann var þar
sýslumaður, kyrrlátur biskup á
stóli í Skálholti, Sveinn biskup
Pétureson, hinn spaki. Eftir
Krossreiðardóm kemur Jón
sýslumaður ekki íyrir í heimild
um, þótt sumir hafi haldið, að
hann sé sá Jón Ólafsson, er
meíndur er í dómi á Hi'iðarenda
i Fljótshlíð, 25. janúar 1472. En
sá Jón Ólafsson er talinn með-
al siðustu dómsmanna, og get-
ur því alls ekki verið Jón Ólafs
son sýslumaður Ámesþings,
því hann hefði verið neíndur
meðal þeirra fyrstu.
Jón Óiafsson sýslumaður og
Oddur Ásmundsson lögmaður
hafa verið góðir vinir, bæði
vegna ættar og nágrenmis. Lög-
maður studdi Jón sýslumann
mjög til áhrifa og jafnvel
ágangs, og beriegt verður síð-
ar i þessu efni.
' Þorleifur sonur Björns rika á
Jón Gíslason
VÁLEGIR
ATBURÐIR
í SELVOGI
Skálholtsráðsmaður
veginn af erlendum
vetursetumönnum
á Bjarnastöðum
á áttunda tugi
15. aldar
Skarði og Jón sýslumaður
Ólafsson voru systkinasynir.
Skarðverjar áttu miklar eignir
á Suðurlandi, og höfðu þar af
leiðandi talsverðra hagsmuna
að gæta þar um sveitir. Þorleif
ur var staðarhaldari í Hruna í
Hreppum, áður en hann fluttist
vestur til valda og áhrifa þar.
Hann fór Lítt að lögium, og var
viðriðin ofbeldisverk á Suður-
landi, enda var hann mikil yfir
gangsmaður, eins og flestir
valdsmenn aldarinnar.
Með kvonfanginu var Jón
Ólafsson bundinn erfðum og
vandamálum rangæskra manna
og hefur honum orðið það til
áhriía þar í sýslu, eins og
dómsstörf hans um Krossreiðar
mál sýna.
2.
Á áttunda tug 15. aldar urðu
nokkrar breytingar á afskipt-
um Danakonungs af Islands
verzlun. Kristján konun.gur 1.
var brenndur því marki eins
og fleS'tir konunigar miðalda, að
vera sífellt í f járþröng, enda
varð honuim nokkuð kostnaðar
samt í rekstri ríkisins. Hann
reyndi mjög að efla tekjur af
verzlun og umferð um dönsku
sundin, sérstaklega með bættri
innheimtu á Eyrarsunds-
itoLldnum, en einnig innheimtu
sekkja- og leyfisgjalds af skip-
um er fóru til Islands og ann-
arra fjariægra hluta Danaveld
is. Með bættri sambúð við Eng
lendiri'ga á yfirborðinu, er líða
tók á áttunda tug aldarinnar,
gafst konungi meira svigrúm til
að sinna þessum þáttum íjár-
öflunar. Jafnframt náði konung
ur að verulegu Leyti tökum á
Vestur-Hansaborgunum, er
hófu í þenna mund að sigla tiL
íslands, og varð það til mik-
illa áihrifa og bætti stórlega við
skipti landsins.
I réttarbót Kristjáns 1., 8.
júlí 1463, bannar hann „öl'lum
að kaupa við útlenzka kaup-
menn fyrr en þeir útgefið hafa
fyrrnefnd þeirra sekkjagjöld,
sem gamall siðvani verið heí-
ur. Hver hér á móti gjörir, hef
ur forbrotið það góss sem hann
kaupir eða svo góða peninga
og 8 örtugar og 13 merkur í
bréfabrot." Réttarbót þessi, ef
réttarbót skal kaLla, er varð-
veitt í fjölda afrita, og sýnir
það vei, að hún hefur verið aL
kunn, og valdsmenn hafa beitt
henni eftir megni.
Heimiidir eru mjög hljóðar
og fáorðar um athyglisverð
tíðindi á 15. öld. Annálaritun
var þá horfin úr tízku, skjal-
iegar heimildir oft i brotum,
vegna þess, að mikið glataðist
af skjölum í siðskiptunum. En
fleira kemur einnig tiL Liklegt
er, að sumum höfðingjum aldar
innar hafi ekki komið vel, að
ölL atvik í verðandi mála á Is-
iandi, yrðu um of í hámælum.
Þorleifur Björnsson iét á alþingi
samþykkja mótmæli gegn vet-
ursetu erlendra kaupmanna á
íslandi, og var samþykktin birt
í síðustu grein. Sjálfsagt hefur
hann notað sér samþykktina í
garði konungs, Kristjáns 1. en
hann hlaut hjá homum hirð-
stjórn á Islandi til þriggja ára,
en hann fór einmitt út sumarið
1480. En Þorleifur var síðbor-
inn til þeirra metorða á tvenn-
an hátt. I fyrsta lagi: sökuan
þess, að konungsskipti urðu í
Danaveldi um þetta leyti. 1
öðru lagi: ný stefina var á lofti
i verzlunarmálum Danaveldis,
er hafði miklar breytingar i för
með sér um kaupmennskiu alia
um norðurhöf.
Ehiglendingar höfðu fyrri
hLuta 15. aldar algjör tök á Is-
landsverzLuninni. En með
þjónkun bræðranna, Björns og
Einars ÞorLeifssonar, írá
Skarði við Danakonung móti
veidi Guðmundar Arasonar á
Reykhólum, er endaði með
falli hans, urðu snör þáttaskii
i þessum efnum. Árið 1467 var
Björn hirðstjóri hinn ríki Þor-
Leifsson drepinn í Rifi á Snæ-
fellsnesi af Englendingum. Um
þennan atburð eru fáar heim-
ildir eftirlátnar í íslenzkri
sögu, nema furðu ungar. En
Framhald á bls. 10.
4. júlí 1971
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 5