Lesbók Morgunblaðsins - 04.07.1971, Page 8

Það um borð i skipunum,
sem mestu skipti næst áttavit-
anum, voru fallbyssurnar,
enda var og hátignin vakin og
sofin yfir smíði þeirra. Þær
voru dýrar; góð koparbyssa
kostaði morð fjár, en við þvi
hafði þó tekizt að sjá með
ákveðnum sparnaðarráðstöfun-
um. Kristján konungur hafði
komizt að því, að ennþá var til
gnótt kirkjuklukkna í Dan-
mörku og enda þótt oft færu
nokkrar þorpsklukkur í meðal-
stórt fallstykki, var enginn
kominn til að segja með nokk-
urri sanngirni, að guðhræðsl-
an gæti ekki einnig með þessu
móti stoðað rikin.
Brátt kom að því, að skipti
um hljóm í klukkunum. Próf-
skotið var af hinum nýju fall-
byssum klukkan sex að morgni,
og sumardag einn, segir byssu-
skyttan Jón Ólafsson, þegar
reyna átti fimmtiu og tvær
þeirra, var konungur þegar
tekinn að vega púðrið í skot-
in eigin höndum, er hermenn-
irnir komu á staðinn. Byssu-
steypirinn, sem Hartvig hét,
sárbændi hann að þyrma sér,
örmum manni, og setja ekki svo
mikið púður á vogarskáiina, að
vægi upp á móti þyngd kúl-
unnar, því hann teidi, að hin-
ar nýju byssur þyldu það ekki,
og þær, sem spryngju við
reynsluskotið, yrði hann að
láta steypa um á eigin kostn-
að. Konungur fylgdi ótruflaður
hreyfingum vogarinnar og
þrumaði um hæl, að mannslíf
væri meira virði en þeirra
skildingar, og mundi það að
líkindum vefjast meir fyrir
meistara Hartvig að steypa
matrós upp á nýtt en kanónu.
Þá fór sá góði maður að gráta
og bað nærstadda að ákalla
með sér Herrann, að hann léti
fyrirtækið heppnast. Meðan á
þessu gekk lauk konungur að
vega og maður að nafni Jens
Korsör gekk fram að bera eld
að falibyssunum. Sólin leiftr-
aði á nýsteyptum koparnum,
fallbyssurnar fimmtíu og tvær
lágu á stokkum samsiða og milli
þeirra tunnustafir frá einu púð
urgati til annars og var á þá
stráð ráspúðri. Jens Korsör
þurfti aðeins áð leggja eld í
púðrið á fyrsta stafnum, síðan
læsti eldurinn sig af sjáifsdáð-
um áfram eftir tunnustöfunum
og byrjaði gauraganginn.
Hann stóð nú einn sér við þá
fremstu i röðinni, konungur og
hermennirnir höfðu dregið sig
aðeins til baka, allir nema
Hartvig veslingurinn fundu
til innilegrar vellíðunar. Það
var því líkast, sem ströndin
öll nötraði undir fótum þeirra,
er skotin fimmtíu og tvö
dundu hvert af öðru út yfir
lognsléttan sjóinn. Þegar púð-
urreykurinn var liðinn hjá,
kom í Ijós, að failbyssun-
um hafði ekki orðið að meini,
nema einni, er hlotið hafði
skarð i vör. Konungur sló því
föstu, að hún væri jafngóð eft-
ir, skipaði að bera hermönn-
unum ölföng, blístraði á hund
sinn og gekk á brott.
Ölið báru fram hinar sömu
vansköpuðu vinnukindur og
hafðar voru til að færa til kjöl
festuna, þegar leggja skyidi
skip á hiiðina. Brimarhólmur
var ekki einungis heimkynni
flotans, heldur og stærsta fang
eisi landsins. Með árunum hafði
Kristján konungur hneigzt æ
meir til þess að náða dauða-
dæmda glæpamenn með járn-
vist á Brimarhólmi. — Hér
vaxa höfuð ekki á káWeggjum,
sagði hann. Það fólst í
þessu, að hann þurfti á að
halda ódýru vinnuafli til upp-
byggingiar flota síns og það
fékk hann með þvi móti að
riota til hennar refsifanga útd
á Brimarhöl'mi, sem var bæði
einangraður og hans auk þess
vandlega gætt fyrir.
1 tíð Kristjáns fjórða voru
jafnan á Brimarhólmi milli
fimmtíu og eitt hundrað fang-
ar. Þeir gengu í vaðmálstreyj-
um og var dag hvem úthlutað
einum saltfiski, brauðhleif, öl-
krús og tólgarkerti. Sumir
sátu ekki inni nema fáein ár,
en margir voru þarna í ævi-
fangelisi og voru skipaðir fjór-
ir fangaverðir, „sem dag hvern
skyldu reka þá upp með svip-
um að strita og þræla.“ Þeir
reru galeiðunum, grófu líflátna
afbrotamenn og gengu annarra
„óærlegra erinda.“ Um nætur
var þeim svo ætlað að bera úr
sér saurinn til sjávar og „farm-
ana skyldi því hafa svo
marga og smáa, að fógeti ekki
þyrfti að sleppa fleiri föngum
út saman í einu, en honum vel
viðráðanlegt væri.“
Áhættan á uppreist var þó
ekki svo ýkja mikil. Allir refsi
fangarnir báru járn, jafnt næt-
ur sem daga. Auk þess hafði
járngjörð verið læst um mitti
mörgum, en upp úr henni að
aftam gekk hringur og upp um
höfuð og á honum bjalla, sem
klingdi við hverja hreyfingu
fangans og var það mjög stund
að að krækja sér í hampvisk
hjá kaðliaranum, troða honum
upp í bjölluna og fá þannig
frið fyrir kliði hennar. Ekki
báru aliir fangarnir jafn marga
járnhringi um ökla og úlnliði;
má sjá af bókum akkerissmiðs-
ins, að hann hefiur oft getað
sparað sér annað handjárnið
eða í þeim tilvikum, er böð-
ullinn hafði stýft hægri hönd-
ina af fanganum. Á sama hátt
höfðu aðrir séð af nefj'um sín-
um eða eyrum, án þess þó, að
það sparaði smiðnum neitt.
Annar hegningarauki, sem
hafður var á veturna, var sá,
að sökudólgurinn var settur út
á ísinn og hellt yfir hann úr
tólf fötum vatns. — Þarna sat
ég allam daginn til kvölds með
járn á fótum, alþakinn ís og
holdvotur undir isnum , seg-
ir Jón Ólafsson, sem reyndi
þetta við tækifæri. Þá var og
til að dæma brotamennina til
þess að hlekkjast við einhvérn
annan Brimarhólmsfanga, en
það var aðferð, sem veitti
mikla vídd í refsiákvörðun-
um. Þannig var presturinn
Jörgen Friis, sem prédikað
hafði falskenningar, dæmdur
til að „hiekkjast saman við
einn hinna sænsku, þann iak-
asta af öllum þeim sænsku
föngum, sem á Hólminum eru.“
Mikill hluti refsifanganna á
Brimarhólmi samanstóð af
stríðsföngum, betlurum og
landeyðum, en dómsútskriftir
sýna þó, að meðal þeirra hafa
verið hættulegri brotamenn.
Sá ískyggilegasti meðal hinna
vaðmálsbúnu þræla, sem sumar
morgun þennan veltu öltunn-
unum fyrir hermennina, hefur
eflaust verið Sören, fyrrum
þjónn Klaus Ahlefeldts. Hann
hafði upphaflega átt að hengj-
KJÖLDRÁTTUR
EÐA NÍUSTÖKK
AF STÓRRÁNNI
Gripið niður í Jens Munk
eftir Thorkild Hansen, þar sem
segir frá tiftunum til sjós
í stjórnartíð Kristjáns IV. og
„lseknisaðgerðinni“ á hendi
Jóns Indíafara
Ásgeir Ásgeirsson þýddi
8 LESBÓK MOBGUNBLAÐSINS
4. júlí 1971