Lesbók Morgunblaðsins - 11.06.1972, Blaðsíða 3

meðvitundinni um, að li.ýr ráði
yfir þjáning'um , andvökum,
hungæi og örvæntingu með-
bræðra sinna, dru'kknir af
valdinu, sem þeim hefur verið
gef ið. Þessi drykk j uvíma
þeirra er ekkert annað en nið-
urlæging allra mannlegra til-
finninigu. Lokaniðurlæging.
Þeir hafa orðið að kaupa kval
ir mínar dýru verði. Og ég
var ekki sá verst staddi. Ég
var bara maður, sem stundi af
þvi að hann verkjaði sárt. Og
ég kýs það heldur. Eins og er,
þá er ég sviptur þeirri ánægju
að sjá börn á leið i skóla eða
að leik i skemmtigarði. En þeir
verða að horfa framan í sín
eigin börn.
— 8 —
Eitt af þvi örfáa, sem ég hef
fengið að hafa héma hjá mér,
er mynd af Erasmusi. Hún er
úr blaði, sem ég skar hana út
úr fyrir nokkru, og nú horfi
ég oft á hana. Hún veitir mér
eins konar friðarkennd. Lík-
lega er til einhver skýring á
þessu. En ég hef engan áhuga
á skýringum. Mér nægir, að
þarna eru þessir töfrar, þessi
einkennilega upplyfting, sem
stafar frá því að geta samsam-
að þennan mann eigin gildi
okkar. Þessi sigur yfir ein
manakennd minni, sem
hófst fyrir mörgum öldum, og
verður aftur raunveruleg, þeg
ar ég horfi á andlit hans. Þetta
er vangamynd og það kann ég
vel við. Hann er ekki að horfa
á mig, heldur segja mér, hvert
ég eigi að horfa. Hann opinber
ar einhverja sameiginlega sýn
með okkur. 1 fangelsi er svona
sameign dagleg nauðsyn, rétt
eins og þörfin á vatni, brauði
og svefni. Þegar þeir leita i
klefanum mínum, rekast þeir á
myndina af Erasmusi, en þeir
lofa mér að hafa hana. Þeir
skilja ekkert. Þeir hafa enga
hugmynd um, hve hættulegur
mildur og vitur maður getur
verið.
— 9 —
Staða okkar sem fanga á
sér mörg sameiginleg einkenni.
Eitt er það, að við syngjum
talsvert oft. Þetta kann að virð
ast skrítið þeim, sem ekkert
þekkja til fangelsa. En svona
er það nú og, nánar aðgætt,
ekki nema eðlilegt. Söngurinn
er þáttur í óskrifuðum fyrir-
mælum, sem gömlu fangamir
láta ganga tii hinna nýju. Þeg
ar sársauki og kvíði ætla að
bera mann ofurliði, þá syngur
maður. Við byrjum að syngja
einmitt þegar angistin er að
verða óbæriieg. Angistarlausu
dagana syngjum við ekkert.
Söngurinn virðist bræða burt
þessa þrúgandi byrði, sem við
berum, einmitt þegar okkur
finnst við ek'ki geta borið
hana lengur, og þá stígur söng
urinn upp úr okkur, rétt eins
og ósýnileg gvá þoka. Og við
finnum til eins konar léttis.
I>oir vita þetta og því er söng-
ur bannaður i ströngustu fang
elsunum. Ég syng oft í klefan
um mínum, eða blístra. Stund-
um syng ég fyrir konuna mína.
Ef hún heyrði til min, mundi
það gleðja hana, enda þótt ég
syngi falskt. Hún þekkir þenn
an söng í fangeisunum — hún
hetfur kynnzt því sjálf. Hér í
fangelsinu er söngurinn
raunverulega, knýJantTI nauH-
syn fyrir sálina. Hann er dag-
legt brauð þeirra, sem strita
við að verða ekki brjálaðir.
Hann mýkir harða veröldina
og gæðir manninn nýju og víð-
ara útsýni. Þegar þú syngur
finnst þér þú vera á ferð á
þessum víðu endimörkum
heims. Og svo förum við lika
stundum styttri ferðir. Eitt
verð ég að segja: Ég er þakk-
látur lagasmiðunum, einkum
þó þeim, sem hafa samið sorg-
leg lög. Til dæmis vil ég
gjarna syngja lög eftir Mikis
Theodorakis. 1 gömlu lögunum
hans er rétt eins og einhver for
spá um fangelsi, sem hann átti
eftir að dveija í. Ég hef aldrei
heyrt einn einasta fangavörð
syngja. Mestur tirni þeirra fer
í að melta matinn.
— 10 —
Mér er orðið þetta allt vel
ljóst. Það hlaut svona að fara.
Það var vægðarlaus skipun
innanfrá. Og allt lif mitt hafði
verið formáli að þessari skip-
un. Allt frá barnæsku var mér
kennt að horfa á opinn sjón-
deildarhringinn, elska manns-
andlit, virða mannleg vanda-
mál og heiðra frjálslynda af-
stöðu. Þegar síðari heimsstyrj-
öldin hófst, var ég unglingur;
ég lifði af andspyrnuhreyfing-
una, og hún setti á mig sið-
ferðilegt mark. Ég vissi bara
ekki þá, hve djúpt þetta mark
var. En nú er það orðið ljóst,
að það var sterkasti hvatinn i
öllu mínu lifi. Loksins get ég
nú skýrt margt, sem fyrir mig
kom þaðan í frá og til dagsins
í dag. Þegar svo harðstjórnin
hóflst var ég þegar kominn í
andspyrnuhreyfinguna, án
þess að vita af því sjálfur. Ég
bar með méir mín eigin örlög.
Ekkert gerðist fyrir tilviljun.
Aðeins smáatriðin voru tilvilj-
anakennd. Djöfullega tilvilj-
anakennd. En aðalstefnan og
markmiðin voru örugglega rót
föst með mér. Þess vegna er
það ekki fyrir nein mistök, að
ég sk’Uli nú vera í fangelsi.
Það er ekki nema rétt, að ég sé
þar. En hitt er herfilega rangt,
að þetta fangelsi skuli yfirleitt
vera til.
— 11 —
Mig langar að skrifa um
vináttu, sem ég batt, næstsíð-
asta haust. Ég held hún hafi
nokkra þýðingu. Hún sýn-
ir samhygðina, sem skapazt
getur með tveim óhamingjusöm
um einstíiklingum. Ég hafði
verið í ein'angrunarfangelsi í
fjóra mánuði. Ég hafði ekki
séð nokkra sálu, allan þann
tíma. Aðeins einkentnisbún-
inga — rannsóknardómara og
fangaverði. Einn daginn tók
ég eftir þremur flugum í klef-
anum mínum. Þær áttu fullt í
fangi með að berjast gegn kuld
anum, sem þá var einmitt að
hefjast. Á daginn sváfu þær á
veggnum. Á nóttunni sveimuðu
þær suðandi yfir mér. Til að
byrja með vöktu þær mér
gremju. En sem betur fór, tók
ég fljótt að skilja þær. Ég var
líka sjálfur að berjast við að
lifa af kuldatimabilið. Eftir
hverju voru þær að sækjast
hjá mér? Einhverju lítilfjör-
legu. Dropa af blóði — hann
gæti bjargað þeim. Ég gat ekki
Franih. á bls. 15
Jacques Prévert
BLÓM-
VÖNDURINN
Jóhann Hjálmarsson
þýddi
Hví stendurðu hérna litla stúlka
með þessi nýtíndu blóm?
Hví stendurðu hérna unga stúlka
með þessi blóm frá í gær?
Hví stendurðu hérna unga stúlka
með þessi visnuðu blóm?
Hví stendurðu hérna gamla kona
með þessi dauðu blóm?
Ég bíð sigurvegarans.
Það eru þúsund ár
síðan ég gekk þessar götur
fór ég þær?
Þessi hús
þetta fólk
var hér fyrir löngu
og allt sem var sagt hljómar ekki lengur
mánaskinið skyggndi aldrei vatnið
sem var þungt og heitt
bláa blómið sem vex við veginn
var ekki þá
og þögnin sem lifir á þessum stígum
var hér aldrei
vindarnir hrísluðust milli húsanna
og svört tré bar í rauða skammdegissól
og ég baða mig í þögninni
og mánaskyggðu vatninu
sem er kalt og ferskt
Siglaugur
Brynleifsson
ÚR
ÞÚSUND
ÁRUM
Þúsund sinnum gekk ég þessa stíga
í sólarslikju heitra daga
framhjá kyrru vatninu
skuggarnir dönsuðu á vatninu
þungar nætur liðu hver af annarri
og dagarnir voru ófæddir
runnu hjá og hrundu niður fyrir
svartan bakkann þegjandi
Nú dansa þeir í skýjafarinu
bjölluniði lækjanna
og tunglin eru silfruð
bjartar nætur og hvítar
dagarnir eru sólskin.
HUGRÚN SYNGDU SVANUR
Sýngdu, sýngdu, svanur
sorg úr hjarta mínu.
Sýngdu, sárt ég þrái
söng frá brjósti þínu.
Sýngdu viðkvæmt vinur
vorljóð drauma minna.
Sýngdu, sál mín eygir
sólblik vængja þinna.
Svífðu gleðigjafi
Guðs um heiðið bjarta.
Sýngdu um vor á vetri
vermdu mig að hjarta.
Söngur þinn mig seiðir
sé ég töfraheima.
Þú með litlu ljóði
lætur aðra dreyma.
Sýngdu sætt og lengi.
Svanur ertu þreyttur?
Er þinn undarlega
orðinn rómur breyttur.
Ertu að farga fjöri?
Finnst mér bresta strengur.
Svonur særðum barmi
svalar ekki lengur.
Sól að viði sígur
signir vininn dáinn.
Stend ég steini lostinn
stari út í bláinn.
Svanur söngvajöfur
sé ég ávallt skína
mitt í morgunroða
minninguna þína.
11: jtrní 1972
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 3