Lesbók Morgunblaðsins - 11.06.1972, Blaðsíða 15

Lífsreynslan
verður stærsti
ávinningurinn
Frainh. af bls. 6
ur víst valdið heilaskemmdum.
Þar fyrir utan eru hér í Malmö
svokallaðir „knarkarar" eða
eiturlyfjaneytendur sem tals-
vert verður vart við á ákveðn-
um stað í bænum, einkum eftir
að hlýna tekur á vorin.
Hafdís: — 1 fyrstu bar tals-
vert á því meðal Islend-
inganna sem fluttust hingað,
að þeir vildu ekki fullkomlega
semja sig að hérlendum siðum,
einkum í sambandi við matar-
æði. Þeir vildu taka Island með
sér hingað, eða að minnsta
kasti matinn. Af því leiddi, að
hingað gengu stanzlausar send
ingar á hangikjöti og saltkjöti
og jafnvel saltfiski. Ég veit
ekki hvort þeir hafa verið
svona vanir að borða saltfisk
á iaugardögum, að helgin hafi
kannski orðið þeim ónýt ella;
að minnsta kosti var mikið til-
stand að koma þessum matar-
sendingum hingað og spaugi-
legt að fylgjast með því. Menn
lögðu á sig að fara héðan til
Kaupmannahafnar til að sitja
fyrir Gullfossi, þegar hann
kæmi. Þá voru ef til vill með
skipinu einhverjir farþeg-
ar, sem höfðu verið beðnir fyr
ir matarsendingar, en það var
mikið um mistök og sending-
arnar vildu misfarast. Einu
sinni urðu til dæmis mistök
með stóra sendingu af rollu-
beti, sem lenti óvart inni á skrif
stofu hjá Flugfélagi Islands
og var þar i hitanum í lengri
tíma, enda var rollan orðin
dragúldin, þegar eigandinn
hafði upp á henni.
Kristján: —- Ég held að það
sé verst hér, hvað fólk hefur
lítinn félagsskap en aftur
á móti hefur það augljósa
kosti, hversu það er auðvelt
að ferðast héðan í ýmsar átt-
ir, einkum þegar maður hefur
bíl. Mér finnst líka talsverður
kostur í þvi að stað-
greiða skattana. 1 fyrstu rák-
um við okkur heiftarlega á,
vegna þess að kaupinu var
eytt of fljótt; það var erfitt að
láta aurana endast til næstu
útborgunar eftir 14 daga. Og
það var enginn möguleiki á
aukatekjum, þótt pyngjan
væri tóm. Hér verður maður að
læra að lifa þannig að kaup-
ið endist og maður sættir sig
alveg við það. Hér sækj-
ast menn eftir frístundum og
meta þær mjög mikils.
Hafdís: — Okkur fannst ein
manalegt á fyrstu jólunum hér
í Malmö. Við vorum bara ein
með okkar jól; það var afskap-
lega rólegt og gott og notalegt,
en við söknuðum kunningj-
anna að heiman. Ég held líka
að konurnar hafi öllu meir orð
ið varar við þessa tilfinningu.
öðru hverju finnst mér, að ég
sé mjög einangruð. Dagurinn
er langur og maður bíður bara
eftir því að maðurinn komi
heim. Það kemur svo margt
nýtt til skjalanna héma, og
nokkur hjónabönd hafa brost-
ið vegna þess. Stundum átti
að bjarga hjónabandi heima
með þvi að flytjast í nýtt og
framandi umhverfi, en fólkið
hafði af eðlilegum ástæðum
ekki hugmynd um, að hér
revnir einmitt ennþá meir á
hjónabandið. I>essi Islendinga-
hópur hefur verið talsvert mis-
lit hjörð og ég býst við
að flestir eigi það sameigin-
legt að hafa ekki haft mikinn
fjárhagslegan ávinning af för-
inni. Það er bæði erfitt og dýrt
að flytjast búferlum í annað
land og þegar við flytj-
umst heim, verður lífsreynslan
stærsti ávinningurinn.
Vísindi og trú
Framh. af bls. 10
ályktað um vitund út frá sams
konar hliðstæðu. Mér sýnist
þess vegna, að hið eina sem við
getum sagt um eðli heimsins
utan við manninn sjédfan sé, að
því fylgir ekki innhverf skynj-
un í neinum mannlegum skiln-
ingi, og mætti í rauninni not-
ast við þetta sem eins konar
skilgreiningu á „efni“. Ef
reyna skal að gera sér eitt-
hvað meira í hugarlund um
hvað það sé i sjálfu sér, sem
mig grunar að jafnvel eðlis-
fræðingur geti trauðlega látið
vera, þá fellst ég á, að nátt-
úrlegast gæti verið að ímynda
sér það sem hugsun eða
skynjun einhvers anda (ef til
vill alheimsandans), af þvi' að
þetta er hliðstæða við veru-
leika sem við þekkjum af eig-
in reynd, þar sem hins vegar
hugtakið efni sem mótsetning
við anda þýðir tilgáta um aðra
veruleikategund, sem við
þekkjum ekki, og getum ekki
þekkt, á hinn sama beina hátt.
Hin hugræna túlkun hefur
þess vegna Vissa yfirburði, þó
að aðrar langsóttari tilgátur séu
mögulegar.
Að sjálfsögðu geri ég mér
ljóst, að allar þessar vanga-
veltur heyra frumspekinni til
og koma eðlisfræðinni ekki
mikið við, en frá mínum bæj-
ardyrum séð er það eitt hið
þýðingarmesta hlutverk vís-
indalegrar þekkingarfræði, að
láta ekki við það sitja, að
ákveða takmarkanir eðlis-
vísindanna, heldur einnig að
örva hugsun mannsins til að
lyfta vængjum til flugs út fyr-
ir þær takmarkanir.
Ef fallizt er á þá niðurstöðu,
að öll grundvallarlögmál
og staðlar eðlisfræðinnar séu
huglæg, — er þá nauðsynlegt
fyrir þvi að gera ráð fyrir, að
þau séu algerlega og eingöngu
huglæg? Mannshugurinn og
skynfæri hans eru hlutar
tilverunnar, og er það ekki
hugsanlegt, jafnvel sennilegt,
að þetta sé að svo miklu leyti
úr garði gert I samræmi
við aðra hluta tilverunnar,
að eitthvað hlutlægt samsvari
hugsunarformum okkar? Að
visu er ljóst, að slíik samsvör-
un mundi aðeins gilda að
nokkru ieyti, þar sem gera
verður ráð fyrir að djúp til-
verunnar séu langtum stórfeng
legri en svo, að mann-
legur máttur geti kafað
þau, en þó gæfci verið einhvers
konar samsvörun. Kann að
vera að ekki sé hægt að ganga
úr skugga um þetta með að-
ferðum eðlisfræðinnar, að mað-
urinn geti eikki náð svo langt
út fyrir huglægar takmarkanir
sínar. En þótt það verði þá
trúaratriði aðeins, er það ekki
eðlileg trú?
Mér leikur hugur á að vita,
hvort sú niðurstaða yðar, að
grundvallarlögmál og staðla
náttúrunnar sé hægt að finna
fyrirfram, á þekkingarfræðileg-
um forsendum („með útreikn-
ingi“) hefur fengið jákvæðar
undirtektir eðlisfræðinga al-
mennt. Stærðfræðiþekking mín
nægir ekki til þess að ég geti
myndað mér sjálfstæða skoð-
un um þetta efni, en mikilvægi
slíkrar fræðisetningar hlýt-
ur að liggja hverjum hugsandi
manni í augum uppi.
Að lokum vil ég færa yður
þakkir fyrir bókina. Hún hef-
ur fært mér aukna þekkingu,
uppörvun til eigin umhugsun-
ar, og mikla ánægju.
Virðingarfyllst,
Yngvi Jóhannesson.
OBSERVATOKY,
CAMBKIDGE.
Feb. 5, 194S
Dear Mr. Johannesson
It was a pleasure to receive your
letter. I quite agree with tlie state-
ment of the philosoph tha you give.
You ask whether the fundament-
al laws and constants are exclusi-
vely subjective. I think it turns a
great deal on whether the forms
of thouglit that I enumerated are
„necessities of thought“ or merely
habits. I do not think they can be
considered absolut necessities.
However, all I really meant to
say is that when we consider
experience as a relation between
the subject (the indivúdual consei-
ous mind) and an object (which
may also be ,,mind-stuff“), tliese
laws are furnished by the subject-
end of the relation. From another
point of view conscious mind is tlie
most ,,objective“ thing we know.
I am afraid I cannot say that
my derivation of the fundamental
constants lias been accepted by
pliysicists in general. They move
slowly, and rather like sheep foll-
owingr fashions. But is is only a
question of time. Lately the
observational determinations of
the constants have become very
mucli more accurate; and thf new
vralues confirm my calculated
values completely.
Yours sincerely,
A. S. Eddington.
Þýðing á bréfi Eddingtons:
Observatory,
Gambridge.
5. febrúar 1943.
Kæri herra Jóhannesson,
Það var skemmtilegt að
bréf yðar. Ég fellst alveg á
greinargerð yðar um heim-
spekina (í bókinni).
Þér spyrjið hvort grnndvall-
arlögmái og staðlar séu ein-
göngu liuglæg. Ég held að það
velti mjög á þ\í, livort
hugsunarform þau, sem ég
taldi upp, eru „hugsunarnauð-
syn“ eða bara venjur. Ég held
ekki að liægt sé að álíta þau
algera nauðsyn. En hvað sem
því liður, þá var allt sem ég
vildi í rauninni sagt hafa, að
þegar við lítmn á reynsluna
sem snertingu sjálfsins (meðvit
aðs liuga) og hlutarins (sem
líka gæti verið „andlegt efni“),
þá er það af hálfu sjálfsins
sem þessi lögmál koma fram.
Frá öðru sjónarmiði er meðvit-
aður hugur hið „hlutlægasta“
sem við þekkjum.
Ég er hræddur um að ég geti
ekki sagt, að aðferð mín til
rakningar á grundvallarstöði-
um náttúrunnar hafi hlotið já-
kvæðar undirtektir eðlisfræð-
inga ahnennt. Þeir fara sér
hægt, feta dálitið sauðarlegir í
fótspor tizkunnar. En það er
aðeins tímaspursmál. f seinni
tíð eru ákvarðanir staðl-
anna út frá athiigunum orðn-
ar miklu nákvæmari, og ný
giidi Jieirra staðfesta algerlega
útreiknuðu giidin hjá mér.
Yðar einlægur,
A. S. Eddington.
Skoðanir þessara tveggja
vísindamanna (og margra ann-
arra) benda til þess, að trúar-
brögðum i almennum skilningi
muni ekki mikil hætta búin
vegna árása af visindanna
hálfu. (Ef til vill meiri hætta
um stund, ef voldugir stjórn-
málaflokkar hafa útrýmingu
trúarbragða á stefnuskrá
sinni?)
Hitt virðist þó Ijóst, að vís-
indaandi nútímans stuðlar að
því, að losa um fastatök margra
(ef til vill flestra) ákveðinna
trúarsetninga, svo að þeir
verða æ fleiri, sem geta tekið
undir með Grími Thomsen:
„Hvort Búddhas þessi,
heiðnum hinn
hallaðist kreddum að,
þriðji kenndist við kóraninn,
kemur í sama stað;
hið sanna ef hann aðeins vill,
eins er hann veikominn;
mörg kristins villa manns var
iU,
en minni vorkunnin.“
Og um leið gera þeir sér
grein fyrir þvi, að al-
mætti guðs er ekki fólg-
ið í því, að hann geti hvað sem
er, heldur í þvi, að hann getur
(og gerir) það sem er. Menn
verða að hafa þá trú, ef þeir
geta, sem sættir þá við stað-
reynd veruleikans.
Ef til vill var ofurlítið van-
sagt hér að framan um trúar-
afstöðu Einsteins: Þó að ekki
sé gert ráð fyrir öðru lífi ein-
staklingsvitundarinnar en
þessu hér, þá heldur siðgæði og
háleitt hugsjónalíf að sjálf
sögðu gildi sinu fyrir mann-
inn, á meðan að hann lifir þvi.
Og samúð hans og kærleiksþel
mun ekki aðéins beinast að
samtíð hans, heldur einnig að
óbornum kynslóðum, sem eru
hold af hans holdi og sál af
hans sál, þótt hann fái þá
aldrei að kynnast þeim per-
sónulega. Hitt er jafnsatt, að
trúin á ódauðleikann, ef hægt
er að hafa hana, eykur stór-
kostlega gildi allra verðmæta.
En að geta komizt af án henn-
ar án þess að minnka að mann-
göfgi — útheimtir það ekki i
raun og veru meira hugrekki
og minni sjálfselsku?
Menn henda stundum gaman
að þvi, að verið sé að nefna
fræga menn eða vitna til
þeirra til stuðnings ákveðnum
skoðunum eða viðhorfum:
„Annax eins maður og Oliver
Lodge fer ekki með neina
lýgi.“
Og hví skyldu menn ekki
gera að gamni sínu? En
að slepptu gamni, getur verið
forvitnilegt að kynnast hugs-
unum viturra manna (a.m.k. ef
maður þykist þeim ekki jafn-
snjall!) jafnvel um óræða
hluti. Ég ætla að bæta hér við
í greinarlok nokkrum orðum
eftir ameriska stjörnufræðing-
inn Harlow Shapley (A.J.P.
apr. 1963):
„Ég kann að búa yfir mein-
loku eða vera haldinn blekking
um of mannlegra sjónarmiða,
en ég get ekki varizt þeirri tll«j
finningu, að mannsandinn og {
forvitni hans hafi sérstaka i
þýðingu í þessari veröld —«I
e.t.v. jafnvel í veröld jarðsögu«
tímalengda og himingei>ms«
ins. Á grundvel'li þessarar,
hugmyndar (eða blekkingar),-
að andinn sé hið verðmætasta
í oss og yfirleitt í hinni líf-
rænu þróun, get ég ekki (og
þér ekki heldur!) varizt þeirri
tilfinningu, að á oss hvíti
skylda að gera veg mannsand-
ans sem mestan, láta sig jafn-
vel dreyma um, að hann eigi
eftir að þroskast í einhverja
veru, sem er hátt hafin yfir i*í
frumstæðu vöðvastjórn og
skynjanaskráningu, sem vér
byrjuðum á.“
Flöskjubréf
úr fangelsi
Framh. af bls. 3
veitt þeim afsvar. Um nábtmál
fór ég að bera á mér handlegg
inn og biða þeirra. Eftir
nokkra daga höfðu þær van-
izt mér og voru ekki lengur
hræddar. Nú komu þær til min,
ódulið og hiklaust. Þetta
traust er nokkuð, sem ég stend
í þakkarskuld fyrir. Svo vair
þeim fyrir að þakka, að heim-
urinn var ekki lengur neinn
rannsóknarréttarsalur. En svo
var ég fluttur í annað fangelsi
einn daginn. Ég sá aldrei flug
urnar mínar framar. Þannig er
um við sviptir vinum okkar í
hinum tilfinningalausa heimi
fangelsanna. En maður heldur
samt áfram að hugsa um þá —
oft.
— 12 —
Á þessum mánuðum, sem ég
var til yfirheyrslu, aleinn
frammi fyrir þessum mönnum
með margföld augu eins og
kónguló — og tilfinningar
kóngulóar — var það eitt
kvöld, að lögregluþjónninn,
sem var á verði, brosti til mín.
Og samstundis var hann orð-
inn að öllum mönnum í minum
augum. Fjórum mánuðum síðar,
þegar útsendari frá Alþjóða
Rauða krossinum, kom inn í
klefann til mín, sá ég enn einu
sinni alla menn vingjarnlega á
svipinn. Þegar ég svo loks var
settur I klefa með öðrum
fanga, og hann fór að tala við
mig um það sem honum þótti
vænst um í Mfinu — siglingar
og fiskibáta — varð einnig
þessi maður að öllum mönnum
i minum augum. Það er því
satt, að þær aðstæður eru til
þegar hver og einn okkar er orð
inn fulltrúi fyrir allt mann-
kynið. Og eins er það með WÖ3
in þau arna, ég hef falið þau
einum veslings ítölskum fanga,
sem hefur verið gefinn laus og
er fús til að reyna að smygla
þeim út fyrir mig. Með hans
hjálp vona ég, að þau komist
að lokum til ykkar. Einnig
þessi maður er altir menn í mín
um augum. En nú er vist timi
til kominn að slá botn I þetta.
Ég hef lyft hendi og gefið
merki. Og þá erum við til. Við
hérna í fangelsinu og þtð
þarna úti, sem fylgið okkur a«
málum. Þvi segi ég: Astkæra,
frelsi.
11. jú ní 1972
LESBÖK MORGUNBLAÐSINS 15