Lesbók Morgunblaðsins - 04.02.1973, Page 3

Matthías Johannessen
SKIPHLAÐIN
DRAUMUM
Fyrri hluti
Ef vel hefði átt að vera hefði
þurft að birta fleiri ljóð eftir
hvert skáid en hér er gert. En
ég hef fremur kosið að kynna
eitt, tvö eða þrjú ljóð eftir
mörg skáid sem vakið hafa at-
hygli mína, en mörg ljóð eftir
fá skáld.
Engin tök eru á að f jalla um
hvert skáld fyrir sig, eins og
nauðsynlegt hefði verið, í svo
stuttu og raunar tilvilj-
anakenndu yfirliti sem þessu.
Á það ska'l aftur á móti bent
að margt 'hefur verið vel rit-
að og af skilningi um þýzka
nútímaljóðlist og höfunda
hennar og vil ég aðeins benda
á „Die deutsche Lyrik
der Gegenwart“ (1945—1970),
eftir Otto Knörrich og ritgerð
Manfred Durzak „Die deut-
sche Literatur" í ritinu „Mod-
erne Weltliteratur". Báðar
komu þessar bækur út á for-
lagi Alfred Kröner, Stuttgart,
hin fyrri 1971, hin síðari 1972.
Aftast í ritverki Knörrich er
vitnað í fjölda verka um þýzk-
ar bókmenntir, gagnleg ábend-
ing þeim sem vi'lja kynna sér
nánar þennan fjölskrúðuga
gróður sem nefnist: þýzk nú-
tímaljóðlist. Ábendingarnar
um ritverk um þýzka ljóðlist
nefnir Knörrich „.Ailgemeine
Literatur und Dokumente zur
Lyrischen, Moderne und zur
Deutschen Lyrik nach 1945“
og eru þar talin upp um hundr
að verk, nokkur á ensku. Rit-
safn Alfred Kröner forlagsins
í Stuttgart gefur bæði ritin út,
en ritsöfn þess um bókmennt-
ir eru einstæð i sinni röð og
yfirgripsmikil. Umræðu- og yf-
irlitisverk Jóhanns Hjálmars-
sonar og Erlends Jónssonar um
íslenzkar bókmenntir síðustu
áratuga gætu orðið vísir að
slíkum ritflokki heima. Kröner
hefur ekki gleymt íslenzkum
bókmenntum nú á dögum.
Wilhelm Friese skrifar bókina
„Nordische Literaturen im 20.
Jahrhundert" og er þar m.a.
fjallað af skilningi og fágætri
réttsýni um íslenzkar bók-
menntir. Friese, segir á bókar-
kápu, lagði stund á ensku,
þýzku og riorrænu við háskól-
ana í Jena, Berlin og Greifs-
wald. Hann er fæddur 1924.
Hann les íslenzku og hef-
ur m.a. skrifað um Halldór
Laxness í sérútgáfu
Scandinavica, sem út kom ekki
alls fyrir löngu 1 tilefni aí sjö-
tugsafmæli skáldsins. Friese er
háskólakennari.
—★—
Svo sundurleitur er hópur-
inn sem hér verður minnzt á
að enigin tö'k eru á að gera
honum nein skil í svo stutt-
um inngangi sem þessum. Auk
þess hef ég meiri áhuga á að
láta ljóðin tala, en ræða um
þau ítarlega. En nokkur atriði
er samt nauðsynlegt að taka
fram:
Fyrstan skal frægan
telja Paul Celan sem „Die
Zeit“ nefndi í forystusveit
þýzkra ljóðskálda, þar til
hann lézt 1970 í Paris, eins og
Paul Celan
drepið var á í greininni um
Peter Huchel og Gúnter Eich
hér í Lesbók. Celan fæddist
1920 í Czernowitz og varð
fyrst þekktur fyrir bókina
„Mohn und Gedachtnis", 1952.
Celan Iærði af frönsku symból
istunum og súrrealistunum.
Hann þýddi ljóð eftir Rim-
baud og Valéry á þýzku.
Celan sagði einhverju sinni:
„iLjóðið er eiinmana." Kemur
þetta heim og saman við titil
fjórðu ljóðabókar hans,
„Sprachgitter", 1959. „Sprach-
gitter“ („talrimíar", sbr. fang-
elsisrimlar) voru þeir örlitlu
gluggar nefndir í miðalda-
klaustrunum, þar sem nunnurn
ar gátu talað við umheiminn.
Með þessu bókarheiti vill höf-
undur minna á, hversu erfitt er
að komast í samband við veru-
leikann með tunguna eina að
tæki. Milli hennar og „um-
heiimsinis" eru þessir „talriml-
ar". Skáldið er eins og mið-
aldanunna sem situr í klaustri
sínu ,og hvíslar út um glugg-
ann. Betur er ekki hægt að
lýsa Celan og verkum hans.
Hann leit svo á að súrrealism-
inn væri „gullgerðarlist ljóðs
og ástar og muni halda fram-
tíðinni opinni fyrir okkur“.
En Celan var líka með hug-
ann við Auschwitz eins og
mörg skáld önnur á vor-
um dögum: „Hinir dauðu hjá
Celan eru þeir sem dóu
í Auischwitz," hefur verið sagt.
Og dauðinn var honum ónæð-
Framli. á bls. 4
T3
V
A
C
Q
03
flí
fí
C
cð
£
0
|“5
Œ
eð
oá
Paul Celan:
Að degi til
Héraskinnshimiim. Enn
skrifar stór vængur greinilega.
Einnig ég, minnstu þess
fugl, kom
eins og trana.
Ingeborg Bachmanm
Sálmar, brot
Hversu allt er hégómlegt.
Dansi borgin hingað
lyfti þér úr dufti þessarar borgar,
taktu við embætti
og láttu sem þú komist hjá
að afhjúpast.
Efndu loforð þín
frammi fyrir móðuspegli i loftinu,
frammi fyrir lokuðum dyrum í vindinum.
Óreyndir eru brattir vegir himinveggjarins.
Skuggi, rósir
Undir framandi himni
skuggar rósir,
skuggar
á framandi jörð
milli rósa og skugga
í framandi vatni
skuggi minn.
Hans Magnus
Enzensberger:
eldhúsmiði
iðjulaus síðdegis, sé
ég í húsi mínu
gegnum opnar eldhúsdyrnar
mjólkurkönnu laukbretti
kattardisk.
á borðinu símskeyti
ég hef ekki lesið það.
i safni i amsterdam
sá ég á gamaJIi mynd
gegnum opnar eldhúsdyrnar
mjólkurkönnu brauðkörfu
kattardisk.
á borðinu bréf
ég hef ekki lesið það.
í sumarhúsi við moskvu
sá ég fyrir fáum vikum
gegnum opnar eldhúsdyrnar
brauðkörfu laukbretti
kattardisk.
á borðinu dagblaðið.
ég hef ekki lesið það.
1) Upphaflegra voru erindin fjöirur,
en Enzensberger hefur sleppt siðasta
erindinu í endurprentun og er farið
eftir því hér. 1 fjórða erindinu var
breytt um tón: Ljóðið ffert „póli-
tiskt“, m.a. talað um „stéttabar-
áttu“, stríð, gieymda mjólk, tár á
laukbrettinu o.s.frv. Einfaldleiki
ljóösins nýtur sín betur i núverandi
gerð.