Lesbók Morgunblaðsins

Ulloq
Ataaseq assigiiaat ilaat
Saqqummersitaq pingaarneq:

Lesbók Morgunblaðsins - 04.02.1973, Qupperneq 4

Lesbók Morgunblaðsins - 04.02.1973, Qupperneq 4
Skip hlaðin Framh. aí ibls. 3 isamur nágranni. Celan er stundum nefndur í sömu andrá og Nelly Saohs, en 'þó oftar með Giinter Eich. Celan til- einkaði Nelly Sachs Ijóð sitt: lrZurioh, Zum StOrchen“ Celan flýði frá Búkarest til Vínar 1947 og nœsta ár til Parísar. I þekktu ljóði í „Von Schwelie zu Schwelle", 1955, segir hann: „Satt segir sá sem talar siku@gans máL“ Skuggi grefur skugga, segir Hóm- er, eða eitthvað í þá áttina. —★— Ingeborg Bachmann talar einnig mál skuggans í ljóðum sínum. Dæmi þess fylgir þess- um inngangi. Hún er fædd 1926 í Klagenfurt, lagði stund á tumgumál i Graz, Innstoruck og Vín frá 1945—‘50, dvaldist síðan tvö ár í París, en tók svo þátt í rithöfundasamtökum Gúnter Grass og Heinrich Böll, „Gruppe 47“, þar sem fjallað er um bókmenntir, en hver fer sínar leiðir — eða engar leiðir — í stjórnmálum. Ingeborg Bachmann hefur ým- ist dvalizt í Róm, Múnchen eða Zúrich frá 1953—60. Þá fór hún til Ameríku. Varð sið- an dósent í Frankfurt, þar er rithöfundum leyft að flytja fyrirlestra og túlka bókmennt- ir án þess allt ætli um koll að keyra. Hún hefur skrifað smá- sögur og útvarpsleikrit og þýtt Ungaretti. Ljóðabækur hennar eru „Anrufung des Grossen Baren“, 1956, og „Die gestund- ete Zeit“, 1953, nafnið minnir á „Stundembuch" Rilkes, ,:Mohn und Gedachtnis“ eftír Celan og ekki sizt „Gezahlte Tage“, siðustu ljóðabók Huch- els sem kom út í vetur. Allir eiga þessir höfundar sama jarðveg, þótt Bachmann sé austurrisk, og svipaða reynslu. 1 ijóðinu „Bak við hvít hádeg- isnetin" (í „Chausseen, Chaus- seen“) segir Huchel: „Teljið ekki árin, heldur klukku- stundinnar," og einnig: „Gezáhlte Tage, Stimmen, Stimmen, vorausgesandt durch Sonne und Wind.“ Ingeborg Bachmann kom mjög á óvart með fyrri ljóða- bók sinni og aldrei hafði Gott- fried Benn hrifizt jafnmikið af fyrstu bók ungs höfundar. Benn sem var fæddur 1886 og hafði verið herlæknir í tveim- ur heimsstyrjöldum, fagn- aði nasismanum 1932—‘34 vegna þess hann vann, að hans dóoni þá, bu-g á stöðmn .óg níhilisma, en hvarf svo inn i þögnina, þegar hann gerði sér grein fyrir villu sínní og sá nasismann í réttu ljósi. En 1948 hófst aftur gróskumik ið sköpunartímabil í lífi hans og skrifaði hann þá Ijóð, leikrit, sögur og ritgerðir, en enginn hafði orð á því að hann skrifaði of mikið eins og við- kvæðið er heima á Islandi, þeg ar einhver t'ekur ritvélima © draumum fram yfir iðjuleysið og verk- kvíðann. Gottfried Benn hafði mikil áhrif, einkum á þróun ljóðlistar, eftir styrjöldina sið- ari, þótt rætur hans væru í gömlum jarðvegi hefðbundins skáldskapar. Hann hafði sér í iagi mikil áhrif á ung ljóð- skáld og eignaðist marga læri- sveina sem nú eru i fylking- arbrjósti þýzkrar ljóðlist- ar, þótt ekki komi þeir a-llir við sögu þessu sinni. Hann notaði Ijóðið, eða eigum við frekar að segja, orð og setn- ingar, eins og skurðlækn- ir hnífinn: skar óhræddur á kýli og meinsemdir, gekk ótrauður til atlögu við viðbjóð inn bak við samfélagsgrimuna. Var þó ekkert „þjóðfé- lagsskáld" sem merkir nánast: guðspjallamaður í „skilgrein- ingum“ sumra svokallaðra gagnrýnenda; til þess rist- ir hann of djúpt, krefst of mik ils af lesendum sínum. En fyr- ir bragðið verða verk hans eft- irm-inniilégri, áihrifin varan- legri, þótt þau séu ekki eins augljós nú og áður. Sterk kald hæðni Benns huldi rómantiska þrá og ihreinl-eika. Með orðið að vopni réðst hann gegn ring ulreið nútímalífs með þeim árangri að nú er hann jafnvel nefndur „kú 1 tú rpessimis t i “ i uppsláttarritum! En hitt er að- alatriði hve mikil áhrif hann hafði á ungu kynslóðina eftir strið: uppreisn hans og endur- koma („comeback") er næsta einstætt fyrirbrigði, sýnir óvenjulegt innra þrek og hæfi leika, sem fáum gömlum skáld- um er gefið, til að aðlaga sig nýjum tíma og breyttum að- stæðum. Ekki með undirgefni, heldur ótrúlegum áhrifum á listþróun og viðhorf yngstu kynslóðarinnar. Hann var ásamt Bertolt Brecht og Rilke áhrifamest-a Ijóðskáld og „hug- sjón;aíræði;ngur“ vorra dag-a í þýzkum skáldskap. Goðsögnin Brecht lézt sama ár og Benn í Berlín, 1956, tólf árum yngri. Og enn lifir þessi goð- sögn góðu lífi, því að upprisa skáldsins er 1 verkum hans og — ekki síður — verkum nýrra kynslóða. Lærisveinar Brechts eru margir, hér fylgir þýðing á ljóðum þriggja þeirra, Hans Magnus Enzensberger, Erich Fríed og Wolfgang Weyrauch. Aðaltalsmaður þessia ,,.ckó!a“ hefur verið Hans Magnus Enzénsberger, fædd- ur 1929. En þessum skáldum hefur verið misjafnlega tekið, svo að ékki sé meira sagt, því áð þau hafa átt í erfiðleikum með að sameina stjórnmálabar áttiu irs'trænurci kröfum. Erioh Fried hefur t.a.m. hlotið litia viðurkenningu fyrir síðustu bók sina „und Vietnam und“, 1966, sem hefur verið verst tek ið allra verka hans: ekki vegna efnis, iheldur -efnistaka. „Tsnd- enzlyrik" er þessi skáldskap- ur, sem rætur á í verkum Brechts, nefndur: í anda Brechts, í andstöðu við Benn. I stað 'húns „sjálfstæða" ljóðs (lærisveinar Benn hófu til vegs „das autonome modern- istische Gedicht“), kemur brúk unarljóðið, þjóðfélagsádeilan með frösum sínum og „fag máli“, gaignrýni — jaíwvel árás um — á svonefnt borgaralegt þjóðfélag. Mörg skáld þessar- ar stefnu eiga undir högg að sækja hjá þeim sem telja að ljóðlist sé t.a.m. annað en ræða eftir Bréznev, Nixon eða Franz Jóseif Strauss. Biermann er einn af lærisveinum Brechts og hefur verið einn helzti full- trúi yngstu skáldakynslóðar- innar í Austur-Þýzk-alandi. Hann er vísnasöngvari eins og Brecht, ballöðuhöfundur, ádeilusamur mótmælasöngvari, opinn og einlægur. Söngvar hans eru nú bannaðir í Aust- ur-Þýzkalandi, eftir að hann tók upp á því að gagnrýna innráskia i Tékkóslóvakíu, hafa jafnvel leitt til húsrann- sókna og fangélsana, segir einn bókmenntakönnuðurinn. —★— Þannig kvíslast þessar ræt- ur fram og aftur og engin von til þess að draga skáldin í dilka, svo að engu skeiki: eynnamarkið e-r eklki alltaf jafnaugljóst og sumir vilja vera láta. 1 „Gruppe 47“ höfn- uðu jafnt ópólitiskir höfundar eins og Paul Ceian og Inge- borg Bachmann sem róttækir höfundar eins og H-ans Magn- us Enzensberger. Að þessu samfélagi hafa fulltrúar alls kyns bókmenntastefna einnig átt aðild, nema fulltrúar „der konkreten Poesie“ lengi vel, eða þangað til helzti talsmað- ur þeirra, Helmut Heissen- búttel leysti upp „samtök“ sín með þvi að ganga í „Gruppe 47“. Gottfried Benn gaf út eins konar forskrift nútimaskáld skapar í Þýzka-landi 1951, „Probleme der Lyrik“, sem hefur haft áhrif fram á þenn- an dag. Vilji hans til endur- sköpunar, endurnýjunarþrá hans varð allri hefð og öllum venjum yfirsterkari. En kraft- ur hans hefur jafnvel ekki enzt Ingeborg Bachmann til áframhaldandi gróskumik- illa átaka, enda á hún einnig rætur í heimspeki „Vínar-skól- ans“, sem vel gæti haft þessa setningu að einkunnarorðum: „Um það sem maður getur ekki tal'að, verðiur maður að þegja.“ Ekki þætti slík forskrift góð latína í fögum eins og sál- fræði eða sáigreining. Þetta „ósegjanlega" hefði áreið- anlega verið meinsemd í aug- um Benn og hann hefði hik- laust brugðið hnífnum að rót- um hennar. Samt hefur verið sagt að Ingeborg Bachmann sé framhald af Benn og Knörrich bendir á þessar línUr sem áhrif frá honum: „Nur Siiiken um uns von Géstimen Abglanz und Schweigen. Doch das Lied úberm Staub danach wird uns úbersteigen.“ Ingeborg Bachmann hefur orðið fyrir margvíslegum áhrif um eins og öll skáld, ekki sízt frá frönsku súrreali'stiunum eins og Celan, og þýzku symbólist- Framh. á bls. 15 Margaret Reade yar náfrænka mömmu hennar Millie Osborne. Hún var sú eina Tait-systranna, sem hafði komizt vel áfram og þurfti nú engu að kvíða, síðan 'hún giftist honum Harry Reade. Margaret fræn’ka og Harry frændi áttu nú heima í stóru ihúsi, nálægt Wethersfield, byggðu árið 1895, og tvisvar á ári -hafði MiMie verið boðið þangað til þeirra. 'Hún var þar heiia vi'ku í ágúst- mánuði og yfir eina heigi ein'hverntíima vetrarins. Einu sinni, fyrir tölf árum, þegar Millie var tuttugu og fimm ára, hafði Margaret frænka 'boðið henni til sín allt sumarið og meira að segja 'haldið garð- veizlu, henni til heiðurs, þangað sem öllum álitlegum einhleypingum úr nágrenninu var boðjð. En árangurinn varð enginn, og nú þóttist Margaret frænka vera búin að gera allt, sem í -mannlegu valdi stæði, til þess að koma Millie út. En vetrarheimboðunum var hagað að geðþótta Margaret frænku. Og enda þótt hún 'hefði stundum haft dáhtla samvizku út af Miilie, ikringum jólln, þá bældi hún hana niður, og taldi Sjá'lfri sér trú um, að 'hennar eigin synir, með konum og fimm barnabörnum væri -nægileg húsfylli, og það mundi Millie skilja. En þá sendi hún Miillie ös'kju í fal- legum umbúðum, sem 'hafði inni að halda laglega smágjöf og ávaxtaköku, og svo las hún upphátt fyrir fjöls'kylduna inniiegt þakkarbréfið frá Millie. Þetta árið kom vet-rarboðið á efleftu stundu, hvað MiMie snerti. Það kom átjánda febrúar, einmitt þegar -hún var að brjóta heiiann um hugsanlega mögu'leika á því að þrauka till fyrsta marz, þegar hún fengi kaupið sitt. Hún leigði tíu dala herbergi á viku í Allertonhúsinu, og húsaileigan, sem var greidd fyriríram, féll í gjalddaga á föst-udag. Hún settist nú niður og skrifaði tárumdöggvaö þakk- arbréf til Margaret frænku, fór svo niður og setti bréfið í póst og sagði afgreiðslumanniinum um leið, að 'hún segði upp herberginu,, frá því á fóstudag fyrir hádegi að te'lja. Það var ekki fyrr en hún kom upp aftur og hvolfdi úr buddunn-i sinni á rúm- ið, að henni varð 'ljóst, hvað hún hafði gert. Þarna varð hún að kaupa farmiða fram og aftur, súkku- laðiöskju handa Margaret frænku, 'leigubíl til og frá stöðinni, einn da'l minnst til að gefa Hönriu, stúl'kunni hjá Margaret frænku, og svo yrði hún auk þess að g-reiða eigin húsa'leigu þegar hún kæmi til borgarinnar á mánudag. Þá átti hún eftir, sam- kvæmt útrei'kningi, hálfan annan dal til þess að lifa á f næstu-m heila viku. En héöan af varð engu breytt, því að ek'ki kom til má'la að valda Margaret frænku vonbrigðum, hvað sem annars tautaði og raul- aði. Mil'lie var dauðþreytt þegar -hún -kom heim til Margaret frænku. Lestin hennar hafði ekki farið frá New York fyrr en 'klukkan þrjú, og samkvæmt umta'li hafði hún farið úr herberginu fyr ir -hádegi. Hún hafði kom-ið koffortinu sínu í geymslu, en tók með sér töskuna inn í biðsalinn, þar sem hún toeið fram að brottfarartíma. Ferðin var leiðinleg, og blaðið, sem hún hafði keypt sér, entist henni ekki álla leið, og landslagið, sem ek- ið var um var of 'hversdagslegt til að veita henni nokkra afþreyingu. Margaret frærika, sem visaði henni ti'l herbergis, fór að afsa'ka við hana kommóðu skúffurnar. Hún sagði, að Millie yrði að láta sér nægja tvær þær efstu. — Hinar eru svo fuilar af líni, sagði hún, — en ég var að vona, að þér væri sama. Mi'l'lie fullvissaði hana um, að þetta gerði ekkert til. Hún fór að hugsa um fallega, bjarta baðher- bergið, sem hún átti að hafa út af fyrir sig, stóru mjúku baðhandklæðin og ilmandi l-ö'kin í rúminu, og svo ágæta kvö'ldverðinn, upp á gamla móðinn, 'hjá Margaret frænku. — Ég vona, að þú hafir haft með þér samkvæm- iskjól, hélt Margaret frænka áfram. — Ég ætlaði að minnast á það -f bréfinu. Hún frú Fletcher er aö halda styrktarball heima hjá sér. Fyrir Breta, skil- urðu. Þegar 'hún nefndi frú Fletcher, var röddin full lotningar. Það var fátt -í iþessum heimi, sem Marga- ret frænka bar vírðingu fyrir. Það var Repúblí- kanaflokkurinn, maðurinn hennar, blóðþrýstingur hennar sjálfrer, Brezka samveldið og frú Fletcher. Að nú ekki sé taláð um þegar frú Fletcher og Brezka samveldið vórú að vínna saman. Frú Fletcher var gift manni, sem átti 'helmingi meira ti'l en hr. Reade, en 'hi-ns vegar þurfti 'hr. Fletcher að vinna fyrir sínum auru-m, en hennar eigin mað- ur hafði verið svo 'heppinn að erfa srnn auð. Samt leiddist henni þessi eignamismunur þeirra. Og frú Fletcher átti stærra hús og hafði ágætan garðyrkju- mann, svo að hún fékk alltaf fleíri verðlaun á blómasýningum. Svo var maðurinn hennar forseti i Uúbbnuim en hr. Reade bara ritari.

x

Lesbók Morgunblaðsins

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.