Lesbók Morgunblaðsins - 04.02.1973, Page 15

GOSIÐ í Vestmannnaeyjum hefur orBið
til þess, þrátt fyrir allt, að margir beztu
eiginleikar hinnar íslenzku þjóðarsálar.
hafa komið í Ijós. Skjót viðbrögð til hjálp-
ar og rík þörf til að leggja fram sinn
skerf. Allt þetta hafa Vestmannaeying-
arnir þakkað og margir hafa orðið til
að lofa dugnað og fórnfýsi þeirra mörgu,
sem að því vinna aö greiða götu hinna
vegalausu Eyjabúa. En ástœðan til að ég
fjalla um þetta hér er ekki sú, að ég
œtli að tyggja upp það, sem um þesst
hörmungarmál hefur verið skrifað und-
anfarið og verður sjálfsagt aukið við þau
ski\if á næstunni, heldur er ástœðan sú,
að mér finnst á stundum, að fáir séu okk-
ur fljótari að bregða vel við, þegar ein-
hver eða einhverjir verða fyrir óláni —
en eru svo jafnfljótir að missa áhugann
á að framfylgja sínum góða vilja og
hjálparhug, ef slíkt þarf að standa un\
nokkra hríð.
Atburðirnir í Braiðholti fyrir nokkru
hafa að sjálfsögðu fallið t skuggann fyrir
þessu. En hinu er óþarfi að gleyma að
þar gerðust þó voðatíðindi, sem eiga eft-
ir að hafa áhrif á marga, sem þar komu
við sögu um langa framtíð. Þar er ungur
maður og fjölskylda hans illa stödd,. eft-
ir að maðuvinn missti fótinn við björg-
unarstörf. 1 fyrstu var rokið upp til handa
og fóta og safnað fé handa þessum táp-
mikla björgunarmanni. En það stóð ekki
nema tiltölulega skamman tíma. Svo fór
„nýjabrumið“ að fara af harmleiknum og
þá tóku menn einnig að sljóvgast fyrir
afleiðingum lians. En meðan á þessu stóð
gerðu blöð og aðrar fréttastofnanir sér
mikinn mat úr þessu, manna á meðal
var ekki um annað talað og allir vildu
hjálpa. Fyrir um það bil ári var ákveðið
að hefja söfnun til hjartábíls, til minn-
ingar um ungan blaðamann, sem lézt úr
hjartaslagi fyrir tveimur árum. Sannað
er að vœ.ri slik.ur bí.U til. hér í höfuðborg-
inni, mætti bjarga árlega ýmsum þeim
sjúklingum, sem ella er of seint að bjarga,
þegar á sjúkrahús er komið eftir venju-
legum leiðum.
Mér er ekki kunnugt um að enn hafi
tekizt að ná þessari upphæð og er hún
þó ekki ýkja há. í fyrstu lögðu ýmsir
fram fé og það voru birtar myndir af
hinum glöðu gefendum. En einnig af
þessari göðvild og þessum áhuga rann
nýjabrumið og nœsta mál á dagskrá tók
við. Og svona mœtti mörg dœmi nefna.
Óskandi er, að þannig fari ekki um
vandamál Vestmannaeyinganna, sem nú
eiga um svo ólýsanlega sárt að binda. Það
er óskandi, að við reynumst nú þess um-
komin að fylgja eftir þörf okkar til að
sýna í verki, að við viljum gera allt sem
í mannlegu valdi stendur til að létta.
raunirnar og sýnum það einnig næst þegar
eitthvað kemur upp á; það er gott að
sýna gœzku og hugulsemi, en hún þyrfti
oft að vera langvinnari en raunin hefur
órðið hjá okkar ágœtu þjóð.
Jóhanna Kristjónsdóttir.
Iðnaðarmenn. Tveir Tasadayar
ömnum kafnir við að búa til áhöld
úr steini.
Steinaldar-
menn
Framhald af bls. 11.
meðulin og hráefnið sem þeir
smíða hluti sína úr. Öll ágengni
af hálfu setugesta gæti orð-
ið mjög skaðvænleg. Hóflegt, eða
öllu heldur strangt eftiriit ráða
manna þarna er af nauðsyn.
Það er þess vert að gera sér
grein fyrir því, að Tasadayarn-
ir eru ekki þegar öllu er á botn-
inn hvolft einstakt fyrirbrigði á
Filipseyjum. í landinu er ein
mesta menningarblanda í öllum
heiminum. Víðs vegar um þetta
eyjahaf eru hópar á víð og dreif,
sem standa Tasadayum litlu fram
ar tæknilega. Negritosar, sem
voru frumbyggjar eyjanna, eru
gott dæmi um það. Mörgum þess-
ara hópa hefur stórfækkað, en
öðrum hefur tekizt að halda velii
í næstum algerri einangrun.
En meðan menn eru til á borð
við Manuel Elizalde, sem láta sér
annt um velfarnað fólks af þessu
tagi, menn, sem hafa fjármagn að
bakhjalli og annan stuðning
frá ríkisstjórninni, þá er þess að
vænta að framtíð Tasadaya megi
verða sem næst því eins vel að-
löguð umhverfi þeirra eins og
var í fortíðinni.
Skip hlaðin
draumum
Framh. af bls. 4
unum (Hofmannst'hal, fremur
en George og Rilke) og ex-
pressjónislum, Trakl, Benn.
Jafnvel hefur verið sagt að
greina megi áhrif frá Hölder-
lin í ijóðstíl hennar. Durzak
segir að þróunin í ljóðlist
Giinter Eieh sé ,,á vissan hátt
dæmi um þá hættu sem þýzkri
nútímaljóðlist yfirleitt sé bú-
in“. Að honum verður vikið
aftur nokkrum orðum siðar.
Ingeborg Bachmann hefur
ekki gefið út ljóð í heilan ára-
tug og segir Durzak að þögn
hennar sé merki hættulegrar
þróunar. Meðalhófið er vand-
ratað: annars vegar glam-
ur pólitískra gengisfellingar-
orða, hins vegar tilhneiging til
að múra upp í þann örlitla
glugga, sem með „talrimlum"
sínum er eina kýraugað milli
skáldsins og umheimsins.
Gagnbyltingin innan klaustur
múranna hefur kannski komið
of seint. Og stjórnmálamenn og
málpípur þeirra eru allra
manna fljótastir að fylla tóma-
rúmið í samfélaginu með víg-
orðum sínum. Þess vegna eru
það skáldin sjálf, sem eiga að
gera gagnbyltinguna. Það er
eina vonin til þess að ljóðið
haldi velli.
Niðurlag í næsta blaði.
Listneminn
frá
Brjánslæk
Framhald af bls. 8.
iaugur er skipaður í jarðamats
nefndina árið 1800 — þá ný-
kominn til Islands og aðeins 27
ára að aldri. Er raunar óráðin
gáta, hvað valdið hafi þeirri
ráðstöfun. en engan veg-
inn verður taiið, að (hún hafi
legið beint við. Miá raunar telja
ólíklegt, að Gunnlaugur hafi
verið ýkja kurmiuigur jarða-
verði og búskaparháttum á Is-
iandi eftir 11 ára fjarveru við
alls óskyld viðfangsefni. En
hvað sem um þetta er annars
að segja, opna jarðamatsstörf-
in honum leið til þess embætt-
isframa, sem hann Waut.
I Sýslumannaævum er
Gunnlaugi lýst svo, að hann
haifi verið „mjög ráðvandur,
nokkuð stirðgáfaður og óvið-
felldinn og eigi laus við að
vera nokkuð tilgjörðarsamur;
náttúruvit hafði' hann í betra
lagi og stundaði að vanda emb-
ættisvenk sín, sem foezt hann
mátti. Sýslulbúar hans kölluðu
hann stoltam, en sdðsaman og
siðavandian; ei;gi var hann rík-
ur; hann var mesti sniHdar-
maður í handvenki sdnu, bíld-
höggvara iþróttinni“.
Svipuð ummæli eru í Annál
19. aldar: „Gunnlaugur haíði
náttúrugáfur miklar, er bæði
sýndu sig í því, hver snilldar-
maður hann var í handverki
sinu, híldhöggvara Sþróttinni,
og allri embættisfærslu
hans, er hann vandaði sem bezt
hann mátti. Hann var
mjög siðavandur og hreinskil-
inn og kölluðu sumir hann
dramblátan og jafnvel sérlund
aðan, er hann vildi eigi hliðra
til ifyrir óaldarmönnum.“
Séra Jón lærði segir í ævi-
ágripi því, sem hér hefur oft
verið vitnað til: „1 sínu dag-
lega tali var hann annars fram
ar gagnorður maður en marg-
orður ; og þegar það bar við, að
lund hans lífgaðist lítið eitt af
hóflega brúkuðu víni, var við-
ræða hans hin ástúðleg-
asta, en innihélt þó ætíð sönn
vísdómsorð, er sýndi hans
innra mann.“
Hvað sem sagt verður um
einstök ummæli, virðist ein
sýnt, að Gunnlaugur hefur ver
ið strangur, ná'kvæmur og rétt-
sýnn embættismaður ekki sízt
sem dómari. Dómar hans þóttu
vissulega nokkuð strangir og
segir séra Jón lærði, að Gunn-
laugur hafi heldur kosið, að
dómar sinir yrðu linaðir í æðra
dómi en hertir, „því að það
væri skylda unidirdómarains trú-
lega að fylgja laganna bókstaf,
þar kóngur einn mætti honum
breyta en undirsátinn ekki“. Á
öðrum stað talar séra Jón um
katóníska fastheldni Gunn-
laugs við réttvísina.
Ljóst er einnig, að Gunn-
laugur hefur verið ósveigjan-
'legur í þeirri afstöðu að víkja
aldrei frá þvi, sem hann hefur
talið rétt, hvað sem það kost-
aði. Nægir þar að benda á at-
hafnir hans í stjórnarbyltingu
Jörgensens sumarið 1809.
Tæplega verður sagt, að
Gunnlaugur hafi notið eigin-
legra vinsælda meðal sýslunga
sinna og hefur þar án efa m.a.
vaildið hreinskilni hans og
bersögll Um þennan þátt
í fari hans segir séra
Jón lærði: „Þau feil, sem
nokkrir, er þó annars ekiki
misþekktu alls aðra mannkosti
hans þóttust hjá honum finna,
voru helzt þau, >að hann átti
bágt með að snúa kápunni eft-
ir veðrinu, með öðrum orðum:
að smjaðra; þvi hann gat ekki
talað þvert um huga sinn, svo
það sem honum í brjósti bjó,
enda þótt hann fátt talaði, sást
otft á yfirbragði hans>.“
í pólitískum skoðunum var
Gunnlaugur einveldissinni,
sem ljóst er af ýmsu, sem vitn-
að hefur verið til hér að fram-
an — hann er maður aga og
reglu. Er hann í þeim efnum al
gerlega mótaður af þeim póli-
tísku hugmyndum, sem
réðu skipan mála fram að
frönsku stjórnarbyltingunni,
og gætti raunar lengi eft-
ir hana. Frölsishræringar 19.
aldar virðast hafa látið hann
ósnortinn og átti hann þar sam
leið með þorra íslenzkra emb-
ættismanna á þessum tíma. Áð-
ur eru rakin ummæli hans um
að konungur einn megi lögum
breyta og í afsagnarbréfinu til
Jörgensens frá 31. júli 1809 tek-
ur hann fram:
„Satt bezt að segja hefir mér
fundizt embætti miitt nógu erf-
itt viðfangs er hér hefir verið
róleg stjórnarskipun og treysti
ég mér því alls ekki til að eiga
að fara með embætti og stjórna
þjóð, sem er óvön bæði aga og
hlýðni, og væri því hætt við
að misskilja. i fyrstu orð-
ið frelsi, hér svo sem annars
staðar."
Honum stendur greinilega
stuggur aí hræringum þeim,
sem fyligdu frönslku stjómar-
byltiingiunni og hefur ímugiust
á átíökum þeim og ófriði,
sem siðar urðu. Isiending-
ar máttu og þola búsifjar
aif þeim styrjöldum um þær
mundir, er bréfið var rit-
að. Þetta var að dómi Gunn-
laugs, af því að menn höfðu
hvarvetna misskilið orðið
frelsi. Þá var Gunnlaugur og
talinn nokkuð hneigjast til
danskra hátta og meiri aðdá-
andi Dana en hæfa þótti síðar
á öldinni. M.a. hefur verið bent
á, að hann hafi verið meðal
hinna fyrstu, sem lét börn sin
heita tveimur nöfnum. Engan
þarf reyndar að undra, þótt
maður, sem elst upp að miklu
leyti meðal annarrar þjóð-
ar, beri þess einhver merki og
svo hefur vafalaust verið um
Gunnlaug. Þarf ekki mikið
hugarflug til að láta sér detta
í hug, að oft hafi honum verið
hugsað til dvalar sinnar i Dan-
mörku, þegar mest kreppti að á
Islandi. Börn sín sendi hann og
flest utan ,ti'l náms og þrjú hin
elztu settust að erlendis hvert
í sínu landi.
Fjarri fer þó því, að hann
hafi afrækt þjóðerni sitt. Hann
lét sér annt um framfarir á Is-
landi og sinnti mikið viðfangs-
efnum, sem einatt hafa verið
kölluð þjóðleg. svo sem skáld-
skap og ættfræði.
Ekki gengu pólitískar skoð-
anir Gunnlaugs Briems í
arf til sona hans, þvi að þrír
þeirra, — allir sem staðfestust
á Islandi, Ólafur timburmeist-
ari að Grund, Eggert, sem þá
var sýslumaður Eyfirðinga og
Jóhann prófastur i Hruna
sátu þjóðfundinn 1851, og voru
eindregnir .fylgismenn Jóns
Sigurðssionar.
Þá ber heimildum öllurn sam-
an um það, að Gunnlaugur hafi
verið trúhneigður maður, „þó
hann ekki svo oft talaði un.
trúarefni . . .“, segir séra Jón
lærði um hann. 1 bréfi til
FramhaJd á bls. 16.