Lesbók Morgunblaðsins - 16.06.1974, Side 11

Hafsteinn
Björnsson
□ULRŒn
EFm
□G
TRÚRR
REVnSLfl
og aðra ættingja, sem hafa lifað
fyrir svo löngu, að fundargestur-
inn þekkti þá aðeins lauslega eða
alls ekki — í stað þess að gefa
upplýsingar um látna foreldra,
frænda og frænkur o.sv.frv. Þetta
einkenni á sér ekki alltaf stað, en
er nógu algengt hjá honum til
þess að það hefur vakið athygli
okkar og það hefur ei'nnig þýð-
ingu fyrir matið á niðurstöðum
tilraunar þeirrar, sem hér um
ræðir.
Þegar Hafsteinn dvaldist í New
York veittist tækifæri til þess að
gera tilraun undir strangara eftir-
liti, svipuðu opinberum skyggni-
lýsingarfundum þeim, sem hann
venjulega heldur, en þó þannig,
að sneitt yrði hjá ýmsum ann-
mörkum þeirra. Tilraunin fór
fram í Chester F. Carlson rann-
sóknarstofu A.S.P.R. 15. ágúst
1972 á vegum félagsins.
AÐFERÐ
F'undarmenn voru tíu og frá
íslandi, aðallega ungt fólk og til-
tölulega stutt var um liðið síðan
það kom tii Bandaríkjanna. Fimm
þeirra höfðu áður sótt miðils —
eða skyggnilýsingarfundi hjá
Hafsteini á íslandi, en flestir
nokkrum árum áður. Á þrjátíu og
fimm ára virkum miðilsferli
Hafsteins hafa þúsundir manna
sótt fundi hans fyrr eða siðar og
þar sem íbúatala islands er aðeins
rúmlega 200.000 er þetla fólk oró-
ió allstór hluti þjóðarinnar. Eng-
inn fundarmanna var hins vegar
náði yfir þvert herbergið og niður
í gólf, skildi þá frá miðlinum og
E.H. Með því móti sáu miðillinn
(og E.H.) og fundarmenn ekki
hverjir aðra.
Áður en I.S. fór með fundar-
menn inn í herbergið brýndi
hann fyrir honum að tala ekki á
fundinum og lét hann fá tvo
eyrnatappa til þess að stinga i
eyrun. Þegar hann var setztur
hjálpaði I.S. honuin að setja á sig
stereo-heyrnartæki. Þegar Haf-
steinn talaði hlustaði fundarmað-
ur á Klarinettukonzert eftir
Mozart, sem var leikinn frekar
hátt. Áður höfðum við prófað
eyrnatappana og heyrnartækin
með stereo-tónlistinni og komizt
að þvi, að ómögulegt var að heyra
það, sem var sagt hinu megin við
tjaldið. Með þessu var ætlunin að
koma í veg fyrir að fundarmenn
heyrðu það, sem miðillinn segði.
Þegar fundarmaður var setztur
meó heyrnartækin á sér gaf I.S.
E.H., sem var handan tjaldsins
með Hafsteini, merki um að fund-
armaður væri tilbúinn. I.S. settist
þá á stól i forstofunni rétt hjá
opnum dyrum tilraunaherbergis-
ins og þaðan gat hann fylgzt með
fundarmanni og fullvissað sig um,
að hann tæki ekki heyrnartækin
af sér meðan Hafsteinn gaf lýs-
ingu sína.
Hafsteinn lýsti síðan því, sem
hann sá, og E.H. hljóðritaði það.
Þegar Hafsteinn liafði lokið máli
sínu gaf E.H. I.S. merki um að
skyggnilýsingunni væri lokið og
undan aðstæðunum. Hann veitti
því þó eftirtekt, að hann átti erfitt
með að halda aðgreindum þeim
áhrifum, sem hann varð fyrir frá
hverjum einstökum fundar-
manni. Hann gat þess einnig, að
hann hefði orðió fyrir endurtekn-
um áhrifum frá einhverjum fram-
liðnum allan fundinn.
Þegar skyggnilýsingunum var
lokið voru þær vélritaðar af segul-
böndunum. Síðan voru fundar-
rnenn kallaðir fyrir A.S.P.R. einn
af öðrum, og hverjum og einum
voru afhentar allar tíu skýrslurn-
ar með lýsingunum og hafði þeim
verið raðað af handahófi. Hver
fundarmaður var beðinn að segja
til um hvaða lýsing ætti helzt við
um hann. Hann varð líka að rök-
styðja val sitt með því að útskýra
hvaða atriði í skýrslunni virtust
rétt og hvernig hann væri skyldur
eða hvernig hann hefði þekkt þær
persónur, sem hann kannaðist við
af lýsingunum. Síðan var fundar-
maðúr beðinn að raða hinum lýs-
ingunum eftir þvi hvernig þær
vörðuðu hann.
Eins og þegar hefur verið
minnzt á, telur Hafsteinn sig oft
sjá látið fólk, sem er ekki náskyU
fundarmanni en eru fjarskyldir
ættingjar eða vinir foreldra hans.
Flestir fundarmanna voru ungir
og kváðust litið vita um látna,
fjarskylda ættingja. Þvf var
ákveðið, að E.H. færi með lýsing-
arnar til foreldra fundarmanna
eða annarra náskyldra ættingja á
Islandi til þess að afla viðbótar-
TILRAUN MEÐ ISLENZKA MIÐILINN
HAFSTEIN BJÖRNSS0N lan Stevenson, Guöm. Halldörss(
Greinin birtist
í tímariti Banda-
ríska söiarrann-
söknafélagsins
í apríl í vor
HAFSTEINN Björnsson er ís-
lenzkur miðill, sem hefur vakió
mikla athygli fyrir hæfileika sína
á íslandi. Félagar i Sáiarrann-
sóknarfélagi íslands hafa fylgzt
ítarlega með honum og sumir
þeirra hafa birt skýrslur um
fundi sína með honum i bókar-
formi á íslenzku.
Aðferðir Hafsteins til þess að
afla yfirskilvitlegrar vitneskju
um fundargesti sína eða fólk, sem
þeir hafa þekkt,- eru einkum
tvenns konar. 1 fyrsta lagi fellur
hann oft i dásvefn (trans), og
gera þá vart við sig einn eða fleiri
„stjórnendur“ ásamt öðrum
persónum sem hafa beint sam-
band við fundargesti og veita
uppiýsingar meó svipum hætti og
gerist hjá öðrum transmiðlum.
Gestir á þessum fundum eru
venjulega fimm til sjö talsins og
meginþorri funda hans er með
þessum hætti. Bráðabirgðaskýrsla
um tvö tilfelli á miðilsfundum
Hafsteins var birt á fundi dulsál-
fræðifélagsins 1972 og fullnaðar-
skýrslur um þessi tilfelli verða
birtar i næstu tölublöðum tima-
rits félagsins. .
1 öðru lagi getur Hafsteinn séð
framliðna umhverfis fundargesti
og virðist þá vakandi og án þess
að sýnilegar breytingar verði á
vitund hans og persónuleika.
Hann gefur lifandi og oft
nákvæmar lýsingar á hinum
framliðnu. Hann getur oft nafn-
greint þá, sem hann kemst í sam-
band við, og auk þess hús og
kaupstaði, þar sem þeir voru bú-
settir. Sá einstæði hæfileiki Haf-
steins að fara rétt með nöfn skip-
ar honum í flokk fágætra miðla,
því þeir eiga flestir erfitt með að
ná réttum nöfnum. I þessum fá-
ntenna hópi miðla er Mr. A.
Wilkinson, sem J. Arthur Hill
rannsakaði (1917).
Hafsteinn heldur venjulega
skyggnilýsingafundi sína á opin-
berum stað þar sem fimmtiu,
hundrað eða nokkur hundruð
fundargesta geta verið viðstaddir.
Þegar Hafstejnn hefur lýst fram-
liðnum eða hópi framliðinna, spyr
hann venjulega hvort nokkur við-
staddra þekki þá og býður áheyr-
endum aó spyrja spurninga
um þá. Hann svarar sið-
an spurningunum eftir beztu
getu og þar með getur kom-
ið fram nákvæmari lýsing á
persónueinkennum eða atburð-
um. Þannig geta farið fram nokk-
ur orðaskipti milli miðilsins og
fundargests og oft svarar fundar-
gesturinn viðstöðulaust ef miðill-
inn segir eitthvað um mann, sem
hann þekkir.
Þeir, sem Hafsteinn kemst i
samband við, eiga það stundum
sammerkt, sem er óvenjulegt og
furðulegt, að þeir eru allt að
tveimur kynslóðum eldri en
fundargesturinn. Þannig getur
Hafsteinn rætt um afa og ömmu
persónulega kunnugur Hafsteini
og hann þekkti engan þeirra. Að
undanteknum tveim persónum
þekktu þeir, sem sáu um tilraun-
ina ekki fundarmenn áður en þeir
tóku þátt í tilrauninni. Við völd-
um fyrstu tíu íslendingana, sem
buóu sig fram sem sjálfboðaliða i
tilrauninni. Við fengum nöfn
þeirra hjá islenzkum fyrirtækjum
í New York eða hjá Islendingum,
sem hjá þeim starfa.
Síðdegis þann dag, sem tilraun-
in var gerð, söfnuðust fundar-
menn fyrst saman í bókasafni
A.S.P.R. þar sem við hittum þá
báðir og skýrðum út fyrir þeim
hvernig tilrauninni væri háttað.
Síðan koin Hafsteinn frá íbúð
sinni á fimmtu hæð byggingarinn-
ar og hann og Erlendur Haralds-
son (E.H.) settust saman í til-
raunaherberginu (á hæðinni
fyrir ofan bókasafnið) bak vió
ógagnsætt tjald. Þetta tjald skildi
mióilinn og E.H. frá um það bil
helmingi tilraunaherbergisins,
þar á nieðal dyrunum. Þannig
gátu hvorki Hafsteinn né E.H. séð
þá, sem inn komu eða fóru frá
ytra helmingi herbergisins. Sam-
kvæmt ósk Hafsteins var herberg-
ið hálfmyrkvað.
Ian Stevenson (I.S.) var í bóka-
safninu og skrifaði hjá sér nöfn
og heimilisföng fundargesta og
ákvað af handahófi í hvaða röð
þeir kæmu inn i tilrauna herberg-
ið. (Hafsteinn og E.H. fengu ekki
að vita um þessa röð fyrr en
seinna). Síðan fór I.S. með
fundargestina, einn og einn í einu
inn í tilraunaherbergið þar sem
þeir settust nálægt dyrunum,
þannig að áðurnefnt tjald, sem
I.S. tók heyrnartækin af fundar-
manni og gaf honum bendingu
um að hann mætti fara úr her-
berginu.Fundarmaður fór þá úr
byggingunni án þess að fara aftur
til bókasafnsins, I.S. fór svo niður
í bókasafnið og kom með næsta
fundarmann. Fundirnir stóðu í
fimm mínútur hver að meðaltali,
en alit frá fjórum upp í sjö minút-
ur.
Nokkrir fundarmenn voru
spurðir að þvi hvort þeir hefðu
heyrt nokkuð þegar þeir voru inni
í fundarherberginu. Þeir sögðu
allir, að þeir hefðu ekkert heyrt
nema tónlistina. Mestallan tím-
ann, sem þeir voru í hálfmyrkv-
uðu fundarherberginu, fylgdist
I.S. stöðugt með þeim. Enginn
fundarmanna reyndi að taka af
sér heyrnartækin til þess að
heyra það, sem Hafsteinn var að
segja. En vegna smábreytinga á
lýsingunni í anddyrinu þar sem
I.S. sat gegnt opnum dyrum til-
raunaherbergisins, brá stundum
svo við, að hann gat ekki séð
fundarmenn greinilega. Hann er
þó viss unt, að enginn þeirra hafi
reynt að taka af sér tólin.
Hafsteinn var ekki í transi þeg-
ar þessi tilraun var gerð. Hún
liktist opinberum skyggni-
lýsingarfundum hans, nerna hvað
þannig var frá gengið, að hvorki
Hafsteinn né sá, sem tilraunina
gerði, gætu vitað hver fundar-
maður var hverju sinni. Þeir gátu
ekki séð fundarmenn og hann gat
ekki heyrt hvað miðillinn sagði.
Fundarmenn virtust hafa
jákvæða afstöðu til tilraunarinn-
ar og Hafsteinn lét sjálfur í ljós
áhuga á henni og kvartaði ekki
upplýsinga. Ef E.H. taldi, að
árangur þessara athugana gæfi
tilefni til þess að biðja fundar-
mann að endurskoða röðun sina á
lýsingunum gerði hann það. Einn
fundarmanna ungfrú E., ákvað að
breyta mati sínu. (frásögn ungfrú
E. birtist í heild hér á eftir).
Vitneskjan frá ættingjunum var
einnig ætluð til þess að hana
mætti nota til að sannprófa á
sjálfstæðan hátt yfirlýsingar
fundarmanna um skyldleika sinn
og þess fólks, sem þeir könnuðust
vió í skýrslunum, og draga úr
likum á því, að þeir annaðhvort
ýktu slikan skyldleika eða þeim
sæist yfir mikilvæg atriði. Öll
þessi aukarannsókn og endur-
skoðun fór fram áður en I.S. sagði
E.H. frá raunverulegri röó
fundarmanna.
Flestir fundarmanna héldu þvi
fram. að þeir gætu fundió eitt-
hvað, sent skipti máli fvrir
þá. i aóeins einni lýsingu eða
tvejmur. svo ekki reyndist kleift
eins og ætlunin var í upp-
hafi að gera nákvæma heild-
arrannsókn á röðuninni á
lýsingunum. Þegar allir fundar-
menn höfðu raðað lýsingunum að
svo ntiklu leyti sem það var unnt
og ættingjar þeirra höfðu lesið
þær og E.H. talað við þá, sendi
hann I.S. þá röðun, sem fundar-
menn höfðu ákveðið á hinum
ýmsu lýsingum og að svo búnu
sendi I.S. E.H. hina raunverulegu
röö svo að hann gæti jafnframt
borió hana saman við röðunina,
sem fundarmenn ákváðu.
Niðurstöður.
Fjórir hinna tíu fundarmanna
völdu þá lýsingu, sem Hafsteinn