Lesbók Morgunblaðsins - 06.10.1974, Síða 12

Kolbeinn frö Strönd
ÚRLJÖÐALJÖÐUM
I. Leitin
Ég leitaði hans í hvilunni
en hann var hvergi að finna
og hjartað skalf af sorg.
Á morgun skal ég leita hans
og engu öðru sinna
og æða um garða og torg.
Ég leitaði og leitaði og lengi ekkert fann
og svo spurði ég verðina:
Ó — sáuð þið ekki hann,
manninn, manninn horfna,
sem hjarta mitt ann.
Ég fann hann litlu síðar og hélt með höndum tveim
og nú má ég ekki tapa
tökunum þeim.
Svo fer ég með hann I kotið
þar sem ég kom I þennan heim.
II. Biðin
Ég hafði afklæðst serknum
og laugað leggi og fætur.
nú lá ég þar og beið.
Þá sá ég hönd við gluggann,
þá hönd sem alltaf lætur
mitt hjarta þjóta á skeið.
Skjótt reis ég upp af beðnum,
húmbjört við næturskuggann.
Hve blóðið örar rann!
Með fingur raka af mirru
ég reyndi að opna gluggann
og rennislána fann.
Með skjótum huga og höndum
var fagi úr falsi hrundið.
Ó, fljótt. Ó. fljótt. — Ó hvar?
Ég hrópaði út I myrkrið,
mitt hjarta leyst úr böndum,
— en hann var ekki þar.
VigfúsAndrésson
MINNING
Vornóttin beið átekta
á meðan ég starði
I augu þín
á hringvegi eilífðarinnar.
Hægt og hægt
hættirðu að vera til
hár þitt og hendur
litur augnanna
andlit og llkami
ég var hræddur
við ást okkar
og endalaus augu
og andaði að mér
fnyk glóandi Hekluhrauns
drakk kyrrláta fegurð Kersins
og fann ilm Þrastaskógar
vitandi um fegursta blómið
sem skóhæll minn marði.
KnúturÞorsteinsson
NOREGUR
Ég minnist enn þess dags er ég fyrsta sinni sá,
við sólarroð þin fjöll af djúpi Ijóma.
Með reistar dalabrúnir og hamrabelti há,
með hegg og björk og litskrúð sumarblóma.
Af blámadjúpum fjörðum barsvásan sunnanþyt
og sund og sker I morgunskrúði glóðu.
Og sæluþrungin angan mér barst um barm og vit,
ég beygði kné I þagnaryndi hljóðu.
Mér var sem glöggt ég kenndi hvern dal, hvert fjall og flóð,
hér fannst mér blóðið örar taka að streyma.
Því hérna höfðu feðurnir ort sinn bernskuóð,
hér áttu hjörtun sömu slög og heima.
Og djúp og hrifnæm gleði um ungar æðar leið,
mér óðöl brostu forna dátaminna,
Og útlendingsins söknuður enginn brjósti sveið,
þvl einnig hér var gjörð mins draums að finna.
Listgagn-
rýnandinn og
reiknistokkurinn
Framhald af bls. 11
okkar samhengi, sem við sjálf skilj-
um, við getum ekki án þeirra verið.
En á hverri einingu I tfma er hlut-
verkið Fmyndun þess sem áhrærir.
Það er ekki raunverulegra en skáld-
skapur. Þrátt fyrir að höfundur sem-
ur skáldskap sinn út frá ákveðnu
hlutverki, er það afl sér heldur ekki
ástæða til að svipta hann einstakl-
ingseðli hans. Né heldur eitt sér það,
að hann semur skálddkap.
Að kanna út frá huggerðum er
ekki aðeins aðferð visindamanna,
verk- og tæknifræðinga, heldur flest
allra manna, þegar staðið er frammi
fyrir nýjung eða ókunnugleika. Ef
menn gera eitthvað á annað borð.
Samkvæmt visindalegri skamskipta-
kenningu ganga upplýsingar greið-
ast milli manna, ef móttakandinn
hefur 50% (!) þekkingu á málefninu
þ.e. huggerðir viðloðar. Við stigum
ekki svo inn i hús ókunnugra.að I
útjaðri vitundar okkar mari ekki hug-
gerð á hálfvökustigi og renni saman
við þær myndir, sem veruleikinn tek-
ur á sig frammi fyrir okkur; undan-
fari okkar eigin reynslu er huggerð-
in, sem við föngum hana i, án þess
upplifum við hana ekki, heldur fer
hún fram hjá okkur daufum og
dumbum. Eða beinlinis ofgerir okkur
án þess að við skynjum, að nokkuð
hafi verið, fyrr en taugakerfið er
gengið úr skorðum. Spyrjum nú,
hvert sé gildi skáldskapar frá sjónar-
miði lesanda.
Hann nálgast bók, sem hinn al-
menni lesandi. Innan hlutverks. Áð-
ur en hann hefur lesturinn, hefur
hann i huga sér lagt drög að huggerð
'jf verkinu. Huggerð hans er visvit-
andi margræð, riðluð og aðeins hálf-
meðvituð til að hann geti jafnóðum
samlagað hana þeirri reynslu, sem
hann hefur af verkinu, betrumbætt
og fyllt út, uns hann lýkur lestrinum
og hefur þar með endurskapað verk-
ið út frá þeim rittáknum, sem hann
hefur haft fyrir augunum. Lesandinn
er framkvæmdaaðili, sem beitir sam-
stillt þremur skilningarvitum, sjón,
smekk og tilfinningu; lestur, þótt
sálrænn sé, athöfn; atburður á sál-
ræna visu.
Óll erum við ofurseld sibreytilegu
umhverfi; likt og það sé jafnan á
okkar valdi hvar við stöndum hljót
um við i sifellu að sanna gildi okkar
frammi fyrir veröldinni, en hún á
hinn bóginn að framleiða kringum-
stæður, sem ögra imyndunarafli okk-
ar og þar með huggerða — (módel)
— smiðnum t okkur, en nægir ekki
kyrrstaðan, heldur viljum við vera í
sókn, tryggja stöðuna og útvikka
hana um leið. Við leggjum misjafn-
lega til huggerðanna af sálrænum
eiginleikum okkar, skynsemi, sé um
alvöru að ræða, ástriður, tilfinning-
ar, i meira mæli, ef um skemmtun er
að ræða, og við berjumst með þeim
við hendingakennd áreiti.
Af þessu sambandi verður séð, að
gott, samtimalegt skáldverk er hið
hagnýtasta tæki. Lesandinn hefur,
að loknum lestri þess, tileinkað sér
huggerð, sem er miklu fullkomnari
þeirri, sem hann gerði sér i fyrstu um
verkið og það getur þvi gert honum
fært að upplifa það, sem hann ella
hefði leitt hjá sér, auðveldað honum
að bregðast við þvi, sem hann ekki
getur skotið sér undan, almennt gert
hann færari huggerðasmið sjálfan.
Skáldverkið svalar raunverulegri
þörf, ekki tilbúinni, annaðhvort af
þvi að höfundur hefur átt við sömu
aðstæður að etja og valið að full-
komna huggerð sina með þessum
hætti, eða beinlinis af því, að það er
samið sérstaklega með pyngju þessa
lesanda í sigtinu og þvi, hvers eðlis
það er. Eftir á hafa bæði höfundurog
lesandi stigið spor I átt til kenningar
um veruleikann, kenningar, sem
byggð er á smekk og hefðbundinni
túlkun, þvf, sem kallað er heilbrigð
skynsemi. Rökvisi er aftur á móti
samheldnin I veruleikaskini visinda-
mannsins, hann fer svo langt, sem
hún nær. Slikt treglyndi gæti talast
til fyrirmyndar, ef þvi væri trúað,
sem menn trúðu á sfðustu öld og
þeir, sem hafa hugarfar frá þeim
tíma, trúa enn, að maðurinn sé ræð-
ur. En það er hann ekki. Maðurinn er
óræður. Samfélagsferlin eru það,
svo framarlega sem þeim hefur ekki
beinlinis verið hagstætt i ræð form.
Þess vegna stendur skáldskapur,
sem kenning um menn og samfé-
lagsveruleika þeirra, þeim nær, en
hinar, sem takmarkast af rökvisi.
Nú, þegar aðrar könnunarleiðir en
visinda og lista hafa úrelst, er skáld-
skapur af þessum ástæðum I góðu
gildi, sem lifandi samfélagsafl.
Ennfremur er hin raunsæja vitund
um skáldskap, sem ég er að reyna að
leggja drög að, vopn gegn hleypi-
dómum um listir, sem allur þorri
manna er haldinn af. Og af ástæð-
um.sem ég nú kem að, ætti menn-
ingarpólitik að taka upp þær orða-
lagsbreytingar, sem ég hef gert grein
fyrir.
Að rannsaka
mannveruna
Framhald af bls. 3
meiri fræðslu um það hvernig á
að beita þessari orku, bæði f eigin
þágu og annarra. Það er lögmál
náttúrunnar, að við látum frá
okkur fara það, sem við ekki höf-
um þörf fyrir. Ef við lútum ekki
þessu lögmáli, kemur fram ójafn-
vægi í líkamanum, sem orsakar
sjúkdóma og truflun á eðlilegri
starfsemi hans. Þannig kemur
eigingírni í ljós hjá þessu fólki. í
stað þess að nota orku sjálfrar
náttúrunnar, hagnýta hans skyn-
samlega og endurnýja sjálfan sig
þannig eðlilega samkvæmt lög-
máli hringrásarinnar, kýs þetta
fólk sér að nota orku annars
fólks.“
„Hvaða sálrænir hæfileikar
álítið þér að séu mest virði?"
„Ég álft að, hlutskyggni
(psychometry) sé þeirra mest
virði, vegna þess, að þar birtast
samtfmis fjórir eiginleikar: sjón,
heyrn, tilfinning og skilningur.
Sumt af því fólki, sem er skyggnt
og skynjar önnur orkusvið, heyrir
hvorki, finnur né skilur neitt sér-
stakt í sambandi við það, sem það
sér. Ég get nefnt eitt dæmi í sam-
bandi við hlutskyggni. Árið 1863
var stúlka f bænum Denton sem
gat, með því að halda á hlut í
hendinni, skynjað hreyfanlega
mynd, þar sem hún heyrði bæði
raddir og skynjaði tilfinningar og
viðbrögð fólksins, sem hún sá.
Þarna kemur í ljós möguleiki á
því, að með hjálp fólks, sem býr
yfir slíkum hæfileikum, muni ef
til vill verða hægt að opna sýn
jafnvel inn á hærri svið fjarlægra
stjarna og vetrarbrauta. Eg er
viss um að til eru þeir, sem búa
yfir slíkum hæfileikum. Ég held
að Pythagoras hafi verið einn
þeirra, en hann lét okkur í té
stærðfræðilega formúlu okkar
sólkerfis.“
„Þeir, sem þér kallið sjáendur,
eru það þeir, sem, eins og þér
segið, er „gáfað fólk, sem vegna
hæfileika sinna hefur getað
komist út fyrir takmörk
skilningarvitanna og yfir á víðara
skynjunarsvið?““
„Já, einmitt: Það fer út fyrir
takmörk venjulegrar mannlegrar
Framhald á bls. 16
. •
BRIDGE
Hér fer á eftir skemmtilegt spil, sem er frá dönsku meistara- keppninni fyrir nokkrum árum.
N S: Á-8-7-4 H: Á-2 T: G-6-3
L: D-8-6-4
V A
S; D-G-10-9-5 S: 6-2
H: G-9-5 H: 7-6
T: 9-5 T: Á-K-D-8-7
L: G-7-5 L. K-9-3-2
S S. K-3 H: K-D-10-8-4-3 T: 10-4-2 L: Á-10
SuSur var sagnhafi i 4 hjörtum og andstæðingarnir tóku
fyrstu þrjá slagina á tigul. Austur lét síðan út spaða og
sagnhafi drap með kóngi. Sagnhafi tók nú 5 slagi á trompi og vestur var í miklum vandræðum og þá var eftirfarandi staða
komin upp: N S: Á-8 H: — T: —
L: D-8
V A
S: D-G S: 6
H: — H: —
T: — T: 8
L: G-7 s L: K 9
S: 3 H: 4 T: — L: Á-10
Nú lét sagnhafi út síðasta trompið þ.e. hjarta 3. vestur varð að láta laufa 7, því ekki mátti hann láta spaða. Sagnhafi lét
spaða 8 úr borði, en austur lét tlgul. Næst lét sagnhafi út
spaða 3, drap i borði með ásnum, lét siðan út laufa drottningu
og þannig vann hann spilið því austur varð að drepa með
kóngi og þá fóll gosinn í hjá vestri. Þannig varð laufa 10 góð
og spilið unnið.