Lesbók Morgunblaðsins - 31.08.1975, Blaðsíða 10

ÍSLENDINGARNIR
OGÁRIÐÞEIRRA
ÍONTARIO
Kort af Nýja íslandi á strönd Winnipegvatnsins. Þarna eru örnefnin íslenzk:
íslendingafljót, Húsavik, Árnes, Hulduá, Breiðavik, Hnausar, Borðeyri, Leiru-
vík, Sandvík og Vogrif. Eins og sjá má, er Nýja íslandi skipt í átta byggðir,
sem allar heita islpnskum nöfnum.
lögum samkvæmt gæti landbún-
aöarráöuneytiö aöstoöað þessa
landnema viö að setjast að i vest-
urhluta landsins. Og að tilmælum
hans kostaði ráðuneytið sendi-
nefnd til að fara vestur og velja
hentugt land fyrir nýlenduna.
Á meðan kom vorið, og sú
vinna sem tslendingunum hafði
verið heitin við vegagerð og járn-
braut, brást með öllu. Bréf, sem
Sigtryggur Jónasson skrifaöi til
innflytjenda ráðuneytisins, lýsir
hinni li'tt öfundsverðu aðstöðu
þeirra:
„Þar sem síðustu matarbirgð-
unum, andvirði 60 dollara, var
skipt á milli fátækustu fjöl-
skyldnanna 4. þ.m. eru þær um
það bil uppetnar nú, og þar sem
engin vinna mun hefjast að
minnsta kosti næstu 10 daga,
munu þessar fjölskyldur verða
jafnþurfandi þennan tíma, eins
og þær hafa verið undanfarna tvo
mánuði. En aðstæður mínar nú
eru þannig, að mér er ómögulegt
að leggja þeim neitt lil upp á
eigin ábyrgð, þangað til vinna
hefur hafizt að nýju. Ég fer þess
þvf á leit við ráöuneytið af þess-
um sökum, að það heimili úttekt
fyrir 60 dollara f viðbót."
Sjúkdómar
og andstreymi
Mánuði síðan skrifar Sigryggur
Jónasson enn lil innflutnings-
ráðuneytisins og segir m.a.:
„ ... vinna haföi ekki hafi/.t við
Victoria járnbrautirnar ... Enn
eru hér 16 menn atvinnulausir ...
Er ekki hægt að hefja vinnu við
Monkraod fyrir austan Kinmount
mjög bráðlega, svo að þessir fá-
tæku menn, sem hér eru enn eftir
og eru með stórar fjölskyldur,
geti fengið vinnH.“
I júlí juku sjúkdómar enn á
andstreymi fólksins. Eftirlitsmað-
ur frá innflytjendaskrifstofu
fylkisins segir svo i skýrslu
sinni:
„... hin slæma loftræsting og
skeytingarleysi varðandi matar-
æði hafa sennilega valdió þessum
veikindum, sem um er að ræða ...
maður einn hefur verið óvinnu-
fær I nokkrar vikur. Ilann þjáist
af lungnatæringu og bati er
ósennilegur. Kona hans hefur
stundað hann af mikilli kost-
gæfni, og það er víst, að þau hefðu
orðið að þola hungur, ef Friðjón
Friðriksson hefði ekki látið þcim
í té matvörur úr verzlun sinni.“
Ungur læknir, Joel Bates,
stundaði hina sjúku, en komst að
raun um, að þeir gætu ekki borg-
að honum. Hann sneri sér til inn-
flutningsráðuneytisins í Ontario
og sagði í bréfi sínu, að þar sem
ráðuneytið hefði komið þessu
fólki til Ontario, væri það ábyrgt
fyrir því. I bréfinu segir:
„Læknishjálp fyrir Friðrik
Jónasson ... 12 vitjanir og meðul
$18.50.
Læknishjálp fyrir Jason Þórð-
arson ... 5 vitjanir og meðul
$10.00.
Þrjár vitjanir og meðul fyrir B.
Þorláksdóttur $2.50.
Vitjun og meðul fyrir Indriða-
Son $1.50.“
Reynt að finna stað
fyrir nýtt landnám
Á meðan íslendingarnir áttu í
þessum bágindum, reyndu full-
trúar þeirra að finna stað í Mani-
toba fyrir nýtt landnám. 2. júlí
fóru af stað áleiðis til Manitoba
þeir Skafti Arason, Kristján Jóns-
son, Einar Jónass.on, Sigtryggur
Jónasson og John Taylor, og í
Milwaukee slöst Sigurður Kristó-
fersson í för með þeim, en hann
var fulltrúi islendinganna i Wis-
consin. Hópurinn fór leiðina með-
fram Rauðá og ferðaðist um Suð-
ur-Manitoba. Þeir komust að raun
um það, að þrjú ár i röð hefðu
engisprettur herjað á gróðurlend-
ið. Dauðar engisprettur lágu í
hrúgum meðfram árbakkanum.
Þessi sýn fældi sendinefndina frá
þvi að velja land fyrir sunnan
Winnipeg.
I Winnipeg lét Hudsonflóafé-
lagið þeim í té bát. Joseph Monkt-
on varð leiðsögumaður þeirra á
ferð þeirra norður á bóginn, og
þeir héldu norður yfir þáverandi
landamæri Manitoba til þess land-
svæðis, þar sem nú er Gimli. Þar
ákváðu þeir að stofna Nýja ís-
land. Þar var skógur, siglingaleiö
til Winnipeg, fiskveiði, víðáttu-
mikið, ónumið landflæmi og eng-
ar engisprettur. Ef kanadiska
Kyrrahafs-járnbrautin myndi
liggja um Selkirk, eins og ráðgert
var, myndu íslendingar fá at-
vinnu, sem myndi gerá þeim
kleift að kaupa bústofn og véiar.
Enginn virtist hafa leitt hugann
að einangruninni, hinu kalda
loftslagi og örðuga jarðvegi.
Við komu sína aftur til Ontario
skýrði John Taylor landbúnaðar-
ráðuneytinu frá landáfundi
nefndarinnar og sótti fast um
fjárstuðning' til þess, að íslend-
ingarnir kæmust vestur. John
Lowe, ráðuneytisstjóri, sendi hon-
um endanlegar niðurstöður og
fyrirmæli 15. september 1875:
Enskumælandi menn í Kin-
mount sóttu um það til ráðuneyt-
isins, að það greiddi lækninum og
vöktu jafnframt athygli yfirvald-
anna á hinum erfiðu aðstæðum
Islendinganna. Bréfið undirrft-
uðu 8 menn.
„Islendingarnir, sem hafa
flutzt hingað, þurfa á brýnni að-
stoð að halda, þar sem launin,
sem þeim bjóðast, nægja þeim
ekki fyrir lífsnauðsynjum, og
fjöldi þeirra hefur verið hættu-
lega veikur og er enn undir lækn-
is hendi. Við höfum lækni, sem er
búsettur hér f Kinmount og hefur
stundað þá án endurgjalds ... Þér
mynduó gera fbúum þessa staðar
stórkostlegan greiða með þvf að
beita áhrifum yðar til þess, að
aðstoð fengist frá rfkisstjórninni
til þess að greiða læknishjálpina
fyrir þá, en læknirinn hefur
stundað þá af mikilli alúð.“
Fjárhagsaðstoö
til landsnáms
á Nýja íslandi
„Mér hefur verið falið af land-
búnaðarráðherra að skýra yður
frá þvf, að ákveðið hefur verið að
veita þeim tslendingum, sem nú
eru í Ontario, nánar tiltekið um
200 fullorðnum mönnum, fjár-
hagsaðstoð til að hefja landnám á
vesturströnd Winnipegvatns fyrir
norðan Manitobafylki, á eftirfar-
andi hátt: Rfkisstjórnin mun
leggja fram $5000. Þar af verða
$2500 veittir sem aðstoð vegna
flutninganna þangað, en $2500
sem lán til tslendinganna, sem
greiðast á eftir landnámið, en til
tryggingar cndurgreiðslu þess
mun verða tekin ábyrgð Hudson-
flóa-félagsins eða skuldabréf
landnemanna, sem gefin yrðu út
af...
Yður er veitt heimild tii að
kaupa nauðsynlegar vistir fyrir
Islendingana tii fararinnar til
hinnar nýju nýlendu, áður en
ferðin hefst, fyrir upphæð, sem
eigi fer fram yfir $1000 ...
Er Islcndingarnir koma til Tor-
onto frá Kinmount, er þeim heim-
ilt að búa til bráðabirgða f inn-
flytjendabúðum rfkisins ...
Farmiðar til ferðarinnar verða
afgreiddir af Messrs. J.&II.
Beátty & Co., frá Toronto til
Winnipeg, samkvæmt beiðni frá
yður fyrir $14 fyrir hvern full-
orðinn, börn undir 12 ára aldri
fyrir hálft fargjald, en ókeypis
fyrir börn innar 4ra ára... venju-
legt magn af farangri ókeypis ...
Fjárhæð að upphæð $1500 er
hérmeð send yður til að greiða
kostnað við flutninga Islendinga
frá Winnipeg til hins frátekna
Iandsvæðis og til að koma þeim
fyrir þar ...
Starf yðar miðast við 8 mánuði
frá þessum degi að teljá gegn 100
dollara launum á mánuði, og
verkefni yðar er að aðstoða Is-
lendinga við fyrsta landnám
þeirra...
Innan 6 daga frá móttöku þess
bréfs höfðu nær 200 Islendingar
safnazt saman frá ýmsum
stöðum innan 160 kílómetra í
Kinmount og voru á leiðinni til
Toronto í járnbrautarlest. Þeir
sem áttu búpening, seldu hann
fyrir það verð, sem fáanlegt var.
Þeir sem áttu uppskeru í
vændum, létu hana eiga sig. Þeir
sem höfðu atvinnu, hurfu frá
henni með trega.
„Okkur var raðað
eins og sardínum
ofan á farangurinn“
I Toronto slógust fleirijandar i
hópinn, svo að alls urðu þeir 208.
Landnemarnir héldu siðan með
lest til Sarnia nema Sigtryggur
Jónasson, sem kvaddi þá þar og
hélt áleiðis til Islands til að afla
fleiri landnema. Þeir fóru um hin
frjósömu, byggðu lönd
Suður—Ontario, og Simon Sim-
onarson segir f Endurminningum
sínum:
„A leiðinni til Sarnia, en
þangað eru um 400 km, voru fall-
egar borgir og blómlegar ný-
lendur.“
Þeir gistu i Sarnia og fóru
morguninn eftir um borð í gufu-
skipið „Ontario“. Tréskip þetta
hafði verið byggt árið áður í
Chatham í Ontario fyrir Beatty-
fyrirtækið. Það var um 60 metrar
á lengd, 12 á breidd og rist 4
metra. I auglýsingum var það sagt
stærsta kanadiska skipið í ferðum
á þessum slóðum. Símon Sím-
onarson heldur áfram ferðasögu
sinni:
„Þegar vörum, farangri og
ýmsu dóti hafði verið staflað um
borð og heilmiklu af búpeningi
verið troöið í skipið, þar á meðal
hestum, nautgripum, svínum,
sauðfé og hænsnum, kom röðin að
okkur og okkur var raðað eins og
sardfnum ofan á farangurinn.
Engum var Ieyft að hreyfa sig af
sfnum stað, heldur voru menn
neyddir til að sitja þarna og þola
óþefinn af búpeningnum. Skipið
var svo mjótt og óstöðugt, að tveir
af áhöfninni voru stöðugt á ferð-
inni með tvær sand-tunnur, sem
þeir veltu á móti slagsfðunni ... 1
þokkabót fengum við vont veður,
og þetta allt urðum við að þola
alla leiðina tii Duluth, en hún tók
nærri 5 daga ... Asetningur eig-
endanna var greinilega að fá eins
mikinn ágóða af ferðijini og
hugsanlegt væri, og þeir hirtu
ekkert um lfðan farþeganna."
En í rauninni hlýtur ágóði
Beatty-fyrirtækisins að hafa verið
litill af ferðinni. Venjulegt far-
gjald var 35 dollarar frá Toronto
til Winnipeg, og Islendingarnir
ferðuðust fyrir 14 dollara hver að
viðbættum 300 dollurum fyrir 30
tonn af farangri.
En vissulega var ferðin engin
skemmtisigling. Augljóst er, að
fargjaldið dugði ekki fyrir
matnum, því að Taylor keypti
matarbirgðir í Sarnia, Goderich,
Sault St. Marie, Duluth, Glyndon,
Fisher s Landing, Grand Forks og
loks um borð í gufubát á Rauðá.
I Duluth bættust 8 útlendingar
í hópinn, og þeir héldu áfram ferð
sinni um Minnesota með lest. A
einum stað, þar sem þeir áttu að
skipta um lest, dvöldu þeir í
gamalli járnsmiðju um nóttina,
meðan þeir biðu eftir næstu lest.
Hún flutti þá til Crookstón við
Rauðá, en sú borg var svo ný, að
meiri hluti íbúanna bjó í tjöldum.
Þar fóru þeir um borð I flat-
botnaðan, opinn bát og sátu cfst
uppi á farangrinum, meðan gufu-
bátur, sem brenndi viði, hafði þá í
Framhald á bls. 16