Lesbók Morgunblaðsins - 31.08.1975, Side 11

MINNST
ALDAR-
AFMÆLIS
VESTUR-
HEIMS-
FERÐA
ARNASONS-ÆTTIN
Á GIMLI
Eftir Guðbjart Gunnarsson. Sagt frö afkomendum Soffiu og Jðhanns
Árnasonar frö Villingadal I Eyjafirði.
Rústir bæjarhúsa í Villingadal, þar sem Jóhann Árnason ólst upp. I miðiS
stendur Ted Árnason, honum á hægri hönd er Jóhann V. Jónasson, og á
vinstri hönd Þórhallur Jónsson, báðir búsettir á Akureyri, frændur Theodórs
og ættarinnar. Á þakinu er sonur Þórhalls. Frú Marge Árnason tók myndina.
Ætt sú er hér kemur við sögu á
rætur sfnar f afskekktum en fögr-
um dal á Islandi. Fyrir 92 árum
fluttu þaðan ung hjón til Vestur-
heims og settust að nálægt Gimli f
Manitóba. Niðjar þessara hjóna
eru nú um 200 manns. Tvö af
þremur börnum þessara hjóna
eru látin, svo og eitt barn á þriðja
ári af öllum ættbálknum. Allt hitt
lifir.
1 harðæróum þeim er yfir land-
ið dundi fyrir hundrað árum og
urðu kveikjan að vesturferðum
fólks i stórum stil mun margur
lingur maðurinn hafa orðið að
gera upp við sig hvort væri meira
virði, lífið eða fögur útsýn til
blárra fjallá. Vesturfararnir
völdu lifið og fyrir það voru þeir
álitnir föðurlandssvikarar af
mörgtim þeim er eftir sátu i daln-
um sinum fagra.
Hundrað áru eru liðin og loks
er hinn glataði sonur kominn
heim. Vestur-íslendingurinn er
orðinn viðurkennd stæró i is-
lenzku hugarfari, hluti af is-
lenzkri þjóð, kærkominn frændi í
næsta dal. Sá einn er munurinn
að sólarlag dalbúanna tveggja ber
ekki að á sama tima.
Um miðja nitjándu öld bjuggu
að Syðri-Villingadal i Eyjafirði
hjónin Árni Pétursson og Sig-
þrúður Þorvaldsdóttir. Jóhann
sonur þeirra ólst þar upp og
kvongaðis Dorotheu Soffiu
Abrahamsdóttur frá Hliðar-
haga. Jóhann og Soffía, eins og
hún var gjarnan nefnd, bjuggu
þarna i fimm ár en brugðu þá búi
og fluttu vestur um haf, beint til
Manitóba í Kanada.
Þau bjuggu fyrst í stað á Ból-
staó hjá Jóhanni Jóhannssyni,
föður Jóns Ólafs, er fyrstur land-
nema fæddist í þennan heim i
nýja landinu fáum árum áður.
Þau Jóhann og Soffia fluttu sið-
an að Espihóli skammt frá Gimli
og reistu sér þar bjálkakofa eins
og landnema var siður.
Jóhanns er getið sem góós
bónda og áhirfamanns i sambandi
við skólamál. Hann átti þátt i að
koma á fót barnakennslu i byggð-
inni og hann réð því að fyrsti
barnaskólinn fékk heitið Mínerva
(gyðja þekkingarinnar). Þegar
bjálkakofinn brann, reisti Jóhann
sér vandaðra hús, sem enn stend-
ur.
Börn þeirra Jóhanns og Soffíu
voru þrjú: Friðrika, Jóhann Vil-
hjálmur og Guðjón. Friðrika
fæddist á íslandi.
Friðrika giftist Þorkeli Magnús-
syni og þau stunduðu búskap á
Grund, skammt frá Gimli. Frið-
rika er látin, en dóttir hennar,
Kristjana, og hennar maður, Har-
aldur Einarsson búa enn að
Grund. Haraldur er einn fimmtán
systkina, svo að viða hefur verió
margt um manninn i lágreistum
vistarverum frumbyggjanna.
Þau Haraldur og Kristjana hafa
nú að mestu hætt búskap, en
dunda sér þó við að rækta 70
ekrur af höfrum og hveiti sér til
skemmtunar yfir sumartimann,
en bæði eru þau hátt á áttræðis-
aldri. Þau hafa ekki komið til
íslands, en þau fengu arfinn is-
lenzka á unga aldri, íslenzk mál
og íslenzka siði og venjur i bú-
skaparháttum og matargerð.
Systkini Kristjönu eru þau
Soffía, Þorgerður og Vilhjálmur
Soffia er hjúkrunarkona að mennt
ekkja og á 4 börn. Þorgerður
stundar búskap með manni sinum
í Htísavík, skammt frá Gimli. Vil-
hjálmur hefur háskólapróf í upp-
eldisfræðum og hefur kennt við
menntaskóla i Winnipeg um 40
ára skeið.
Villijálmur fór ,,heim“, eins og
þeir Vestur-Islendingar segja, á
þjóðhátiðina á Islandi i fyrra sum-
ar og naut þeirrar ferðar i rikum
mæli. Islendingar nutu og komu
hans að nokkru því að hann var
einn i hópi þeirra frædna, er
sýndu þjóðdansa i Háskólabiói við
mikla hrifningu gesta.
Ég spurði Vilhjálm hvað honum
hefði komið mest á óvart við
komu sina til íslands. Hann hafði
svar á reiðum höndum.
„Islendingar eru heiðarlegri i
öllum viðskiptum en við hér eig-
um að venjast. Þeir virðast ekki
þurfa að troða skóinn hver af
öðrum i þeim efnum, eins og hér
ér títt. Ég skal nefna þér tvö
dæmi um þetta. Fyrsta daginn
sem við vorum á Islandi fórum
við hjónin inn i verzlun og
keyptum eitthvað smávegis.
Vió ætluðum að greiða með
kanadiskum dollurum, án
þess að hafa kynnt okkur ná-
kvæmlega gengi islenzku krón-
unnar og umreiknað verðið í doll-
ara. Búðarmaðurinn virtist
skynja þetta og spurði: Eruð þið
viss um.hvað þetta kostar i kana-
diskum peningum? Við neituð-
um því. Þá sagði hann: Takið þið
pakkann og komið svo aftur á
morgun með greiðsluna, þegar
Jóhann Arnason og kona hans Dórothea Soffia. Myndin er tekin skömmu
eftir að þau komu til Manitóba. Bak við þau hjón stendur Friðrika, Valdimar
situr á kné föður sins, en drengurinn til vinstri er ekki Guðjón, heldur einhver
kunningi, sem eigi hefur tekist að nafngreina.
Myndirnar að undanskildum þeim gömlu, hefur greinarhöfundur tekið.
þið eruð búin að átta ykkur betur
á þessu.“ Þetta hefði hvergi í
heiminum getað gerst nenta á Is-
landi.“
„Ég skal segja þér aóra sögu úr
þessari fyrstu ferð rninni til Is-
lands. Ég heyrði á tal tveggja
manna, en annar þeirra var að
selja notaðan bíl. Hans aðal-
áhyggjuefni var að setja ekki
ósæmilega hátt verð á bilinn. Hér
hugsa menn ekki svona. Hér er
fyrst og fremst hugsaó um það,
hvernig flá megi náungann."
Vilhjálmur átti engin orð til aó
lýsa hinni makalausu gestrisni Is-
lendinga og hinni fögru fjallasýn.
Hann lét þess getið i leiðinni, að
sér hefði fundizt lambaketið, ost-
arnir og skyrið miklu betra á Is-
landi en hér vestra. En hann sá
engin fátækrahverfi og enga iðju-
leysingja. Aftur á móti hafði hann
orð á þvi að sér virtust allir óskap-
lega uppteknir og að sumir hlytu
að hafa tvö eða fleiri störf, þvi að
þeir væru að vinna frá sólarupp-
konni til sólarlags, sem væri
býsna langur timi á Islandi um
hásumarið.
Þau hjónin tóku eftir þvi að
unglingar unnu að hreinsun
garða í Reykjavík, og þau tóku
eftir skólagörðum Reykjavikur.
Þetta fannst þeim afarmerkilegt
og ti) mikillar fyrirmyndar. Við
skiljum nú við ættlegg Friðriku
og fjörutiu afkomendur hennar
og heimsækjum Guðrúnu, ekkju
Vilhjálms, sent býr á Gimli.
Frú Guðrún Árnason er — hver
skyldi trúa þvi — 87 ára, hress og
kát, létt á fæti, og kaffið á könn-
unni. Guðrún er fædd á Teigi í
Vopnafirði og rekur móðurætt
sina norður i Mývatnssveit. Ég
rek augun i tvö ærhorn brenni-
merkt J og S og tel ntig strax
þekkja fjárbragðið, að hér muni
eitthvaö islenzkt vera á ferðinni.
„Já, þetta gaf hann mér blessað-
ur hann Jón frændi minn Sig-
tryggsson á Syðri-Neslöndunt sið-
ast þegar ég fór heim."
Heimili Guðrúnar er framúr-
skarandi snyrtilegt, hreint og
notalegt, sextiu ára gamalt is-
lenzkt heimili. Þarna bjó hún með
Vilhjálmi sínum i hálfa öld og
þarna fæddust börnin þeirra. niu
Villingadalur I Eyjafirði. Ljósm. Ted Árnason, Gimli.