Lesbók Morgunblaðsins - 19.10.1975, Blaðsíða 8

STEF
ÚTHL UTUNIN
BYGGIST A
PUNKTA-
KERFI
Starfsfólk á skrifstofu STEF í Reykjavík. TaliS frá vinstri: Helga Ágústsdóttir, Þorbjörg Leifs, Sigurður Reynir Pétursson, Ás-
gerður Ágústsdóttir og Geir Ólafsson.
SigurSur Reynir Pétursson, framkvæmdastjóri STEFs.
Rœtt við Sigurð Reyni Pétursson um málefni Sambands tónskálda, eigenda flutningsréttar.
Bcrnarsátlmálinn, scm fjallar
um höfundarctt, var gerður árið
1886. Urðu flestar Evrópuþjóð-
anna fljótlega aðilar að sátt-
málanum auk nokkurra annarra
menningarþjóða utan Evrópu. Is-
lendingar gerðust hins vegar ekki
aðilar að sáttmálanum fyrr en
árið 1947. Þó giltu gömul lög um
höfundarétt hér á landi, scm áttu
að veita innlendum höfundum
vernd, en f rauninni var þeim
ekki beitt af tónskálda hálfu fyrr
en STEF kom til sögunnar.
STEF, sem er samband tón-
skálda og eigenda flutnings-
réttar, var stofnað árið 1948, ári
eftir að tsland gerðist aðili að
Bernarsáttmálanum. Flest er-
lendu félögin eru mun eldri.
Þannig eru skandinavisku félögin
öll stofnuð á árunum milli
1920—1930. Aðalhvatamaðurinn
að stofnun STEFs var Jón Leifs
tónskáld.
Gífurlegur styrr stóð um
félagið fyrstu árin og mátti segja
að hér væri allt á öðrum endanum
út af slofnun þess og starfsemi og
var reyndar litið á félagið sem
eins konar geðbilunarfyrirbrigði.
Ekkert fékkst greitt nema með
málaferlum. Segja má að barátta
STEF-manna fyrir viðurkenn-
ingu höfundaréttarins hér á landi
hafi staðið nær samfellt f 15 ár og
sú barátta var óvægin á stundum.
í dag finnst mönnum sjálfsagt
og f hæsta máta eðlilegt að tón-
skáld njóti eignarréttar á þeim
verkum sem þeir skapa. En eins
og að framan greinir er ekki langt
síðan þessi réttur var almennt
viðurkenndur og eiga þeir menn
sem þar stóðu fremstir í flokki,
þakkir skilið.
Við brugðum okkur á fund for-
stjóra STEFs, Sigurðar Heynis
Péturssonar hæstaréttarlög-
manns og lögðum fyrir hann
nokkrar spurningar. Fyrsta
spurningin var um hlutverk
félagsins og tilgang.
Tilgangur félagsins er fyrst og
fremst sá, sagði Sigurður Reynir,
að fara með og gæta þess réttar,
sem höfundalög á hverjum tíma
veita tónhöfundum svo og þeim
rithöfundum, sem semja texta við
tónverk. Samkvæmt höfundalög-
um velflestra menningarþjóða,
þ.á m. þeim íslenzku, hafa höf-
undar eignarrétt á þeim verkum,
sem þeir hafa skapað.
I þessum eignar- eða einkarétti
höfunda felst það fyrst og fremst,
að höfundar eða þeir sem leiða
rétt sinn frá honum, ráða því
hvort verk hans er birt, en með
birtingu verks er annað hvort átt
við opinberan flutning þess, svo
sem í útvarpi, veitingahúsum,
kvikmyndahúsum og á dans-
leikjum, eða útgáfu verksins á
prenti, plötum, kassettum o.s.fv.
1 þessum einkarétti höfundar-
ins felst aðstaða til að setja það
skilyrði fyrir birtingu, að höfundi
séu greidd höfundarlaun, en í öll-
um menningarlöndum þykir það
nú orðið sjálfsagður hlutur, að
höfundar, rétt eins og aðrir vinn-
andi menn, fái hæfilega umbun
fyrir erfiði sitt. Samkvæmt þessu
er það höfuðverkefni STEFs að
semja um og innheimta höfunda-
laun fyrir birtingu tónverka og
texta með tónverkum.
En STEF fer ekki aðeins með
réttindi islenzkra höfunda heldur
og gífurlegs fjölda erlendra rétt-
hafa. Islenzku rétthafarnir eru nú
hátt á 6. hundrað talsins en hinir
erlendu rétthafar um 500 þúsund.
Má þvi segja að STEF fari með
rétt yfir nær öllum þeim tónverk-
um, erlendum og innlendum, sem
verndar njóta.
Á íslandi sem víðast annars
staðar stendur verndartímabilið
meðan höfundur lifir og í 50 ár
eftir lát hans.
Hvenær fórst þú fyrst að hafa
afskipti af höfundaréttarmálum?
Ég var við framhaldsnám í
Bretlandi árið 1948 og kynnti mér
þá sérstaklega höfundaréttarlög.
Notaði ég þá tækifærið til að afla
mér umboða frá ýmsum erlendum
leikritahöfundum til innheimtu
höfundalauna fyrir þá hér á
landi. Fyrsta umtalsverða höf-
undaréttarmálið, sem hér fór
fyrir dómstóla höfðaði ég gegn
Leikfélagi Reykjavikur vegna
heimildarlauss flutnings á leikrit-
inu „Volpone". Lyktaði því máli á
þann veg, að leikfélaginu var gert
að greiða erfingjum höfundarins,
sem var Stefan Zweig, 6% af
andvirði seldra aðgöngumiða. L.
R. hafði aldrei áður greitt höf-
undalaun til útlendinga, svo ég
viti til, enda höfðu erlendir höf-
undar enga vernd hér á landi um
verk sín, fyrr en ísland gerðist
aðili að Bernarsáttmálanum á
árinu 1947. Dómur þessi var
kveðinn upp í ársbyrjun 1951 og
vakti feikna athygli. Eitt blað-
anna birti frásögn um dóminn á
forsfðu og kallaði hann „Stóra
Dóm“ og taldi .mikla óhæfu, að
leikfélaginu skyldi vera gert að
greiða svo mikið fé úr landi.
Félagið áfrýjaði síðan málinu til
Hæstaréttar og fékk prósentuna’
færða niður í 4% með hliðsjón af
því, að leikgerð Stefan Zweig var
svonefnd aðlögun, byggð á frum-
verki Ben Jonson.
Þótt undarlegt megi virðast tók-
ust upp úr þessu miklir kærleikar
með mér og leikarastéttinni, sem
endaði með því, að ég, að beiðni
vinar míns, Brynjólfs heitins
Jóhannessonar, gerðist fljótlega
þar á eftir lögmaður þeirra
leikara og hef verið það æ sfðan
og líkað vistin bærilega.
Hvenær hófst þú störf hjá
STEFi?.
Ég hóf þar störf 1950 og varð
lögmaður félagsins en fram-
kvæmdastjóri eftir lát Jóns Leifs
1968. Eftir fyrstu málaferlin rak
hvert málið annað gegn ýmsum
skemmtistöðum, þar sem hljóm-
listaflutningur fer fram, t.d. gegn
Sigtúni og Gamla Bíói, svo
nokkuð sé nefnt. Gústaf A.
Sveinsson flutti nokkur þessara
mála og ég önnur. Þeim málum
lyktaði með því að kvikmynda-
húsum var gert að greiða til
STEFs ákveðna prósentu af
seldum aðgöngumiðum. Þeir sem
standa fyrir dansleikjum greiða
einnig ’vissa prósentu af seldum
aðgöngumiðum og veitingahús
eftir sætafjölda. íslenzka út-
varpið greiðir hins vegar ákveðna
prósentu af innheimtu afnota-
gjalda og gilda um það reglur,
sem byggjast á alþjóðlegum venj-
um um þetta. Þá má geta þess, að
þar sem útvarpi er dreift utan
einkaumhverfis, svo sem á vinnu-
stöðum og veitingahúsum, telst
það nýr og sjálfstæður flutningur
og ber éinnig að greiða fyrir
hann.
Stærsta málið, sem STEF
höfðaði var þó tvímælalaust gegn
varnarliðinu á Keflavíkurflug-