Lesbók Morgunblaðsins - 04.12.1977, Blaðsíða 14

Eiríkur Björns-
son læknir
Glugga-
laus bær
Margir hafa lagt leið sfna f
Þjórsárdai síðastliðið suraar,
til þess að skuða Þjððveldisbæ-
inn. Það má sjá á gestabók seni
þar lá frammi og flestir gestir
munu hafa ritað nöfn sfn í,
þegar ég kom þar í góðu veðri
var fjöldi manns á staðnum og
fiestir virtust hafa ánægju af
að ganga þar um hús og var ég
þar á meðal. Ég er þakklátur
þeim sem stóðu að þvf fram-
taki að byggja bæinn og þeim
sem lögðu þar hönd að verki.
En ég er eins og Þörður á
Látrum, ég er ekki sáttur við
allar gerðir sem von er. Eng-
inn gerir svo öilum Ifki. En
steypta veggnum hef ég ekkert
á móti. Hann hlýtur að styrkja
bygginguna. Við Þórður sem
erum báðir aldir upp f sveit
vitum vel að torfveggir standa
illa þótt vel séu gerðir, torf
veðrast með tímanum og sígur
þótt ekkert vatn komist að. En
skotanna saknaði ég, þótt ekki
sé vfst að þau hafi verið á
hverjum bæ, þeir hafa ekki
allir verið eins. En það sem
strax vakti undrun mína var
það að utanfrá séð sást enginn
glugginn. Mér datt f hug
Bakkabræður og bærinn
þeirra gluggaiausi. Ekki hefði
bóndinn á Stöng borið við að
bera birtuna inn í bæinn. En
þegar inn kom reyndist bjart
og viti menn, birtan barst nið-
ur um strompinn. Ekki datt
Bakkabræðrum það snjallræði
í hug að veita birtu um stromp-
ana og ekki trúi ég þvf að sú
hugmynd sé komin frá þjóð-
veldistímum. Þá voru gluggar
á húsum, að vfsu varla með
glerrúðum eins og nú. Líklega
hafa þeirra tfma menn kunnað
að verka (lambs-) skinn þann-
ig að þau báru birtu, máske
orðið að miklu leiti gagnsæ.
Varla hafa hfbýli tslendinga
verið vel upplýst fyrr á öldum,
en gluggalaus með öllu hafa
þau aldrei verið. Vopnfirð-
ingasaga gerist fyrir Kristni.
Þar segir: „Þeir frændur Geit-
ir og Bjarhi lágu morgun
nokkurn í einni sæng báðir.
Bjórþili var á húsinu og glugg-
ar tveir á. Geitir leit út um
annan gluggann. Bjarni spurði
hvat hann sæi.“ Þetta talar
sínu máli, þótt ekki sé mikið
sagt. Til þess að koma í veg
fyrir misskilning skal tekið
fram að bjórþili merkir
timburþiln. Geitir leit út um
annan glugginn. Það er svo að
sjá hann hafi gengið út að öðr-
um glugganum, sem þá hefur
verið f hæð hauss og litið út
um hann. Glugginn gat verið
ótær eða mattur þó Geitir liti
út, en Bjarni bjóst við að hann
sæi eitthvað út um gluggann
og Ifklega hafa báðir búist við
þvf. Birta hefur því vissulega
borist inn um þessa glugga.
Stærð þeirra verður ekki ráðin
af frásögninni.
Eg legg til að (bjór)þil verði
sett á stafn þjóðveldirbæjarins
að minnsta kosti á dyngjuna
og glugga á. Trúlegt er að bjór-
þilið hafi oftast verið á efsta
hluta gafls hússins eða svo
langt niður sem efni og ástæð-
ur Ieyfðu og Ifklega verið gert
mest glugga vegna. Ég man
eftir baðstofum með hlöðnum
stöfnum upp úr og gluggum á.
Þá var gluggakistan djúp og
bar litla birtu. Má vera að svo
hafi verið á Stöng, en glugga-
laust íbúðarhús er varla hægt
að sætta sig við og sýna, þvf ég
vona að gluggar verði komnir
á Þjóðveldisbæinn að sumri.
I spilinu, sem hér fer á eftir tekst varnarspilurunum, á skemmtilegan hátt,
að koma i veg fyrir að sagnhafi vinni lokasögnina.
Norður
S: 6-4-3
H. Á-K-D-6-5
Vestur
S: D-10-9
H: G-10
T. Á-10-9-6
L: 9-6-3-2
T: 7
L: Á-K-8-4
Austur
S: K-G
H. 9-8-3
T: K-8-5-4-2
L: D-10-5
Suður
S. Á-8-7-5-2
H: 7-4-2
T: D-G-3
L: G-7
Sagnir gengu þanngi: Vestur Norður Austur Suður
Pass 1 Hjarta Pass 1 Spaði
Pass 3 Lauf Pass 3 Hjörtu
Pass 3 Spaðar Pass 4 Spaðar
Pass Pass Pass
Vestur lét út hjarta gosa, drepið var i borði með drottningu, spaða 3
látinn út, austur lét kónginn og fékk þann slag. Austur sá strax að vestur átti
spaða. drottningu og sennilega einnig tiuna, þar sem hann lét niuna i
spaðaslaginn. Þá sá austur einnig, að eina vonin til að spilið tapaðist væri
að vestur ættí tigul ás og til þess að fyrirbyggja að sagnhafi gæti notað
hjartað í borði þá ákvað austur að haga vörninni samkvæmt þessum
ályktunum.
Austur lét nú út tigul, vestur drap með ási, lét aftur tigul og sagnhafi
trompaði i borði. Augljóst er að sagnhafi getur ekki lengur notað hjartað i
borði til þess að losna við tigulinn heima, þvi hann verður að taka tromp ás,
og siðan kemst vestur inn á tromp og þá fær austur slag á tigul kóng.
Sagnhafi getur reynt að taka ás og kóng i laufi, trompað þriðja laufið
heima. látið út tigul og trompað i borði og þá er staðan þessi:
Norður
S:
H: Á-K-6-5
T:
Vestur
S: D-10
H 10
T: 9
L: 9
Austur
S: G
H: 9-8
T: K-8
L:
Suður
S: Á-8-7
H: 7-4
T:
L:
A. — V. hafa nú fengið 2 slagi og sé staðan skoðuð nánar, þá kemur i
Ijós að sagnhafi kemst ekki hjá þvi að gefa 2 slagi til viðbótar Láti sagnhafi
út laufa 4, þá trompar austur og vestur fær 2 slagi á tromp. Láti sagnhafi út
hjarta, þá trompar vestur þegar hjartað er látið út i annað sinn, lætur siðan
út lauf, austur trompar með gosanum og þá fær vestur slag á tromp
Ef litið er aftur á upphaf spilsins, þá kemur i Ijós, að láti austur ekki út
tígul þegar hann kemst inn á spaða kóng, þá vinnur sagnhafi spilið
Atburðir við Stafnsrétt
Framhald af bls. 13
venja í Þingi, en ég hef ekki vanist því aö nýdauóar
skepnur séu kallaðar hræ.
Þegar fólk kom frá réttinni heim aö Stafni, eftir að
slysið var orðið, sögðtt einhverjir, að þetta hefði verið
sauðnum í Stafni að kenna. Hann hefði stokkið á
undan yfir girðinguna og lfka í ána. Satt var það að
hvítur forustusauður var þar til, með svarta bauga
kringum augun. Þessi vitnisburður um sauðinn kom
illa við Sigvalda bónda, sem von var. Því mátti hann
ekki eiga sauð og hvað gat hann gert að því þó
sauðurinn þjónaði sinni lund? Um atferli sauðsins
voru ósamhljóða sögusagnir. Sumir sögðust hafa séð
hann stökkva yfir girðinguna, aðrir ekki. Ég spurði
Sigurjón í Hamrahlíð að því, hvort hann hefði séð
sauðinn fara á undan yfir ána. Hann neitaði því, en
sagði að tvær kindur hefðu verið í brekkunni vestan
við stokkinn og féð tekið stefnu til þeirra. Ekkert
hefur því sannast um þátt sauðsins í slysförunum,
fremur en það, að enginn vissi, hver þeim steini
kastaði, sem varð Kolbeini Tumasyni að bana í víði-
nesbardaga.
Ég held að sagan um sauðinn hafi ekki verið alvar-
lega meint og engu heyrði ég kennt um, að slysfarir
þessar áttu sér stað. Menn voru æðrulausir og vildu
gera sitt bezta eftir því sem á stóð.
Strax um kvöldið heyrði ég rætt um, hver ætti að
greiða tjónið. í sósialísku þjóðfélagi vill fólk láta
borga hverskonar skaða, sem von er, því mikið fé er
tekið af því vegna alls konar trygginga. Ég var fljótur
að mynda mér skoðun um, hver ætti að borga. Það var
enginn vafi. Eldgosasjóður átti að borga vegna þess, að
það sem slysinu olli var það að tvö náttúruöfl rákust á,
fallvatnið og hópsál sauðfjárins.
DULÚÐ
Þorleif Jóhannesson bónda í Hvammi í Svartárdal,
dreymdi eftirfarandi draum, laust fyrir göngur 1976.
Hann þóttist vera staddur á eyri vestan Svartár,
syðst á móti Vökuhvammi. Þar stóð fólksvagenbíll og
snéri að ánni. Þar voru 4 eða 5 menn við bílinn. Þeir
sögðu ekki orð, voru hljóðir og eitthvað dimmir yfirlit-
um. Þorleifur spurði bílstjórann, hvort hann gæti
fengið far norður yfir ána, en hann sá þá að svo mikið
vatn var i ánni, að hún var bakkafull, en ekki óhrein
og spurði bílstjórann, hvort óin væri fær og svaraði
hann að svo væri og vel gekk yfir óna. Þegar komið
var norður fyrir á rifjaðist það upp fyrir Þorleifi að
hann átti að bíða eftir tveimur mönnum sunnan ár,
sem voru að koma framan af Háutungum og sagði
hann bílstjóra frá þessu. Bílstjóri sveigði þá bílinn
vestur með ánni að norðan og sagðist mundu aka
honum aftur suður yfir ána. Þá sá Þorleifur að áin
bungaði upp í miðjunni og var bara þykk leðja og
sagði við bílstjórann að hann færi ekki yfir ána, því
hún væri margir metrar á dýpt, en bílstjóri sagði það
fært. Svo fór hann yfir og bíllinn sökk ekki í eðjuna
nema upp að hjólnafi. Svo kom að snarbröttum meln-
um sunnan árinnar og sagði þá Þorleifur við bílstjóra,
að hann færi ekki upp snarbrattan melinn, en bílstjóri
sagðist fara það. Þegar komið var upp á melinn fór
Þorleifur út úr bílnum og var þá með slettur af
eðjunni úr ánni og sagði við bílstjóra: Ösköp er að sjá
þetta. Áin hleðst upp og sér í brattan vegginn og þurr
fyrir neðan. Bilstjórinn sagði já í kuldalegum tón og
við það vaknaði Þorleifur og leið illa eftir þennan
draum.
Þorleifur telur að óhreinindi í draumi, séu sér fyrir
ábata og sagði konu sinni, að þessi draumur mundi
ekki verða fyrir skaða hjá sér, en af því hann var
slettóttur í draumnum væri ekki vist að það gilti fyrir
alla á heimilinu. Þorleifur missti enga kind í ána, en
kona hans eitt lamb. Aörar kindur fórust ekki, sem
heimilisfólk átti.
Þórir Sigvaldsason bóndi í Stafni mun vera eitthvað
næmur yfrir dulrænum áhrifum. Rétt fyrir göngur
fékk hann hugboð um að eitthvað alvarlegt mundi
koma fyrir við réttina og sagði frá því oftar en einu
sinni.
Þegar Þórir var ungur sá hann atburð við Stafns-
rétt, sem aðrir sáu ekki. Hann sá mann á brúnum hesti
koma utan eyrina norðan við réttina, á stökkspretti og
stökk hesturinn með manninn yfir réttarvegginn inn i
dilk. Þessi' atburður gerðist á þessum stað 70 árum
fyrr. Það var Pétur Pálmason bóndi í Valadal sem kom
heiman frá Stafni og reið brúnum fjörhesti, sem hann
hafði keypt af Jóni Þorkellssyni á Svaðastöðum.
Var atburðurinn við Stafnsrétt ‘76 til á bak við tíma
og rúm áður en hann gerðist eftir tímatali efnisheims-
ins? Fjölmargir vitnisburðir eru til um það frá fólki,
sem hefur skyggn augu að viðburðir, sem gerast á
vissum tíma í efnisheiminum, séu til bæði á undan og
eftir. Sem dæmi um það vil ég segja eftirfarandi
munnmælasögu.
Menn sem voru að fara suður til sjóróðra komu á bæ
nokkurn. Þar stóð svo á, að þar var brjáluð kona og
slegið utan um hana i baðstofuhorni. Einn þessara
manna hét Bjarni. Hin geðveika kona, var þögul um
stund, horfði á mennina og sagði svo: „Ætlar Bjarni
suður til að deyja, ljót er kistan." Bjarni drukknaöi
fyrir sunnan og lík hans rak á þeim stað, sem timbur
var naumast til.