Lesbók Morgunblaðsins - 05.02.1978, Qupperneq 14

Þýzki
rannsæis-
máiarinn
HANS PLATSCHEK
London, París, Hamborg, Berlín,
Rostock og víðar.
— En víkjum nú aftur til Rostock
þar sem við Platschek vorum niður-
sokknir í umræður um myndlist.
Hann reyndist hafa mikinn áhuga á
Edvard Munch, líkt og svo margir
þýskir myndlistarmenn, enda var
Munch eins konar fóstursonur þeirra
og það var frá Þýskalandi sem frægð
hans barst um víða veröld m.a. til
heimalands hans Noregs!
Platschek kunni skil á mörgum
mikilvægum samtiðarmönnum
Munchs í Þýskalandi og einkum vakti
hann athygli mina á skrifum Júliusar
Meier — Graefe, um lif og list
Munchs, en sá var um skeið, og á
blómatimum listtimaritsins viðfráega
„PAN" aðalritstjóri þess rits. Allt
sannreyndi ég siðar á bókasafni
Munch-safnsios og það var ekki svo
lítill fengur fyrir .mig að kynnast jafn
viðlesnum manni og margfróðum, og
jafnframt uppörfun — þvi báðir voru
á einu máli um gildi opinnar rökræðu
um lisir og andvígir hvers konar und-
irróðurs og skúmaskotamakki á þeim
sviðum
Jafnframt vorum við báðir mjög á
móti hvers konar fjarstýrðri níðursoð-
inni alþjóðlegri list, sem lýtur sömu
duttlungum og lögmálum sem fata-
tízkan ef viðkomandi listamaður hefur
ekkert að tjá frá eigin brjósti, né neitt
fram að leggja til mála annað en
,,Kona með hækjustaf' Olia 131x131 1970.
,.Fólk á gangi'' Vatnslitir 1 975
bergmál af því, sem þegarhefur verið
gert. Listamaðurinn er barn umhverf-
is sins á hverjum tíma þótt svo að
hann meðtaki visst magn af alþjóða-
hyggju svo sem eðlilegt er, — en
hann er ekki handbendi né þjónn
ófyrirleitinna kauphéðna i stétt
„galleri-eigenda" meginlandsins, er
taka hverja þá á arma sér er þjóna
vilja. Það er þá jafnframt talin stað-
festing á óskeikulleika þeirra að stefn-
an hafi náð útbreíðslu um víða veröld
— jafnvel á fjarlægustu útskögum og
er því þeirra hagur að halda slíku
fram. — Ætla mætti að menn gæti
verið hjartanlega sammála um jafn
einfaldar staðreyndir sem þessar eftir
reynslu undanfarinna áratuga, — en
þvi er þó viðs fjarri — sagan endur-
tekur sig stöðugt.
Hættan á hinum stóru sýningum er
öðru fremur sú að sérfræðingarnir og
listvitarnír að baki þeirra ákveði sjálf-
ir hvað eigi að koma frá hinum ólik-
ustu þjóðum og falla þá undir nafnið
nýl ist — en dæmi flest annað sem
lítilsgilt. Þjóðirnar eru þá ekki að
kynna það öðru fremur sem þær
þykjast hafa fram að færa og til mál-
anna að leggja, heldur eru hér við-
komandi erlendir listvitar að taka sér
föðurlegt vald og auglýsa sinn eigin
óskeikulleika. Við sjáum ekki betur en
að hér sé verið að seilast til viðtækari
áhrifa en hollt sé eðlilegri þróun listar
og þjóðlegra einkenna. — Engan-
veginn álitum við Platschek slíkt hafa
meira gildi en t.d. listiðnaður frá
Hong Kong, sem víða um heim er
seldur i verzlunum á röngum forsend-
um. Hong Kong sér einnig sögufræg-
um stöðum fyrir minjagripum i tonna-
tali fyrir ferðalanga. Minjagripur er
ferðamaður kaupir t.d í Pompei eða
á Kanaríeyjum og á að teljast forn
innlend framleiðsla, er ósjaldan ætt-
aður frá verksmiðju i Hong Kong og
jafnframt lítils virði. Gilda þá ekki
sömu lögmál um myndlist og raunar
allar listir sem niðursoðnar eru i
bláma fjarlægðarinnar? — Skyldi það
ekki vera verðmætast sem gert er á
hverjum stað undir þeim sérstöku
hughrifum og viðhorfum er þar er að
finna? — Hafa ekki einmitt mestu
listamenn aldarinnar túlkað stað-
bundin áhrif likt og þau hafa orkað á
þá persónulega? — Hér hafa einstak-
ar listastefnur aldrei gert útslagið
heldur innihald verkanna — fram-
setning þeirra og persónuleg lifun.
— Rétttrúnaður á listastefnur hefur
hér á sama hátt frekar blindað áhang-
endur sina (og hér erum við Platschek
engin undantekning) — nákvæm-
lega á sama hátt og öfgafullur rétt-
trúnaður í trúarbrögðum eða stjórn-
málum.
Eitthvað á þessa leið snérust um-
ræður okkar Hans Platschek i Rostock
og siðar i Hamborg, séð i hnotskurn,
en þó vorum við engir jábræður á
viðfeðmu sviði myndlistarinnar, —
ég viðurkenndi ekki að Platschek
gæti dæmt allt úr leik er hann hafði
lifað og gert sem málari i gamla daga,
— hef lengi talið slíkt varhugaverða
skoðun, — en fram hjá þvi verður þó
trauðla gengið, að listamenn þurfi á
stundum á slíkum fjarstæðukenndum
öfgum að halda til vaxtar og viðgangs
eigin listsköpunar.
Bragi Ásgeirsson.