Lesbók Morgunblaðsins - 16.07.1978, Qupperneq 2

Hvorki meira né minna en 95% íbúa bróunarland-
anna verða aö treysta á við og sprek og annan
besskonar náttúrulegan eldivið. En sú daglega
önn að skrapa saman slíkan eldivið til eldunar og
upphitunar, verður sífellt erfiðari. uenna
náttúran hefur
Hætturnar liggja allsstaðar í leyni; jafnvel sólbað
er áhættusamt. Með pví að búa ekki í stórborg,
borða minna, reykja minna, drekka minna og vera
minna í sólinni, væri hægt aö minnka
krabbameinslíkur um 30—40%.
Þegar hér er komið sögu, hafa ekki
minna en 20 kemísk efni orðiö sönn að
sök sem krabbameinsvaldar og hssttan
er mest hjá Þeim, sem vinna í ýmsum
efnaverksmiöjum. Sem betur fer er slíkt
naumast fyrir hendi á íslandi. En Það
ótrúlega er, að áhættan sem fylgir
loftmengun í iðnaðarlöndum, er aðeins
talin samsvara Því aö reykja Þrjár
sígarettur á dag í 15 ár.
©
ÝMIS ÖTÍÐINDI
úrskýrslu
um
umhverfismðl
frð Sameinuðu
þjöðunum
„(Jðabrúsar, hljóðfráar þotur,
köfnunarefnisáburður og kjarn-
orkusprengingar geta rofið
ósonhlífina í háloftunum sem
skýlir jörðinni fyrir hættuleg-
ustu útfjólubláu geislunpm frá
sóinni.“
Þannig hljóðar ein viðvörunin i
skýrslu um umhverfismál áið 1977 frá
Umhverfismálastofnum Sameinuðu
þjóðanna í Nairobi.
Afleiðingar þess að spilla ósonhlífinni
gætu meðal annars orðið breytingar á
veðurfari, aukin tiðni húðkrabbameins,
minni uppskera, líffræðilegar breyting-
ar á plöntum og dýrum og ef til vill
aukin hætta á því að börn fæddust van-
sköpuð vegna skemmda á erfðaeindum
(kjarnsýru, DNA). 1 skýrslunni segir
ennfremur að ljóst sé að ósonhlífin í
háloftunum sé forsenda fyrir Iífi á jörð-
inni.
Notkun úðabrúsa hefir færst mjög í
vöxt á undanförnum árum og er nú hægt
að fá allt frá hárlakki til efnis sem ætlað
er að gera baðker stöm í slíkum umbúð-
um. Lofttegundir þær (flúrókarbon 11
og 12) sem hafa verið notaðar til að
mynda þrýstinginn í úðabrúsunum ber-
ast að lokum upp í háloftin. Þar klofna
þær fyrir áhrif útfjólublárra geisla. Við
það losnar klór sem eyðir ósoninu. Ef svp
heldur áfram sem nú horfir gæti farið
svo að um aldamótin 2000 verði loftteg-
undir úr úðabrúsum búnar að eyða um
þrem hundraðshlutum af ósonhlifinni.
A sama tíma gætu nokkur hundruð
hljóðfráar risaþotur er drægju reykslóða
á eftir sér um háloftin á hverjum degi,
eytt um 10% af ósonhlífinni. Nokkuð
yirðist samt hafa dregið úr þeirri hættu
vegna þess að hætt hefir verið við
áætlanir um að auka slika umferð veru-
lega að því er segir í skýrslunni. Kjarn-
orkusprengingar sem þeyta efnisögnum
upp í gegnum veðrahjúpinn eru líka
hættulegar ósonhlifinni. Heimsstyrjöld
þar sem kjarnorkusprengjum væri beitt
gæti eytt allt frá 20% upp í 70% af
ósonhlífinni.
Minni hætta stafar af aukinni notkun
köfnunarefnisáburðar þó að eitthvað af
köfnunarefni berist aftur upp í
andrúmsloftið sem köfnunarefnisoxíið.
Ef mikið af köfnunarefnisoxíði berst
upp í háloftin getur það einnig átt þátt í
að eyða ósonhlífinni. Sama hætta stafar
einnig af því að brenna olíu, kolum, gasi,
trjáviði eða taði.
Krabbamein
í skýrlsunni er vakin athygli á því að
sífellt berist fleiri sönnunargögn
hvaðanæva um að krabbamein, sem er
ein helsta dánarorsökin í iðnaðarþjóð-
félögum næst á eftir hjartasjúkdómum,
megi að verulegu leyti rekja til áhrifa
frá umhverfinu.
Þegar hefir verið sýnt fram á að 17
efnasambönd úr umhverfinu valda
krabbameini i mönnum og rúmlega 100
efnasambönd að auki eru grunuð um að
geta valdið krabbameini en bíða nánari
rannsókna. I skýrslunni segir að um hálf
milljón efnasambanda séu notuð að stað-
aldri og að 500 kg eða meira sé framleitt
af um 10 þúsund nýjum efnasamböndum
á hverju ári.
Hluti þessara efnasambanda berst út i
umhverfið. Mörg þeirra valda vafalaust
krabbameini þó að mörg ár geti liðið
áður en meinin komi fram. Þvi er nauð-
synlegt að öll slík efnasambönd séu
rannsökuð og kannað sé hvort hætta sé á
því að þau geti valdið krabbameini áður
en farið er að nota þau almennt. í skýrsl-
unni er bent á að hættan á krabbameini
vegna efnasambanda i andrúmslofti eða
vegna snertingar við efnasambönd í iðn-
aði sé almennt litil miðað við þá hættu
sem fólk veldur sjálft. Margt bendir til
þess að þeir sem búa utan borga iðnaðar-
þjóðfélaganna, reyki ekki né drekki,
gæti hófs í mataræði og gæti þess að
verða ekki fyrir of miklu sólskini, geti
minnkað hættuna á krabbameini um
30—40%. Það sé því á valdi einstakiing-