Lesbók Morgunblaðsins - 07.01.1979, Blaðsíða 11

Þar hefur jöröin brúkaö hrís til eldiviðar
fyrir selsins nauðsyn."
Skyldi nokkur efast um þaö lengur, aö
Öskjuhlíðin hafi veriö vaxin birkiskógi
þegar land var numið má benda á tvennt
og jafnvel þrennt. Þegar svokalla Hall-
geröarleiöi langbrókar var rofiö viö
túnfótinn á Laugarnesi fyrir allmörgum
árum reyndist þaö veröa leifar af
rauöablástursofni. Þar hefur aldrei veriö
unniö járn nema því aöeins aö skógur hafi
verið nærtækur. Frjórannsóknir hafa sýnt,
að birki hefur vaxiö á næstu grösum viö
Reykjavík fram eftir öldum, og nú þrífst
birki mæta vel í Öskjuhlíð og sáir sér
óöfluga út.
Víkursel var notað fram aö 1800, en
síðasta selráðskona var Elín Þóröardóttir,
og þá var selið taliö eign Hlíðarhúsa.
í sambandi viö seliö má nefna atubrð
einn, sem víöa spuröist. Á síöari árum 16.
aldar bjó Narfi Ormsson sýslumaður í
Reykjavík. Hann átti dóttur Þórnýju að
nafni. Hún mun hafa verið selráöskona um
eöa skömmu fyrir 1600. Giftist hún Gísla
Einarssyni, bróöur Odds biskups, og segir
Steingrímur biskup Jónsson svo frá:
„Þótti sú gifting af rasandi tilhlaupi sjálfs
hans. Reiö um Mosfellsheiði um sumariö,
gisti í Víkurseli. Smalamaður reiö heim um
nóttina, sagði bónda gestkomuna. Hann
brá skjótt við, kom aö selinu óhentuglega,
þótti fleira í sæng dóttur sinnar heldur en
von átti á. Sýndist gestinum skárst
afráðið, að lofa eiginorði. Síöan var hún
sótt frá Skálholti til aö læra siðu og sóma,
veitti tregt, því saumur er barnsvani."
Víkursel stóð spölkorn ofan við mýrina,
sem þá nefndist Seljamýri en síðar
Skildingarnesmýri og hefur sést til tófta
þess til skamms tíma. Hafa þar veriö þrjú
lítil hús sambyggð aö sögn Árna Óla hins
fróöa manns sem er heimildarmaður minn
aö öllu því er sögu Öskjuhlíöar viö kemur.
Gróðursetning
Eins og fyrr getur hófst trjáplöntun
vestast í hlíðinni fyrir 26 árum. Síöan jókst
gróöursetningin ár frá ári undir stjórn
Skógræktarfélags Reykjavíkur og Einars
G. E. Sæmundsens meöan hans naut viö,
en hann lést í febrúar 1969. Síöan hefur
Vilhjálmur Sigtryggsson veitt þessu
forstöðu. En öll gróöursetningin og vinna
viö hirðingu trjágróöursins hefur veriö
greidd af Hitaveitu Reykjavíkur en að
mestu unnin af verkfúsum höndum
vinnuskóla borgarinnar.
Ég hef ekki handbærar tölur um
plöntunina frá ári til árs, en aö meðaltali
lætur nærri að hún hafi numið um 10.000
plöntum á ári. Mest var sett niöur áriö
1974, 21.000 plöntur.
í fyrstu var aðallega gróöursett birki og
nokkuð af sitkagreni, en síöan var plantað
miklu af bergfuru og fjallafuru ásamt
sitkagreni. Þá hefur og verið plantað
allmiklu af alaskaösp og viöju en einnig
nokkru af öðrum trjátegundum. Þar á
meðal eru stafafura, blágreni, hvítgreni og
elri, svo aö nokkuö sé nefnt.
Sakir þess aö Öskjuhlíðin er grýtt,
hnullungar og stórgrýti víöa á yfirborði
hlaut öll gróöursetning aö fara eftir
landslagi. Trjáplönturnar eru ekki settar
niöur eftir beinum línum og tegundum er
oft plantaö hverri innan um aöra. Þetta
gefur landinu allt annan svip en ef plantað
heföi verið einni og sömu tegundinni á
stóra fleti. Víöa inni á milli eru balar og
skútar, þar sem fólk getur sólað sig í
logni. Þetta eykur allt á fjölbreytnina, ekki
hvað síst á haustin þegar lauftrén taka á
sig margskonar liti.
Þegar hafist var handa um plöntun í
Öskjuhlíöinni skorti ekki úrtölumenn, sem
sumir héldu því fram aö trén mundu eyða
og útrýma hinni fallegu og sérkennilegu
flóru hlíöarinnar. Svo hefur þó ekki reynst,
en breyting hefur orðiö á tíöni ýmissa
tegunda. Frjósemi jarövegs hefur aukist
mjög og því hafa þurftamiklar plöntuteg-
undir færst i aukana jafnframt því aö þær
eru bæöi stærri og þroskameiri en fyrrum.
Vöxtur trjánna
Fyrir skömmu var hæö ýmissa trjáa
mæld þar sem fyrst var hafist handa um
gróðursetningu. Af þeim má draga ýmsar
ályktanir, en því skal að mestu sleppt hér.
i litlum birkilundi, sem plantað var áriö
1952, fyrsta gróðursetningarárið, var hæö
4 trjáa frá 3.5 metrum upp í 4.0 metra.
Voru fleiri af svipaöri stærö en meöalhæö
lundsins er um 3.7 metrar. Þetta er
allsæmilegur vöxtur á þeim 26 árum, sem
liöin eru frá gróðursetningu.
í sitkagrenilundi, sem er nokkru yngri
eöa frá 1955 eöa 1956, voru mæld 8 tré.
Hæö þeirra var frá 4.1 og upp í 5.2 metra:
Meöalhæð þeirra var 4.7 metrar, en
meðalhæö alls lundarins er um 3.8
metrar.
Þá voru mældar fáeinar bergfurur,
væntanlega 22. ára. Meðalhæö þeirra var
röskir 3.0 metrar, en þetta er seinvaxin
tegund, sem aldrei nær mikilli hæð.
Lítið er enn um stafafuru, en tvær, sem
vaxa viö gamla Skildinganesstekkinn og
eru 18 ára, voru aðeins innan við 4.0
metra á hæö.
Alaskaaspir eru í smáþyrpingum á víö
og dreif og á ýmsum aldri. Meöalhæð
nokkurra, sem eru um 22 ára, var um 4
metrar, og einstaka viöja haföi náö sömu
hæö. Asparvöxturinn er minni en vera
ætti, og er auðsætt að jarðvegurinn er
öðruvísi en þær hefðu kosið.
Aö auki eru hér nokkur blágreni á
ýmsum stööum, en þau fara sér enn mjög
hægt. Þau eru ein til tvær mannhæðir og
eru Ijómandi falleg.
Af mælingunum er Ijóst, aö sitkagreni
og stafafura vaxa hraðar en aðrar
tegundir, og af vaxtarlagi þeirra má ráöa
aö báðar tegundirnar eru harðgerari en
íslenska birkiö. En hinsvegar gleður þaö
augaö aö sjá urmul sjálfsáinna birki-
plantna út um alla hlíö, þar sem birkið er
fariö að nálgast annan áratuginn.
Hvað við blasir
Öskjuhlíöin hefur oft veriö athvarf
Reykvíkinga þegar þeir vildu hverfa frá
amstri og erli dagsins, skólapiltar gáfu
skjólbesta staðnum nafnið Beneventum
því þangaö var gott aö koma, og þar hafa
efláust margir elskendur trúlofast eins og
Gísli og Þórný forðum, en þessum stað
var að mestu eytt af breska hernámsliöinu
meö byggingu olíu- og vatnsgeyma. Nú
eru olíugeymarnir á brott en eftir standa
miklar hleöslur, sem voru umhverfis þá,
og eftir er byrgi eitt mikið uppi viö
klettana, sennilega gamall vatnsgeymir,
sem þyrfti að rífa burt. Ef syösti hluti
grjótveggjanna frá hernámsárunum væri
numinn burt um leiö er mér nær aö halda
aö Beneventum gæti aö mestu risiö upp á
ný. Með góöum tækjum væri þaö lítið
áhlaupaverk. Samtímis þyrfti aö fjarlægja
ýmiskonar dót og drasl, sem er bæöi
austast og vestast viö hlíöarsporöinn, milli
hans og flugvallarins, því þaö stingur mjög
í augu þegar horft er af hlíöinni.
Þegar tímar líöa munu Reykvíkingar
vera þeim mönnum þakklátir, sem aö
fegrun Öskjuhlíöar hafa staöiö, bæöi
þeim, sem þá stjórnuöu hitaveitu og
borginni, svo og hinum, sem unnu verk
þetta á vegum Skógræktarfélags
Reykjavíkur..
Þórunn Solholm
Amma raular við barn
— þula —
Vilt Þú ekki vinur litli, vera med í ferð
meðan sólin signir láð og sefur fugla mergð.
Við á bláum báruvængjum berumst út um lönd
létt og hratt á litla bátnum, leggjum svo að strönd.
Þar sem fjörugullið geymir gömul sögubrot
og á Ijóði og ævintýrum aldrei verður Þrot.
Leiddu ömmu litli vinur löbbum svo af stað,
yffír mó og mosaÞembur, mýrar og forarvað.
Við skulum finna lítinn bæ sem liggur móti sól,
göngumóðum gott er Þar að gista og finna skjól.
Svanir fljúga stundum yfir, sóley gyllir hól
Þar í túni er lítil lind og lækur nokkuð fjær.
Ekki finnst í öðrum sveitum önnur lind svo tær.
Hún hefur aldrei annað séð en opinn himininn,
af Því hafa augu hennar undrafagurt skin.
Mennirnir brugga meinleg ráð í myrkrinu litli vin.
Þar á litla lóan hreiður lynginu græna í
og á háum hamrastallí hrafninn ber viö ský.
Örn og Valur yfir sveima ekki er lömbum Þá
tryggt að hlaupa mel og móa mömmu sinni frá,
urðarkött og refinn rauða rekast stundum á.
Nú eru kýrnar komnar út og kálfar taka sprett
ærnar eru upp á heiði eða suður við rétt.
Inn á mýri hrossahópur hleypur upp með leik
brúnleit hryssa og gamli Gráni pau eru bara spræk,
aftast röltir einhver klár með annarlegan kæk.
Bóndinn hvassan brýnir Ijá og byrjar svo að slá
húsmóðirin hleypur út Því hún á mikla Ijá.
Röskar stúlkur rembast viö að rifja stóran flekk.
Telpuhnokki trítlar um og tekur rök í sekk
allir vinna virkum höndum völpur lófinn fékk.
Ertu búinn litli vinur lítill fótur sár?
Við höfum gengið lengi lengi líklega fleiri ár,
við skulum stöðva og staldra við nú stundar mót
kveld,
bráðum sjáum viö bæjarpilin blika í sólar eld.
Þar er alltaf opið hús og skortir ekki mat
fram í búri á boröi stendur brauð, smjör og fat,
mjólk í könnu, skyr í skál, — hér skortir ekki neitt.
Viö skulum borða barnið mitt Því við erum orðin
Þreytt.
Amma laugar lítinn dreng og leggur hann í sæng,
signir hann og syngur um sól og englavæng.
Náttdögg reyfar blóm á bala, blikar stjarna í geim,
við Þurfum ekki að fara lengra, viö erum komin heim.
Þórunn Stefánsdóttir Solholm, höfundur Þulunnar, er frá Fossi í
Grimsnesi, Þar sem foreldrar hennar bjuggu. Hún giftist Norómanni
og fluttist til Norega 1946, en Erling Solholm, maður hennar var einn
af Þeim norsku sjómönnum, sem hár urðu innlyksa, Þegar Þjóóverjar
hernómu Noreg. Þau hjón eiga tvö uppkomin börn og heimili
Þórunnar hefur verið í Noregi. Hún er aungvu að síður gallharður
íslendingur og hagmælt eins og Þulan ber meö sár. Fyrr á árum tók
hún Þótt í tónlistarlífi í Reykjavík; söng Þó bæði í Fríkirkjukórnum og
kvennakór, sem Hallgrímur Þorsteinsson stjórnaði. Hún var auk Þess
ein af stofnendum Hörpukórsins, sem lát til sín taka á tímabili og dr.
Robert A. Ottósson stjórnaði og orgelleík lærði hún hjó Jóhanni
Pálssyni frá Hlíð. Þórunn Solholm er ein af Þeim islendingum, sem
um áratuga skeið hafa búið erlendis og lagt i metnað sinn að glata
ekki tengslunum við móðurmólið og íslenzka Ijóðhefð.