Lesbók Morgunblaðsins - 24.03.1979, Page 2

Stefán Edelstein
„Pólitískt ákvarðað faguruppeldi er ekki það sem við viljum. Hins vegar er einstaklingurinn og þá sérstaklega börn og
unglingar algerlega ofurseldir áróðri skemmtiiðnaðarins... Þessi iðnaður byggir á röngum forsendum að þvíleyti að hann
reiknar ekki meðþvíað börn og unglingar eru oft gagnrýnin og búa yfir skapandi eiginleikumu - Fyrri hluti.
Því hefur verið lýst yfir af hálfu Sam-
einuðu þjóðanna að árið 1979 skuli vera
ár barnsins. Þetta er í sjálfu sér einföld
yfirlýsing, en ef hún er tekin alvarlega
verður hún æði flókin. Ef vel tekst til
verður þetta ár til þess aö víðtækar
umræður eigi sér stað um stöðu barnsins
(og unglingsins) í þjóðfélaginu. Þær
umræður kunna að leiða til þess að hafist
verði handa sem víöast í heiminum um
úrbætur á ýmsum sviðum, börnum og
unglingum viðkomandi.
Vandamál barna og unglinga eru víða í
heiminum svo yfirþyrmandi og varla eru
tök á aö skilgreina þau í einni blaöagrein,
hvað þá að koma með tillögur til úrbóta.
Ef viö lítum eingöngu á þriöja heiminn þá
blasa viö tröllaukin vandamál á sviöi
frumþarfa barna: næringarskortur, léleg
híbýli, ónógur klæönaður, skortur á
hreinlæti og heilsuvernd og skortur á
lágmarksmenntun. Sá sem einu sinni
hefur séö fáætkrahverfi stórborga í þriöja
heiminum gleymir því vonandi ekki aftur.
Raunverulegar úrbætur í þessum efnum
reynast haldlitlar nema þjóðir heims taki
höndum saman til að leysa vandamálin í
sameiningu. Þó geta einstaklingar gert
töluvert, ef maður gerir sér grein fyrir, að
t.d. einn og hálfur bíómiði greiðir mjólkur-
þörf eins barns í þriöja heiminum í heilt
ár.
Viö sem iifum í þróuðum löndum
þurfum ekki að berjast við hrikaleg
vandamál á borð við þau sem nefnd hafa
verið. í allsnægta- og velferðarþjóöfélagi
eigum við jafnvel erfitt með að gera okkur
grein fyrir og skilja vandamál þriðja
heimsins í þessu tilliti, þrátt fyrir upp-
lýsingaflóð fjölmiðla.
Ef við lítum nær okkur sjálfum og
rýnum nánar í eigið þjóðfélag kemur í Ijós,
aö þótt langflest börn á íslandi búi í
viðunandi húsnæði, hafi nóg í sig og á, búi
við góða heilsugæslu og njóti menntunar-
skilyrða sem geta talist góð, þá eru
vandamálin samt æöi mörg. Oft eru
vandamálin afrakstur velferðarþjóð-
félagsins sjálfs. Sú stööuga þjóöfélags-
skipan sem ríkti hér áöur fyrr er ekki
lengur við lýöi. Viö lifum nú í öru
breytingarþjóðfélagi með öllum þess
jákvæðu og neikvæöu fylgifiskum.
Hver eru þá vandamálin? Er ekki allt í
stakasta lagi? Eru íslensk börn ekki vel
klædd, vel nærö og hamingjusöm?
íslenskir sálfræöingar virðast vera sam-
mála um, aö tíöni ýmiss konar geörænna
vandamáia meöal íslenskra skólabarna sé
a.m.k. sambærileg við það sem gerist hjá
öðrum þróuöum þjóðum. Félagsfræðing-
ar og sálfræðingar tala um aö íslensk

V ■ ■-! 1 ■
; 8 :I
»' I
: . í
■ ' ' f
Fw - Æjgm
I- ’ W,

vLiátí&m Æm/

börn séu oft afskipt, að lítið sé rætt við
þau, enda útivinnandi foreldrar oft lítið
heima og þreyttir þegar þeir loks koma
heim að loknum löngum vinnudegi, að
skólarnir veiti of fá tækifæri til opinna
tjáskipta og þar fram eftir götunum. Svo
virðist því sem gagnrýna megi ýmislegt í
íslenska samfélaginu með tilliti til þess
hve illa þaö þjónar hinni uppvaxandi
kynslóð. Þessari gagnrýni má vissulega
beina að okkur öllum sem höfum verið um
of upptekin viö aö byggja upp neysluþjóð-
félag og höfum á nokkrum áratugum verið
að reyna að áorka því sem hefði átt að
vera verk margra kynslóða. Viö höfum
hreinlega ekki haft tíma til að sinna
uppeldi barna okkar. Þar eru allir jafnsek-
ir ef svo má að orði komast. Vegna þess
að fjölskyldan hefur þannig a.m.k. að
nokkru leyti brugðist skyldu sinni, hefur
meira verið horft til skólanna og þess
vænst, að þeir tækju við uppeldishlut-
verkinu. Skortur á fjölskyldupólitík í
samfélaginu hefur því haft þaö í för með
sór, að fólk hefur oft haft þær væntingar
aö skólarnir yrðu allra meina bót í þessum
efnum.
Skólarnir eru hinsvegar í vissum skiln-
ingi endurspeglun hins ríkjandi þjóð-
félagsanda og hvorki stjórn þeirra né
starfsliö slík ofurmenni að þeir geti nema
að litlu leyti bætt úr þeim vandamálum
barna og unglinga, sem orsakast þegar
allt kemur til alls, af íslenskri þjóöfélags-
gerð. Hér vantar fjölskyldupólitík, upp-
lýsingar handa foreldrum um uppeldi,
nám og félagsmótun barna. Hér er
skortur á félagslega mótandi umhverfi
fyrir börn og unglinga, skortur á tóm-
stundaaðstöðu og inntakslega upp-
byggjandi skemmtanalífi o.fl.
Skólarnir eru því oft gagnrýndir á
röngum forsendum, því breytingar á
skólastarfinu einu saman megna ekki aö
leysa vandamál samfélagsins hvaö viðvík-
ur börnum og unglingum, það getur
einungis tekist með virku samstarfi heim-
ila og skóla sem jafnframt tengist umbót-
um á svíöi skólamála og stefnumörkun í
fjölskyldupólitík. Hiö síöastnefda tengist
aftur á móti stjórnmálalegum og efna-
hagslegum ákvörðunum sem bein áhrif
hafa á gerö vinnumarkaðdTins, vinnutíma
og afkomu fólks.
Því miöur er það allt of algengur
misskilningur hér á landi eða nánast
skaöleg einföldun mála, aö einblína á eitt
atriöi, gagnrýna það, gera þaö að söku-
dólgi og segja að allt verði gott og
blessaö ef þessu eina atriöi veröi breytt.
Því miöur eru lausnir félagslegra (og
þjóöfélagslegra) vandamála ekki svo
elnfaldar aö slík vinnubrögö dugi aö neinu
marki. Vandamálin eru yfirleitt samtvinn-